Шығармалар ✍️

       Ислам діні қазақ халқының мәдениеті мен руханиятына терең ықпал етіп, оның салт-дәстүрі мен күнделікті өмірінің ажырамас бөлігіне айналды. Дәстүрлі құндылықтар мен Исламның өзара байланысын зерттеу арқылы қазақ қоғамының тарихи қалыптасу ерекшеліктерін түсінуге болады. Ислам діні қазақ халқының моральдық-этикалық нормаларына ғана емес, сонымен қатар оның әлеуметтік құрылымына, құқықтық жүйесіне, білім мен ғылымның дамуына, тіпті ұлттық бірегейлігінің қалыптасуына да айтарлықтай әсер етті.

       Исламның таралуы қазақ халқының дүниетанымын байытып, сенім мен мәдениеттің жаңа деңгейіне көтерді. Қазақтың дәстүрлі құндылықтары – қонақжайлылық, үлкенге құрмет, әділдік, адалдық, туыстық қарым-қатынастарды жоғары бағалау – Ислам этикасымен үндесіп, оны халық өмірінің бір бөлшегіне айналдырды. Мәселен, мұсылмандық мейірімділік қағидаты қазақ халқының "Жетім көрсең жебей жүр", "Жақсылық қылсаң, қайтарымын күтпе" деген ұстанымдарымен үйлеседі.

       Ислам діні қазақ қоғамының әлеуметтік құрылымына да әсер етті. Қазақ хандары мен билері шариғат заңдарына сүйене отырып, әділетті билік жүргізуге тырысты. Құран мен хадистердегі қағидалар билер сотының шешімдерінде көрініс тауып, руаралық қатынастарды реттеуде маңызды рөл атқарды. Сонымен қатар, Исламның ықпалымен қазақ даласында діни білім беру жүйесі қалыптасты: медреселер ашылып, халық арасында ағартушылық қызмет жүргізілді. Бұл үрдіс әсіресе XIX ғасырдың екінші жартысында қарқын алды.

       Ислам қазақ халқының рухани өмірін ғана емес, оның материалдық мәдениетіне де ықпал етті. Архитектура, сәндік-қолданбалы өнер, музыка және әдебиет саласында діни дәстүрлер айқын байқалды. Қазақтың атақты жыраулары мен ақындары өз шығармаларында Ислам құндылықтарын насихаттап, діни-ағартушылық идеяларды таратуға үлес қосты. Мысалы, Бұхар жырау, Шал ақын, Абай Құнанбайұлы және Шәкәрім Құдайбердіұлы секілді тұлғалар өз еңбектерінде Исламның рухани-адамгершілік қағидаларын дәріптеген.

      Кеңестік кезеңде Ислам мен дәстүрлі құндылықтарға қысым жасалды, діни мекемелер жабылып, халықтың діни сенімін әлсіретуге бағытталған саясат жүргізілді. Алайда, қазақ халқы өз ұлттық және діни құндылықтарын жоғалтпай, оларды тұрмыс-салтында, отбасы тәрбиесінде, ауыз әдебиетінде сақтап қалды. Тәуелсіздік алғаннан кейін, Қазақстанда Ислам қайта жанданып, ұлттық мәдениетпен бірге дамудың жаңа кезеңіне аяқ басты.Бұл жұмыста осы тақырып аясында жүргізілген зерттеулерге шолу жасалып, олардың мазмұны мен негізгі тұжырымдары талқыланады. Сондай-ақ, Ислам мен қазақ халқының дәстүрлі құндылықтарының өзара байланысы жан-жақты қарастырылады, тарихи деректер мен зерттеушілердің еңбектеріне сүйене отырып, тақырыптың маңыздылығы айқындалады.

Қазіргі таңда Ислам діні қазақ қоғамында отбасы институтынан бастап, қоғамдық этикаға дейінгі көптеген салаларда өз ықпалын сақтап келеді. Дәстүрлі құндылықтардың көпшілігі Ислам қағидаларымен үндесіп, ұлттық бірегейліктің ажырамас бөлігіне айналды. Қазіргі таңда зерттеушілер Ислам мен қазақ дәстүрлерінің үйлесімділігін сақтау мәселесіне ерекше назар аударуда. Олар бірнеше негізгі бағытты ұсынады:

• 
  
• Діни сауаттылықты арттыру: Қазақ халқының діни сауаттылығын арттыру арқылы Ислам мен дәстүр арасындағы байланыстарды түсіндіру.
  
• Мәдени мұраны дәріптеу: Қазақ халқының дәстүрлері мен Ислам қағидаларын насихаттау арқылы ұлттық бірегейлікті сақтау.
  
