Ғылыми-техникалық прогресстің тарихи кезеңдері. Дүние жүзі тарихы, 11 сынып, қосымша материал 1, 1 сабақ.

Англиядағы өнеркәсіптік революция

XVIII ғасырдың аяғы мен XIX ғасырдың басына дейін Англияда техникалық инновациялардың дамуына қолайлы жағдайлар жасалды. Ел көрші мемлекеттермен және көптеген колониялармен Сәтті сауда жасағандықтан, кейбір тауарларға сұраныс айтарлықтай өсті-мысалы, мата. Сондай-ақ, жаңа аграрлық жүйелерді енгізу арқылы кірістілік өсті, бұл оларды өңдеу механизмдерінің пайда болуына ықпал етті. Сонымен қатар, ірі жер учаскелерін жалға алу және жұмысшылардың еңбегін пайдалану танымал болып келеді, бұл өнімділікті едәуір арттыруға және елдегі әдеттегі экономикалық қатынастарды өзгертуге мүмкіндік береді. Атап айтқанда, 18 ғасырдың аяғында Англияда класс ретінде шаруалар жоғалып кетті

Өндіріс орындары өндірістік бірлестіктердің жаңа түрі ретінде уақытты үнемдеу және өндірілетін өнім көлемін ұлғайту үшін сол кезде Қолданылған жабдықтардың жетілуіне әкелді. Сонымен, 18 ғасырдың ортасында Дж.Кей тоқу машинасын ойлап тапты, бұл бір машинадағы жұмысшылар санын екі есе азайтуға және ені үлкен мата жасауға мүмкіндік берді. Кейіннен тоқуды шикізатпен қамтамасыз ету үшін ағаш ұстасы Дж. Харгривс Дженни дөңгелегін ойлап тапты, ол жұмысты ондаған есе жеделдетіп, жіптің сапасын жақсартты. 18 ғасырдың аяғында Э. Картрайт жұмыстың тиімділігін 40 есе арттыратын жаңа машинаны ойлап тапты. Бұл шикізатты өңдеу сатысында адамның жұмысын ағылшын өнеркәсіптік революциясының бастауы болған механизммен алмастыру болды. Алайда, өндірісті одан әрі кеңейту үшін адам еңбегін толығымен ауыстыру қажет болды — р.Арквайт әлемдегі алғашқы фабриканы ашты, онда механизмдер су доңғалағының жұмысы арқылы қозғалады. Сонымен қатар, зауыттар ұзақ уақыт бойы тек өзендердің жанында жұмыс істеуге мәжбүр болды, бірақ өнертабысты инженер Дж.Бу қозғалтқышының уаттомы нағыз серпіліс болды және отын ретінде орман ресурстарының жетіспеушілігі мәселесін шешті. Өндірістің дамуы машина жасау мен көлікті жетілдіруге мүмкіндік берді — 1814 жылы білімсіз инженер Дж. Стефенсон әлемдегі алғашқы паровозды құрды, ол көпір бойымен емес, рельстермен жүрді.

Өнеркәсіптік революция өз кезегінде жаңа экономика мен әлеуметтік құрылымның қалыптасуына ықпал етті. Экономикада зауыт өнеркәсібі басты рөл атқара бастады. Фабрикалар мен зауыттарда өндірілген өнімдер машиналарды қолданудың арқасында арзан болды; бұл қолөнершілер мен өндірістердің өнімдерін нарықтан біртіндеп ығыстыруға әкелді. Ағылшын саудасының сипаты да өзгерді: елге қажетті шикізат әкелінді, ал арзан зауыттық тауарлар Англиядан тыс жерлерге экспортталды.

Қоғамның әлеуметтік құрылымында үлкен өзгерістер болды. Өнеркәсіптік революцияның нәтижесінде Ескі әлеуметтік топтар (феодалдар мен шаруалар) кәсіпкерлер мен жалдамалы жұмысшыларға жол берді, бұл Англияда индустриалды қоғамның қалыптасуын айғақтады.

Кәсіпкерлердің саны үнемі өсіп, ескі жер иелерінің санынан асып түсті. Жаңа кәсіпкерлер немесе буржуазия жаңа өнеркәсіптік Англияны бейнелеген. Кәсіпкерлердің басым көпшілігі үшін табысты қызметтің басты өлшемі пайда болды. Сондықтан, қоғамда кәсіпкерлер мен жалдамалы жұмысшылардың пайда болуымен мүдделер қақтығысынан туындаған күрес басталды: кәсіпкердің мүдделері мен өндірісті дамыту, немесе қызметкердің мүдделері және оның жалақысының өсуі, әлеуметтік кепілдіктер. Жұмысшылардың (луддиттердің) алғашқы сөздері машиналарға қарсы бағытталған, өйткені олар еңбек жағдайларының нашарлауына, жұмысшылар мен жалақының төмендеуіне кінәлі деп саналды.