Бөлім: «Жұмбақтар»
Жұмбақ – адамның ой-өрісін, алғырлығын, білімін сынау мақсатында нақты бір зат немесе құбылыс тұспалдап сипатталатын шағын әдеби жанр.
Жұмбақ жанры дүние жүзі халықтары әдебиетінің көпшілігінде бар. Бұл жанрға Аристотель “Жұмбақ – жақсы жымдасқан метафора” деп анықтама берген. Жұмбақ әдебиеттің ежелгі үлгілерінде, ауыз әдебиетінде жиі кездесетіндіктен оны ғылымда “фольклорлық жанр”, “халықтық поэзияның шағын түрі” деп санау орын алған. Алайда, қазіргі заман әдебиеті өкілдерінің, әсіресе, балалар әдебиеті авторларының шығарм-ғында Жұмбақтар топтамасы жиі кездеседі. Сондықтан оны тек фольклорлық жанр аясында шектеуге болмайды.
Жұмбақ жанры дүние жүзі халықтары әдебиетінің көпшілігінде бар. Бұл жанрға Аристотель “Жұмбақ – жақсы жымдасқан метафора” деп анықтама берген. Жұмбақ әдебиеттің ежелгі үлгілерінде, ауыз әдебиетінде жиі кездесетіндіктен оны ғылымда “фольклорлық жанр”, “халықтық поэзияның шағын түрі” деп санау орын алған. Алайда, қазіргі заман әдебиеті өкілдерінің, әсіресе, балалар әдебиеті авторларының шығарм-ғында Жұмбақтар топтамасы жиі кездеседі. Сондықтан оны тек фольклорлық жанр аясында шектеуге болмайды.
Аяғы жоқ, қолы жоқ,
Жүріп кетсе жолы жоқ,
Үстіне біткен жүні жоқ,
Сыйдырып қойған таспадай,
Сипаласаң міні жоқ.
Жүріп кетсе жолы жоқ,
Үстіне біткен жүні жоқ,
Сыйдырып қойған таспадай,
Сипаласаң міні жоқ.
Ұзын-ұзын, ұзын келер,
Ұзын бойлы қыз келер,
Қабақтары қалтырап,
Маңдайлары жалтырап.
Ұзын бойлы қыз келер,
Қабақтары қалтырап,
Маңдайлары жалтырап.
Жәндік көрдім аласа,
Түрі басқа тамаша,
Ешбір жанға қосылмас,
Жүреді өзі оңаша.
Бірі бата алмайды
Қасқыр, аю, жолбарыс,
Ортаға алып қамаса.
Түрі басқа тамаша,
Ешбір жанға қосылмас,
Жүреді өзі оңаша.
Бірі бата алмайды
Қасқыр, аю, жолбарыс,
Ортаға алып қамаса.
Бір мақұлық бар еді жүрген саяқ,
Кеудесіне қарасам мүштімдей-ақ.
Түрін байқап қара да, ет тамаша,
Үстінде көтеріп тұр бір мың таяқ.
Кеудесіне қарасам мүштімдей-ақ.
Түрін байқап қара да, ет тамаша,
Үстінде көтеріп тұр бір мың таяқ.
Айтайын бір жұмбағым тұңғиықта,
Жаратқан барша жанға бір бұйрықты.
Болғанда қоян құлақ, қой құйрықты,
Болғанда мысық аяқ, түлкі тұмсық,
Айнала..
Жаратқан барша жанға бір бұйрықты.
Болғанда қоян құлақ, қой құйрықты,
Болғанда мысық аяқ, түлкі тұмсық,
Айнала..
Шықпайды бір мақұлық қорасынан,
Түгінің ине өтпейді арасынан.
Тап мұндай мақұлықты көргенім жоқ,
Айрылар туа салып анасынан.
Түгінің ине өтпейді арасынан.
Тап мұндай мақұлықты көргенім жоқ,
Айрылар туа салып анасынан.
Алпыс кісі аяқтастың,
Ал таңертең таяқтастың.
Бәрін бір жерге жатқызып,
Кейде ұрысып алып қаштың.
Ал таңертең таяқтастың.
Бәрін бір жерге жатқызып,
Кейде ұрысып алып қаштың.
Бар екен үш қанаты ұшып кетпес,
Егін сап жұрт қатарлы кәсіп етпес.
Өзінің мекенінен шығып кетсе,
Тіршілік көремін деп үміт етпес.
Егін сап жұрт қатарлы кәсіп етпес.
Өзінің мекенінен шығып кетсе,
Тіршілік көремін деп үміт етпес.
Алуан дүркін аузында бір әккәр,
Неше жұтқан жануарды көрдім әней,
Сүйегі бақша-бақша тұр дәней.
Неше жұтқан жануарды көрдім әней,
Сүйегі бақша-бақша тұр дәней.
Бір нәрсе қанаты жоқ ұшқан биік,
Сонда да жүрмейді екен жерге тиіп.
Арасын жер мен көктің өрт алса да,
Кетпейді ешбір жері отқа күйіп.
Сонда да жүрмейді екен жерге тиіп.
Арасын жер мен көктің өрт алса да,
Кетпейді ешбір жері отқа күйіп.
Жел, жел, жел бием,
Желіндесе кім білер.
Жау жапырақ түбінде,
Құлындаса кім білер.
Желіндесе кім білер.
Жау жапырақ түбінде,
Құлындаса кім білер.
Бір нәрсе жүре алмайды жерді басып,
Жерде жоқ бұйыратын оған нәсіп.
Тұрағын ол нәрсенің адам білмес,
Айтпаса түсіндіріп біреу ашық.
Жерде жоқ бұйыратын оған нәсіп.
Тұрағын ол нәрсенің адам білмес,
Айтпаса түсіндіріп біреу ашық.
Көл, өзен, дарияны жаны сүйген,
Жасынан қора салып, қамыс шиден.
Қаншама терең суды бойлағанда
Үстіне бір тамшы да су тимеген.
Жасынан қора салып, қамыс шиден.
Қаншама терең суды бойлағанда
Үстіне бір тамшы да су тимеген.