Бөлім: «Жаңылтпаштар»
Жаңылтпаш — қазақ ауыз әдебиетінің шағын жанры. Жаңылпаш ойын-сауыққа жиналған жұртты күлдіру; жас ұрпақтың тілін ұстартып, әр түрлі сөзді шапшаң айтуға үйрету мақсатымен пайда болған. Жаңылпаштың сөздері адамды жаңылдыратындай қиын, көбінесе, ұяң және қатаң дауыссыз дыбыстардан құралады, қара сөз немесе өлең түрінде болады. Жаңылпаш ойын-сауықтарда ән білмейтін, жатқа тақпақ айта алмайтын жастарға жаза ретінде де қолданылған. Мұндай ұятты жағдайға қалмас үшін әр жас жігіт пен қыз ән-жыр үйренуге талпынған. Қазіргі кезде Жаңылпаш жаңа мазмұнға ие болып, түрі мен мазмұны жағынан молыға түсті. Жас ұрпақты достыққа, бірлікке, адамгершілікке, ізгі қасиеттерге тәрбиелеудің маңызды құралына айналды. “Қамаштан көріп қалашты, Қалашқа Жарас таласты, Бөлінсін десең қалаш тең, таласпа Жарас Қамашпен” сияқты тәрбиелік мәні зор Жаңылпаштар бала бақшалар мен мектептерде жиі қолданылады.
Өте мерген Орман атты,Ор түбiнен ор қоян атты.Оқ тиген соң өте қатты,Ор түбiнде ор қоян жатты.
Өкшелеп қуып,Көшкен ауылды.Өкпем өшіп,Өкшем ауырды.
Өнері оның алуан,Өміртай – боксер, палуан.
Өңеші кем емес,Өңеші кең өңеш.Өмеште өңеш кең.
Паровоздың түтіні будақ-будақ,Жолаушылар барады улап-шулап.Паровоздың түтіні будақ-будақ,Анда-санда қояды тулап-тулап.
Піскен пісте,Піс те,Жерге түспе.
Пеш үстінде бес мысық –Бес күзетші, бес пысық.Тышқан ұстап жемесе,Бола қоймас еш қызық
Пай-пай тіпті күш қалмай,Піл қорықты тышқаннан.Пана таппай жортады,Пәледен жаман қорқады.
Пайдалы деп,Пияз жеп,Парлады жас көзімнен.«Пыссыншы біраз» деп,Пысылдадым төзіммен.
Сыпыра сөктiм, сыпыра тiктiм,Сыпыра сөктiм, сыпыра тiктiм.
Сүт бетiнде май балқаймақ,Ол қай май балқаймақ?Балдан тәттi бал майқаймақ.
Сыздық судан сүлiк сүздi,Сыздықтың сүлiк салмасын үздi.Салмадан сүлiк шығып сытылыпСуға түсiп, сумаңдап жүздi.
Сүрiнген сұр iнген бе,Сұр iнген сүрiнген бе?
Сенсең,Бейсенде бар сеңсең тон,Сейсенде бар сеңсең тон,Кигендері өңшең тон.
Сең сел емес,Сел сең емес.Мен сен емес,Сен мен емес.
Сызық сызып қызық сызды,Қызық сызып, бұзып сызды.
Солақайдың сол қолы – оң қолы,Оңқайдың оң қолы – сол қолы.
Сулы жерде жалбыз бар,Жалбызға сен жалғыз бар.Жалғыз бар да, жалбызды ал.Суда сең келеді,Сегіз серке тең келеді.
Сұр інгенді сүрінгенде демейін,Сүрінгенді сүрінген еді демейін.
Сағат сыртылдады,Сырға сыңғырлады.
Сорпа іштік,Сорпа ыстық.Сондықтан қорқа іштік.
Сегіз семіз серке,Семіз сегіз ерке.Сегізі де егіз,Семізі де сегіз.
Саптап, сақтап орақ, шалғы,Жұмсай берді олар, олақ шалды.
Тарғыл иттiң құйрығыТалға оралар,Талға оралар.
Тебiншек ат – шегiншек,Шегiншек ат – тебiншек.