• Жастарды діни-рухани тәрбиелеу: Заманауи жастардың дінге деген көзқарасын дәстүрлі қазақи таным арқылы қалыптастыру.
  

Бұл бағыттар арқылы қазақ қоғамында Ислам мен дәстүрлердің үйлесімді дамуы қамтамасыз етіледі, ал ұлттық бірегейлікті сақтауда Ислам дінінің маңызы арта түседі.

      Сонымен қатар, жаһандану дәуірінде кейбір дәстүрлер өзгеріске ұшырауда. Мысалы, діни сенімдер мен дәстүрлерді заманға сай түсіндіру қажеттілігі туындады. Осы тұрғыдан алғанда, қазіргі зерттеушілер Ислам мен қазақ дәстүрлерінің өзара байланысын сақтау және нығайту мәселелеріне ерекше назар аударуда.

Қазақ халқының дәстүрлі құндылықтары мен Ислам діні ғасырлар бойы өзара тығыз байланыста дамып, ұлттық рухани бірегейліктің негізін қалыптастырды. Ислам қазақ қоғамында моральдық-этикалық нормалардың орнығуына ықпал етіп, отбасы институтынан бастап, қоғамдық өмірдің барлық саласына әсер етті.

Тарихи тұрғыдан қарастырғанда, Ислам VIII ғасырда Орта Азияға таралғаннан кейін қазақ халқының мәдениеті мен дүниетанымына біртіндеп сіңісті. Қазақ хандығы дәуірінде (XV-XVIII ғғ.) Ислам мемлекеттік басқару жүйесінде маңызды рөл атқарып, құқықтық нормалар мен билер сотының шешімдеріне ықпал етті. "Жеті жарғы" заңдар жинағы осы кезеңдегі Ислам құндылықтарының қазақ құқықтық жүйесімен үйлескенін көрсетеді.

Кеңес дәуірінде (XX ғ.) Исламға қысым жасалғанымен, халықтың діни сенімдері мен дәстүрлі құндылықтары отбасылық деңгейде сақталды. Кеңес билігінің дінді әлсіретуге бағытталған саясаты мешіттер мен медреселердің жабылуына әкелгенімен, діни дәстүрлер жасырын түрде жалғасты. Бүгінде зерттеушілер бұл кезеңді "мәжбүрлі секуляризация дәуірі" деп атайды.

Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін (1991 жылдан бастап) Ислам діні қайта жанданды. Мемлекет діни сенім бостандығын қамтамасыз етіп, мешіттер мен медреселер қайта ашылды. Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы (ҚМДБ) құрылып, Ислам дінінің дамуына ресми қолдау көрсетілді. Бүгінгі таңда Ислам қазақ халқының рухани өмірінде маңызды орын алып, қоғамдық және мәдени салаларда ықпалын жалғастыруда.

Қазіргі жаһандану дәуірінде қазақ халқының дәстүрлі құндылықтары мен Ислам қағидалары кейбір өзгерістерге ұшырауда. Урбанизация, заманауи ақпараттық технологиялар және әлеуметтік желілер діни түсініктердің әртүрлілігіне ықпал етіп отыр. Осыған байланысты дәстүрлі құндылықтар мен Ислам қағидаларының үйлесімділігін сақтау маңызды міндет болып қала береді.

Қазақ қоғамында Ислам дінінің тұрақты орнығуын қамтамасыз ету үшін келесі шаралар қажет:

1. 
   
2. Діни сауаттылықты арттыру – Ислам қағидаларын дәстүрлі қазақ мәдениетімен сабақтастыра отырып түсіндіру.
   
3. Мәдени мұраны сақтау – Қазақ халқының тарихи-рухани мұраларын насихаттау және дамыту.
   
4. Жастарды діни-рухани тәрбиелеу – Жаңа буынға Ислам мен қазақи дәстүрлердің үйлесімді дамуын көрсету.
   

Қорытындылай келе, Ислам діні қазақ халқының өмірінің ажырамас бөлігі болып қала бермек. Ол ұлттық бірегейлікті сақтаудың, рухани тұтастықты қамтамасыз етудің және моральдық-этикалық нормаларды нығайтудың маңызды факторы болып саналады. Ислам мен дәстүрлердің өзара байланысын сақтау қазақ қоғамының тұрақтылығы мен рухани дамуы үшін аса маңызды.

                                                   Жетекші: Қаңтарбаева Жанна Уринбасаровна

                                    Дінтану және мәдениеттану кафедрасының профессоры.         

                                               Орындаған:Нүсіпбай Ақерке Жайырбекқызы

                                     Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті, Философия және саясаттану кафедрасы,  «Дінтану» мамандығының 3-курс студенті.