Бухгалтерлік есеп | Қызметкерлермен есеп айырысу

Мазмұны
Кіріспе................................................................................................................3- 4
1.Қызметкерлермен есеп айырысу аудитінің теориялық негіздері.
1.1. Қызметкерлермен есеп айырысу аудитінің мәні мен мазмұны...........................5-7
1.2. Персоналмен еңбек ақы бойынша есеп айырысудың аудитін реттеуші негізгі нормативтік-құқықтық құжаттар....................8-10
2. Қызметкерлермен есеп айырысу есебінің аудиті.
2.1 Еңбек ақы төлеу бойынша есеп айырысу және еңбекақыдан ұсталымдардың дұрыстығының аудиті .......................................................11-15
2.2.Қызметкерлерге еңбекақы төлемінің аудиті...........................................16-22
2.3.Персоналмен еңбек ақы бойынша есеп айырысудың бухгалтерлік есебінде болуы мүмкін бұрмалаушылықтар...................23
Қортынды..........................................................................................................24-25
Пайдаланған әдебиеттер.......................................................................................26
Кіріспе
Нарықтық қатынастық экономикаға көшу барысында бухгалтерлік есеп және аудит қызметінің алатын орны және қажеттілігі артуда. Еліміздің экономикасында нарықтық қатынасқа көшу барысында – ғылыми,білім мен практикалық (тәжірибелік) қызметтің даму жолында жаңа ғылым саласының пайда болуына алып келді.Бұл – аудит.Себебі нарықты қатынас принципімен дамуды қамтамасыз ету ‰шін сол елде – бєсекелестік қамтамасыз ету ‰шін шешуші роль атқарады. Бєсекелестікті қамтамасыз ету ‰шін µте қатал бақылау-тексеру болуы қажет. Соның нєтижесінде ғана нарықтық қатынас жолмен дамудың тиімділігі іске асырылады, немесе “ойын тєртібі” сақталмаған елде экономикалық нарықты қатынас жолымен дамудың тиімділігі іс ж‰зінде орындалмайды. Сондықтан да аудит ж±мысының қажеттілігі кµптеген себептермен анықталады. Б±л себептерге біріншіден, кєсіпкерлердің µз шаруашылығының тиянақтылығының қамтамасыз етілуі, екіншіден, µз ж±мысына µзі сенімді т‰рде басқару ж‰ргізуі, ‰шіншіден, кєсіпкерлердің µзара қарым-қатынастарда сенімді ж±мыс істеуі мен µзінің капиталының тиімділігіне сенімді болуы жєне тағы басқалар жатқызылады.
ҚР «Аудиторлық қызмет туралы» заңында мынадай анықтама берілген «Аудит Қазақстан Республикасының заңында белгіленген талаптарға сәйкес қаржылық есептіліктің дұрыс және объективті жасалғаны туралы тәуелсіз пікір білдіру мақсатында заңды тұлғалардың қаржылық есептілігін тексеру болып табылады».
Еліміздегі аудит ж±мысының тиянақты дамуына бірден-бір негіз болған, заң т±рғысынан ж±мыс ж‰ргізуге қ±қылығын анықтап отырған алғаш рет қабылданған 1993 жылғы 18 қазан айындағы жоғарғы Кеңес қабылдап, бекіткен “Қазақстан Республикасындағы аудиторлық қызмет” туралы Заңы. (кейіннен “Қазақстан Республикасындағы аудиторлық қызмет туралы" 1998-жылғы 20-қараша Заң к‰ші бар №20 жарлығы (2001 ж. 15 қарашадағы µзгертулер мен толықтырулармен)). Б±л Заң аудит қызметін бір ж‰йеге келтіріп, оның тиімді ж‰ргізілуін қамтамасыз етеді. Осы заңға с‰йене отырып, еліміздегі аудиттің даму жолы анықталып, шетелдік аудиторлық фирмалармен қарым-қатынас жасап, бірлесіп аудит ж‰ргізу, мамандану жолдары белгіленеді.
Аудитті қаржылық,экономикалық,техникалық,заңдық және басқа да қызмет салаларында жүргізуге болады.Аудиттің ең негізгі мақсаттарының бірі – шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржылық есеп берулерінің нақты екендігін анықтау болып табылады.
