Әңгімелер ✍️

Ауыл түнімен қоңыр салқынға оранып, таңғы тыныштыққа шомған шақ еді. Көшелер әлі елсіз, тек алыстан сиыр мөңірегені мен қора маңында байлаулы тұрған иттің анда-санда үргені ғана естіледі. Сол таңғы самалға араласа, адамдар үшін әдеттегі бір күн басталғалы тұрғандай көрінді. 

Бірақ сол тыныштықты кенет суық дауыспен қақ айырып жіберген бір айқай естілді: 

— Өрт! Өрт! Құрмаштардың үйі өртеніп жатыр! 

Ұйқыдағы ауыл селт етті. Адамдар есік-терезесін тарс ашып, далаға қарай жүгіре бастады. Ешкім не болғанын білген жоқ, бірақ асығыс қимылдың өзі жағдайдың ауырлығын түсіндіруге жеткілікті еді. 

Құрмаш ақсақалдың үйінен қарайған қою түтін көкке бұрқырап, жалын асқақтап көтеріліп жатыр. Түн тыныштығын бұзып, қызыл жалын үйді жалмап жатқандай. 

Әйелдер балаларын құшақтап үйдің алдына жиналды. Ер-азаматтардың біразы шелектерін алып су тасып  жатыр. Бірақ ошақ тасығандай гүрсілдеген от ешкімнің күшіне бағынатын емес. 

Әсіресе Құрмаш ақсақал мен оның келіні Гүлнұрдың жан дауысы адамдардың үрейін одан сайын күшейтті. Үйде кішкентай Айсұлу мен оның екі жасар бауыры қалған. 

— Балалар іште! Балалар! Көмектесіңіздер! — деп айқайлады Гүлнұр.

Даусы қарлығып, көзі жасқа толып кетсе де, ол отқа ұмтыла берді. Екі әйел оны әрең тоқтатты. 

Түтін қоюланып, ауаны тұншықтырып, дамылсыз өрши түсті. Жерде тұрған қызыл шелектер бір толып, бір босап жатыр. Бірақ жалын шелекке құйылған бір уыс сумен өшетіндей емес. 

Әр минут – бір сағатқа, әр секунд – бір ғасырға айналғандай. 

Сол кезде алға қарай Бекзат деген жас жігіт шықты. Ауылдың қарапайым баласы, бірақ батыл еді. Ол маңайындағы ешбір адамға қарамастан, күртешесін шешіп алып, жанып жатқан үйге қарай тура жүгірді. 

— Бекзат, барма! — деп айқайлады біреулер.

— Түтінге тұншығып қаласың! 

Бірақ Бекзат ешкімнің сөзіне құлақ аспады. Екі қолымен бетін бүркеп, үйдің босағасынан ішке еніп кетті. Бір сәтке жұрттың бәрі тына қалды. Шамалы  уақытта іштен шыққан жарқыл мен қызыл  жалын Бекзаттың қайда екенін көрсетпей қойды. 

Гүлнұр тізерлеп отыра кетіп, қолын жайып жылады.

— Құдайым, балаларым аман болсын… 

Аспанға қарай тағы да түтін көтерілді. Адамдардың демі ішінде. Уақыт тоқтап қалғандай. 

Бірнеше минуттан кейін үйдің ішінен әлсіз бір дыбыс естілді. Түтінді қақ жарып, қолында орамалға оралған Айсұлуды, арқасына бауырын арқалаған Бекзат көрінді. 

Жұрт ду етіп алға ұмтылды. 

— Міне! Шықты!

— Балалар тірі!

— Ақылыннан айналайын, Бекзат! 

Гүлнұр екі баласын құшақтап көзіне жас алды. Ал Бекзат болса тұрып кетейін десе, әлсіреп, қайта тізе бүкті. Түтінге қатты уланып қалған екен. 

Екі жігіт оны сүйеп әкеліп, таза ауаға отырғызды. Бәрі жиналып: 

— Сен бүгін бір емес, екі өмірді аман алып қалдың! — деп ризалықпен қарап тұрды. 

Өрт сөндірушілер келгенше ауылдың барлық ер-азаматы төбе шашынан тік тұрды. Суды бірінен бірі алып беріп, жалынды барынша тежеді. Соңында үйдің төбесі ортасына түсіп, жалын өшірілді. 

Бірақ Құрмаш ақсақалдың қамыққаны сонша, әлденеге үнсіз қарап қалды. Оның өмір бойы маңдай терімен салған үйі  жанып кетті. Қара шаңырағы күлге айналды . 

Ауылдастары ақсақалды жұбатып: 

— Үй табылар, дүние орнына келер…

— Тек адам аман болсын. Соған шүкір! — деп тоқтатты. 

Ақсақалдың көзі жасқа толып:

— Адамның өмірі — бір-ақ сәт екен. Бір сәтте  бүкіл дүние жоқ болады екен… 

Сол түні ауылдағы әрбір жан өз үйіне қайтып,  жарықты қайта-қайта тексерді. Өйткені өрттің — алдын алмайтын болсаң, ешкімді аямайтын тілсіз жау. 

Келесі күні ауыл болып бірлесіп, Құрмаш ақсақалға жаңа үй тұрғызуды бастап кетті.

Әр адам үйінде бар заттарды ортаға салды: бірі тақтай, бірі кірпіш, бірі азық-түлік. 

Ал Бекзатқа бүкіл ауыл алғысын жаудырды.

Оны құрметтеп, ер жүректілігіне тәнті болды.  Бірақ Бекзат қарапайым ғана күлімсіреп: 

— Менің  орнымда кез келген адам осылай жасар еді, — деп қойды. 

Өрт шарпыған күн кішкентай Айсұлудың жүрегінде мәңгі сақталды. Өзінің өмірін сақтап қалған адамға алғысын айтуға асығатын. 

Өрт орнына ауыл балалары ұзақ уақыт бара алмады. Олардың санасында бұл қара дақтай болып сақталып қалды. 

Аңызға бергісіз сол түн ауыл адамдарына көп нәрсе үйретті:

— қауіпсіздікті,

— жауапкершілікті,

— бірлікті,

— ең бастысы — адамның өмірінен қымбат ештеңе жоқ екенін.