«Өкпенің тіршілік сыйымдылығын анықтау» зертханалық жұмысы. Биология, 8 сынып, қосымша материал.

• Тақырып мазмұнына қатысты теориялық материал

Өкпенің тіршілік сыйымдылығы деп адам терең дем алып, терең дем шығарғандағы ауаның ең көп мөлшерін айтады. Әйелдердің өкпесінің тіршілік сыйымдылығы орташа есеппен алғанда 3000–3500 мл, ер адамдарда 3500–4800 мл болады. Дене еңбегімен шыныққан адамдарда өкпенің тіршілік сыйымдылығы 6000–7500 мл дейін барады.

Өкпенің тіршілік сыйымдылығы (ӨТС) 3 құрамды бөліктен тұрады. Адам тыныштық қалыпта әрбір демалғанда және әрбір дем шығарғанда шамамен 500 мл ауаны жұтады, әрі шығарады. Бұл ауа мөлшері тыныстық сыйымдылық деп аталады (71-сурет).Адам қалыпты дем алып, артынша терең дем алғанда тағы да қосымша 1500 мл ауаны жұтады. Бұл жұтылған ауа мөлшерін тыныс алудың қосымша сыйымдылығы дейді. Адам қалыпты дем шығарып, артынша терең дем шығарғанда тағы да қосымша 1500 мл ауаны шығарады. Бұл ауа мөлшері тыныс шығарудың қосымша сыйымдылығы деп аталады.

Өкпенің тіршілік сыйымдылығы → тыныстық сыйымдылық (500 мл) + тыныс алудың қосымша сыйымдылығы (1500 мл) + тыныс шығарудың қосымша сыйымдылығы (1500 мл). ӨТС=500 мл+1500 мл+1500 мл=3500 мл

Қанша терең дем шығарғанмен де өкпеде 1200 мл ауа қалып қояды. Оны қалдық ауа сыйымдылығы деп атайды. Сондықтан да өкпе еш уақытта қабысып қалмайды.

Өкпенің тіршілік сыйымдылығын өлшейтін (анықтайтын) арнайы құралды спирометр дейді. Неғұрлым өкпенің тіршілік сыйымдылығының көлемі көбірек болса, соғұрлым адамның денсаулығы күшті болады.

• Техникалық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге байланысты ұсыныстар

Шарды кезектесіп үрлеуге болмайды.

Зертханалық жұмысты орныдау кезінде тыныс алу және қанайналым мүшелерінде ахау бар балалар тәжірибені орындамай тек сыныптастарының алған деректерімен жұмыс жасайды.

• Сабақты ұйымдастыруға қатысты қосымша ұсыныстар

Шарды үрлемес бұрын максималды терең тыныс алынады. Терең тыныс алғаннан соң дереу шарға тыныс шығарылады. Шарды тек бір рет ғана үрлеу қажет.

Оқушылардың есептеулер жүргізулері, графиктен қажетті көрсеткішті дұрыс анықтай алуларына назар аударылады.

• Қалыптастырушы бағалауды жүргізуге байланысты ұсыныстар

Оқушылардың ауызша талқылаулары, зертханалық жұмыстың мақсаты, болжамын жасай алуы, жұмысты орындаулары, талқылау сұрақтарына жауап бере білулеріне кері байланыс ұсынылады. Оқушылардың жұмыс парақтарын жинап алып, кері байланыс беріледі.

• Саралау тапсырмалары
• 3-қосымшада есепті шығару
• Тапсырма жауаптары, критерийлері

3-қосымша:оқушылар өлшемдерді пайдаланып график тұрғызады.

Графикке қойылатын талаптар:

- графиктің ұсынылған координаттық шаршының 70-80% алып жатуы;

- масштабтың осьта бірдей арақашықтықтарда алынуы;

- графиктің атауының болуы;

- осьтардың атауларының болуы;

- шәкілдер мен атаулардың қаламмен, графиктің қарындашпен салынуы;

- графиктің штрихтелмеген, үздіксіз сызықпен сызылуы;

- қиылысу нүктелерінің «х» арқылы немесе «0» арқылы белгіленуі.

Тұрғызған графиктеріне талдау жасайды.

• Сілтемелер мен ресурстар

Р.Алимкулова,Р.Сатимбеков, Биология, 8 сынып Алматы.- Атамура,  2008ж. 175-181 беттер §40-42

http://bilimland.kz/kk/content/lesson/12746-adamnyng_tynys_zhujesining_fiziologiyasy