Менің курстық жұмысымнын тақырыбы «Қызметкерлермен есеп айырысу аудиті». Курстық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан және қолданылған әдебиеттерден тұрады.Жұмыстың мақсаты қызметкерлермен есеп айырысу аудитін жүргізуді ашып көрсету.Бұл тақырып қазіргі Қазақстан Республикасының нарықтық қатынастары қалыптасу жағдайында өте маңызды және қызықты тақырып болып табылады. Себебі еңбек нәтижелелігін бағалау тікелей олардың жалақысымен байланысты, ал жалақыға байланысты барлық мәселелер соңғы жылдары қоғамда шиеленіскен реакция тудырады. Бұл тақырыпты таңдап алған себебім қазіргі нарықтық экономика жағдайында қызмет ететін шағын кәсіпорындардағы қызметкерлердің еңбек нәтижелілігін бағалаудың көкейкестілігі, ғылыми және тәжірибелік маңызы өте жоғары болып табылады.
Менің курстық жұмысым мына мәселелерді қамтиды:
1. Кәсіпорындағы персоналмен еңбек ақы бойынша есеп айырысулардың аудитін реттеуші негізігі нормативтік-құқықтық құжаттар;
2. Персоналмен еңбек ақы бойынша есеп айырысулар аудитінің негізігі ақпарат көздері;
3. Орташа еңбек ақыны есептеу тәртібі;
4. Еңбекақыдан ұсталымдардың дұрыстығының аудиті;
5. Қосымша және үстеме төлемдерді есептеудің дұрыстығының аудиті;
6. Персоналмен еңбек ақы бойынша есеп айырысулардың бухгалтерлік есебінде болуы мүмкін бұрмалаушылықтар және т.б.
I.Қызметкерлермен есеп айырысу аудитінің теориялық негіздері.
1.1. Қызметкерлермен есеп айырысу аудитінің мәні мен мазмұны.
Еңбекақы - қызметкердің орындаған жұмыс көлемі мен белгіленген еңбек шарты және мансап инструкциясына байланысты төлем.Еңбек тиімділігін арттырудың әр түрлі ынталандыру жолдары болып, сыйақы, қосымша төлем, кепілді төлемақы және т.б. болып табылады.Жұмысқа алушы еңбекақы жүйесі мен нысанын Еңбек туралы ережеге сәйкес, нақтылы еңбек жағдайын ескере отырып, персоналдар ережесі бекіткен жұмысшылар категориясы және жұмыс уақыты режимі бойынша өздері белгілейді.Аталған ережелер жұмысқа алушыға тек еңбек шартына отыру немесе еңбек режимін ұйымдастыру үшін ғана емес, сонымен қатар шығындар мен төлемдерді негіздеу мақсатында да қажет.Жалақы жеке жұмыс нәтижесі бойынша немесе коллективтің жұмыс нәтижесіне байланысты төленеді.
Еңбекақының негізгі екі формасы бар:
• мерізімді (негізгі - жұмыстың бір сағатына қойылатын тарифтік мөлшерлеме немесе қызметақы және жұмыс істелген уақыт)
• кесімді (негізгі - жұмыс көлемі және оның орындалған бірліктерін бағалау).
Қызметкерлермен есеп айырысу есебінің негізгі міндеттері:
 еңбектің саны мен сапасына, шығарылым нормасының орындалуына, жұмыс уақыты мен жалақы қорының пайдаланылуына бақылау жасау;
 объектінің әрбір қызметкеріне жалақыны дер кезінде және уақытылы есептеу;
 жалақыдан дер кезінде және дұрыс ұстап қалу;
 белгіленген мерізімдерде қызметкерлермен еңбекақы бойынша есеп айырысуды жүргізу;
 есептелген жалақыны өнімнің, жұмыстың, қызметтің өзіндік құнына дер кезінде және дұрыс енгізу;
 өндірістік процеске басшылық жасау операцияларына қажетті еңбек пен жалақы туралы деректерді алу;
 еңбек пен жалақы бойынша статистикалық есептемені жасау.
Еңбек ақы µнімнің µзіндік қ±нының негізгі элементтерінің бірі болып табылады: оның есебін д±рыс ±йымдастыру еңбек µнімділігінің µсуіне µнімнің µзіндік қ±нын тµмендеуіне жєне халықтық µмір с‰ру деңгейінің жоғарылауына септігін тигізеді. Єрбір қызметкердің еңбек ақысы ж±мыстың соңғы нєтижелерімен қызметкердің жеке µзінің қосқан ‰лестерімен анықталуға тиіс жєне ең кµп мµлшерімен шектелмейді.
Жалпы ж±мысшы қызметкерлерге есептелетін еңбек ақы негізгі жєне қосымша болып бµлінеді.
Негізгі тµлем – қызметкерлерге нақты ж±мыс істеген уақыты ‰шін істелген ж±мыстардың немесе берілген баға немесе айлық еңбек ақы бойынша µндірілген µнімнің саны мен сапасы ‰шін есептелген еңбек ақысы жатады.
