Бөлім: «Жұмбақтар»

Жұмбақ – адамның ой-өрісін, алғырлығын, білімін сынау мақсатында нақты бір зат немесе құбылыс тұспалдап сипатталатын шағын әдеби жанр.
Жұмбақ жанры дүние жүзі халықтары әдебиетінің көпшілігінде бар. Бұл жанрға Аристотель “Жұмбақ – жақсы жымдасқан метафора” деп анықтама берген. Жұмбақ әдебиеттің ежелгі үлгілерінде, ауыз әдебиетінде жиі кездесетіндіктен оны ғылымда “фольклорлық жанр”, “халықтық поэзияның шағын түрі” деп санау орын алған. Алайда, қазіргі заман әдебиеті өкілдерінің, әсіресе, балалар әдебиеті авторларының шығарм-ғында Жұмбақтар топтамасы жиі кездеседі. Сондықтан оны тек фольклорлық жанр аясында шектеуге болмайды.
Тұнық суға ши ұстадым.
Қабақта қара бурам шөгіп жатыр,
Етектеп құмалағын төгіп жатыр.
Бір таудың екі күзетшісі,
Екі тыңшысы, отыз екі бөрісі бар.
Таудан тары домалайды,
Оны он екі қаз қуалайды.

жауабы - Көз жасы
Таудан тас құлады.

жауабы - Көз жасы
Бір көлде екі түрлі сүт бар.

жауабы - Көздің ағы мен қарасы
Ары жүгір қаратай,
Бері жүгір қаратай.
Тал түбіне барғанда,
Тайып жығыл қаратай.

жауабы - Көздің қарашығы
Сырты қылшық,
Іші былшық.

жауабы - Кірпік пен көз
Қара суда суат жоқ,
Қалың талда бұтақ жоқ.

жауабы - Көз бен кірпік
Көрші отырған көршілер
Бірін бірі көрмейді.
Қара түнек қос үңгір
Діңгегі асу бермейді.
Ағайынды екеу болыпты,
Екеуі тату жүріпті.
Ортасында тау болып,
Бірін бірі көрмепті,
Екеуінің міндеті орындайтын бір бопты.
Ала тайынша шаң көтермейді.
Көреді бәрін өзгенің,
Көрмейді бірақ өздерін.
Екі бала қатар тұрса да,
Бірін-бірі көрмейді.
Кішкентай бір мақұлық торы ала,
Ағаштан атрапына соққан қала.
Ішінде сол қаланың өмірі өтер,
Сабыр қып сахараға шықпас жана,
Жаралған өзі ғана..
Ала арқаным жетпес жер жоқ.
Бір тауда жанады екі шырақ,
Бір жанады, бір өшеді.
Құстан ұшқыр, тездігі оқтан бетер,
Бес жүз жылқы аспанға оқтай жетер.
Ақылменен ойланып қарасаңыз,
Жылдамдыққа нәрсе жоқ онан өтер.
Кішкене ғана бетерім,
Жер түбіне жетерім.
Кіп-кішкене қараша,
Тұрған жері тамаша.
Бір секундта жер-көкті
Алады шарлап қараса.
Көріп едім бір үлкен дарияны,
Барша қыз мекен етіп жатыр оны.
Ішінде ерлі-байлы екі аққу бар,
Жарықтық жеті сарбас балалары.
Жар қабақта екі бастау,
Жапсар тастың астында
Жасыл ала құс жатыр.
Әрі жүрер қараша ат,
Бері жүрер қараша ат.
Су бойында тұнық су,
Таңдап ішер қараша ат.
Қос әйнек шыны да емес, темір де емес,
Бұзылса оны адам түзер емес.
Кезінде өзі ашылып, жабылады,
Мағынасы қымбат нәрсе, арзан емес.
Бір қария жерде де емес, көкте де емес,
Болғанда түбі терең, аузы кемеш.
Ішіне ит түссе де арам емес.