Қосымша тµлем – Еңбек туралы заңға сєйкес қызметкерлерге кєсіпорында ж±мыс істелген уақыты ‰шін есептелетін еңбек ақысы. Оған кезекті демалыстар тµлемі, мемлекеттік жєне қоғамдық міндеттерді жєне т.б. орындалғаны ‰шін берілетін тµлемдер, т‰нгі немесе мерзімінен тыс уақыттарда істегені ‰шін тµленетін тµлемдер, жєне т.б жатқызылады.
¦йымның борыштарының аудитінің негізгі міндеті болып – еңбек жєне еңбекақы тµлеу есебін, бухгалтерлік есепті ±йымдастыру жєне оның жағдайын, ж‰ргізу тєртібін, сақтау жєне де еңбек ақы тµлеу бойынша ж‰ргізілетін есеп айырысудың д±рыстығын тексеру.
¦йымның ж±мыскерлермен есеп айырысу бойынша есеп айырысуды тексерген кезде мынандай мєселелерді анықтау қажет:
1. К‰шіндегі заң актілерінің еңбек және жалақы тµлеудің есебін ж‰ргізу тєртібінің сақталғандығын.
2. Бастапқы қ±жаттарының т‰пн±сқалығын, олардың есеп айырысуын есептеу жєне тµлеу бойынша нормативтік-қ±қықтық актілерге сєйкестігін.
3. Мерзімді жєне кесімді тарифтік қойылымдар бойынша еңбек ақы есептеудің д±рыстығы.
4. ¦йымның қ±ндылығын сыйақы есептеу ж‰йесі бойынша кесімді жєне мерзіміне қарай сыйақы есептеудің д±рыстығын жєне негізділігін.
5. Уақытша ж±мысқа жармсыздығы бойынша жєрдемақы жєне єр т‰рлі қосымша ақы есептеудің д±рыстығын.
6. Жалақыдан ±сталынатын ±сталымдардың д±рыстығын.
7. Депоненттегі еңбек ақыны талап ету жєне бюджетке есептеу тєртібінің сақталуын, еңбек ақы тµлеу жєне есептеу бойынша жасалған счеттардың жазылған бухгалтерлік жазулардың д±рыстығын.
8. Еңбек ақы бойынша анлитикалық жєне синтетикалық есептің сєйкестігін.
9. ¦йымның ж±мыскерлерге еңбек ақы тµлеу бойынша есеп айырысу есебін ж‰ргізгенде, алынған ауытқуларды қалпына келтіру бойынша ±сыныстар жасау.
Еңбек тµлемінің єр алуан нысандарында жєне ж‰йелерінде есеп айырысуды ±йымдастыру тєртібін қарастырсақ, олар мынандай ж‰йелерде болады.
Кесімді еңбек ақы - ж±мысшы қызметкерлердің еңбек µнімділігін µсіруде еңбек уақытын қысқарту мақсатында қолданылады.
Жеке кесімді еңбек ақы ж‰йесі. М±ндай ж‰йеде еңбек ақы єрбір ж±мысшылардың нєтижелеріне байланысты, оған белгіленген бағаны ж±мысшының дайындаған б±йымдарының санына кµбейту арқылы анықтайды.
Жанама кесімді еңбек ақы ж‰йесі – м±нда кµмекші жєне басқа ж±мысшылардың еңбек ақысын қызмет кµрсетіп отырған учаскенің, цехтың негізгі ж±мысшыларының тµлеміне шаққан пайызбен анықталады.
Еңбек ақының кесімді-сыйлықтық ж‰йесі - µндірілген µнімнің (ж±мыстың) санына тµленетін тµлемнен µзгеде ж±мысшыға белгіленген сандық жєне сапалық кµрсеткіштерге қол жеткізгені ‰шін (µндірістік жоспарларды, нормаланған тапсырмаларды µндірім нормаларын орындағаны ‰шін жєне асыра орындағаны ‰шін жєне де µнім сапасын арттырғаны ‰шін шикізаттарды, материалдарды, отындарды ‰немдегені ‰шін жабдықтың техникалық ж±мыс режимін сақтағаны ‰щін) сыйлық тµлейді
Қарапайым мерзімді еңбек ақы. Еңбек тµлемін сағаттық, к‰ндік, айлық, тарифтік тµлем мµлшері немес айлық еңбек ақы бойынша есептейді. Оның кµлемін ж±мыс істеген уақыт санына белгіленген тарифтік тµлем мµлшеріне кµбейту арқылы анықтайды. Б±л ж‰йені негізінен басшы қызметкерлердің, мамандардың, кіші қызмет кµрсететін адамдардың еңбек тµлемі ‰шін қолданылады.
Жалпы қызметкерлерге еңбекақы екі түрде беріледі:
Ақшалай еңбек ақы – еңбек ақысының қолданыстағы ж‰йесіне сєйкес есептелген сомалар.
Заттай еңбек ақы - тµлем ретінде заттай берілген µнімнің қ±ны, тегін немесе тµмендетілген бағамен тамақтандыру, қызметкерлерге берілетін немесе қоғамдық жолаушылар тасымалы ‰шін қосалқы шаруашылықтардан бµлінетін µнімнің ж±мыстың жєне кµрсетілген қызметтің баға айырмашылығының орнын толтыру жєне т.б.
Еңбек ақының қ±рамына қызметкерлердің дивиденттер мен проценттер т‰ріндегі табыстары енгізілмейді. ҚР-сының 2000 жылдың 1 қаңтарында Қазақстан Республикасының “Еңбек туралы” Заңы (µзгерістер мен толықтырулармен) азаматтардың ҚР-дағы еңбек бостандығына Конституциялық қ±қығын іске асыру процесіндегі туындайтын еңбек қатынастарын реттейді.Ондағы тағы бір басты орын алатын мєселе б±л ж±мыс беруші мен қызметкерлер арасында туындайтын еңбек қатынастарын еңбек шартпен реттелетіндігі. Яғни, еңбек қатынастары жеке еңбек шартын жасау арқылы ж‰зеге асырылады.
Ж±мысшылар қ±рамының есебін кадрлар бµлімі немесе арнайы белгіленген адам ж‰ргізеді. Єрбір ж±мысқа қабылданған адамға жеке карточка толтырылып, табельдік номер белгіленеді. ¦йымның басшысының б±йрықтары немесе қаулылары негізінде бухгалтер єр бір ж±мысшыға жеке счет ашады. Онда ж±мысшының анықтама деректері кµрсетіледі жєне есептелген сомалар мен ±сталымдар туралы барлық мєліметтер жинақталады.
Жеке счеттағы есептелген сомалар мен ±сталымдар туралы мєліметтер барлық ж±мысшылар бойынша қосылатын есеп тµлемдік ведомосқа апарылады. Осы ведомость бойынша бас бухгалтер мен басшының қол қоюынан кейін берілуге тиісті сомаға шығыс ету ордері толтырылады жєне жалақы беріледі.
1.2.Кәсіпорындағы персоналмен еңбек ақы бойынша есеп айырысулардың аудитін реттеуші негізгі нормативтік-құқықтық құжаттар.
Баланстық шоттарда аз көрсетілгенмен,еңбек ақы төлеу операцияларының саны өте көп.Соған байланысты аудиторлық процедуралардың басым бөлігін жүзеге асыру кезінде бұл шоттар бойынша мәліметтерді сол операциялардың аудиторлық бақылау тестілерін жүргізу үшін бақылауға шолу жасау процесінде жинақтайды.
Тексеруді бастамас бұрын,аудитор шаруашылық операцияларының қолданыстағы қандайда бір нормативтік-құқықтық актілерге,бухгалтерлік есеп стандарттарына,есеп саясатының ережелеріне және т.б сәйкес орындалатындығы мен бухгалтерлік есепте көрсетілетіндігін есте сақтау керек.Ол құжаттар төмендегі кестеде келтірілген.
Кәсіпорындағы персоналмен еңбек ақы бойынша есеп айырысулардың аудитін реттеуші негізгі нормативтік-құқықтық құжаттар.
Кесте №1
№ Құжаттың атауы
1 ҚР Азаматтық кодексі,47 тарау «Зиян келтірудің салдарынан туындайтын міндеттемелер» № 409-1,1999 ж.
2 «Қазақстан Республикасындағы еңбек туралы» ҚР заңы.10.12.1999ж.,№ 493-1.
3 «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» ҚР Кодексі 12.06.2001 ж.,№ 209-2
4 ҚР Қылмыстық кодексі,3 тарау «Адамдардың және азаматтардың конституциялық және басқа да құқықтары мен бостандығына қарсы қылмыстар» № 167-1,16.07.1997 ж.
5 «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы» ҚР заңы,26.12.1995 ж.,№2732
6 «Міндетті әлеуметтік қамсыздандыру туралы» ҚР заңы,25.04.2003 ж.,№405-2
7 «Еңбекті қоғау туралы » ҚР заңы,22.01.1993 ж.,№1914-ХП ҚР Президентінің заңдық күші бар жарлығымен енгізілген өзгертулермен және толықтырулармен 05.10.1995ж.,№2488 және ҚР заңымен 29.11.1999ж.,№488-1.
8 «Халықты жұмыспен қамту туралы» ҚР заңы 23.01.2001ж
9 «Әлеуметтік аударымдарды есептеу тәртібін бекіту туралы» ҚР Үкіметінің қаулысы 21.06.2004ж.,№683
10 «Жұмыскерлердің орташа еңбек ақысын есептеу тәртібі жөніндегі нұсқаулар» ҚР Үкіметінің қаулысы 29.12.2000ж.,№1942
11 «Жұмыс берушінің қаражаттары есебінен әлеуметтік қамсыздандыру бойынша жәрдем ақыны белгілеу және төлеу тәртібі туралы ережелер».ҚР Үкіметінің қаулысы 11.06.1999ж.,№731
12 «Уақытша еңбекке жарамсыздық бойынша әлеуметтік жәрдем ақы төлеу шығыстарының бухгалтерлік есепте көрсетілуі туралы» ҚР Қаржы министрлігінің хаты 15.11.1999 ж.,№23-2-5/282/10949
13 «Жұмыскерлерге еңбек ақы төлеу мәселелері бойынша әдістемелік ұсыныстар».ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау Министрлігнің бұйрығы 12.06.2003 ж.,№111-П
14 «Жеке табыс салығын есептеу мен ұстау және әлеуметтік салықты есептеу ережелерін бекіту туралы» ҚР Қаржы министрлігі салық комитетінің бұйырығы 07.11.2003 ж.,№455
Бақылау процедураларын зерттемес бұрын аудиторға өзі тексеруді жүзеге асыруға негіз болатын ақпараттарды білу қажет.Негізгі ақпарат ретінде төмендегі кестеде келтірілген құжаттар пайдаланылады.
Персоналмен еңбек ақы бойынша есеп айырысулар аудитінің негізгі ақпарат көздері.
Кесте №2
№ Нысандарының № Құжаттың атауы
1 Есеп саясаты
2 Қаржылық есеп беру
3 Бас кітап,бухгалтерлік есеп регистрлері
4 Ұжымдық кеілісім-шарт
5 Жұмыскерлерге сый ақы беру және оларды марапаттау туралы ереже
6 Штаттық кесте
7 Азаматтық-құқықтық сипаттағы келісім-шарт,контракт
8 Кадрды есепке алу жеке парағы,беттік карточка
9 Жұмыс уақыты есебінің табелі
10 Т-1 Есеп айырысу ведомосы
11 Т-2 Төлем ведомосы
12 Наряд,Рапорт,маршруттық қағаз,жол қағазы
13 Өнімділік нормасы,өндіру ведомосы,кесімді еңбек ақы бағамы
14 Орындалған жұмыстардың актісі
15 Еңбекке жарамсыздық қағазы
16 Орындау қағазы
Елеулі қателер мен бұзушылықтардың болу ықтималдығын бағалау кезінде аудиторлар олардың басым бөлігі төмендегі типтердің біріне жататындығын білуге тиісті:
1. қызметкерлермен есеп айырысулардың есепке алынған операциялары шын мәнінде орындалған жоқ,яғни еңбек ақы жасанды тұлғаларға есептелген және төленген;
2. жасалған жұмыс уақыты есепке алынған,яғни қосып жазып жіберу орын алған.
Ол үшін ішкі бақылаудың ұйымдастырылуын егжей-тегжейлі қарастыру, оның мықты және осал тұстарына баға беру қажет.
Ішкі бақылау жүйесінде тексеру жүргізу кезіндегі аудитордың негізгі мақсаты-елеулі қателердің жоқтығына көз жеткізу үшін оның мықты жағын айқындау.Егер бақылау бірдей болмаса,елеулі қателерді болдырмауға қандай жыл сайынғы процедуралардың қажет екендігін анықтап алу үшін оның осал жақтарын бағалау талап етіледі.Операциялардың реттілігін зерттеу және бағалау үшін аудиторлар жалпы процедуралармен,міндеттердің бөлінуімен және ішкі бақылаумен таныс болуы керек.
Персоналмен еңбек ақы есеп айырысуларды тексеру кадрлар бөлімінде әңгімелесуден басталады.Еңбек ақы төлеуге бақылау жасау жүйесінің тиімділігін бағалаудың ерекше маңызы жоқ.Себебі көптеген кәсіпорындарда еңбек ақы төлеу бойынша қаржылардың қозғалысына қатысты операциялар .......