Оттекті органикалық қосылыстар. Спирттер. дидактикалық материал.

Қосымша ресурс 1

Спирттердің физикалық қасиеттері:

Қалыпты температурада С₁₀-ға дейінгі спирттер-сұйық, С₁₁-ден бастап-қатты заттар. Алғашқы үшеуі сумен кез келген мөлшерде араласады. Молекулалық массасының артуына қарай спирттердің суда ерігіштігі төмендейді. Қайнау және балқу температурасы молекулалық массасының артуына байланысты өседі. Спирттердің қайнау температуралары сәйкес көмірсутектердің қайнау температурасынан жоғары болады. Себебі, спирттерде молекулааралық сутектік байланыс түзіледі.

Спирттердің химиялық қасиеттері:

• Белсенді металдармен әрекеттеседі:

2С₂Н₅ОН+2Nа→2С₂Н₅ОNа+Н₂↑

• Күрделі эфирлер түзілуі (этерификация реакциясы)

С₂Н₅ОН+СН₃СООН→СН₃СООС₂Н₅+Н₂О

• Галогенсутектермен әрекеттеседі:

С₂Н₅О Н+НСІ→С₂Н₅СІ+Н₂О

• Дегидратация реакциялары:

А) Төменгі температурада:

С₂Н₅ОН+НО-С₂Н₅→ С₂Н₅-О-С₂Н₅+Н₂О

Б) Жоғары температурада: (t›140⁰С)

С₂Н₅ОН→С₂Н₄+Н₂О

• Тотығу реакциялары:

Сапалық реакциясы:

С₂Н₅ОН+СuО→СН₃СОН+Н₂О+Сu

• Жануы:

С₂Н₅ОН+3О₂→2СО₂+3Н₂О+Q

Қосымша ресурс 2

Молекуласында бірнеше гидроксил тобы бар көмірсутек туындылары көпатомды спирттер деп аталады.

Егер көмірсутек молекуласында сутегінің екі атомы екі гидроксил тобымен алмастын болса, екі атомды спирт түзіледі. Ондай спирттердің қарпайым өкілі – этиленгликоль:

СН₂ – СН₂

| |

ОН ОН

Егер көмірсутек молекуласындағы сутегінің үш атомы үш гидроксил тобымен алмасса, үшатомды спирт түзіледі. Үшатомды спирттің қарапайым өкілі – глицерин:

СН₂ – СН – СН₂

| | |

ОН ОН ОН

Физикалық қасиеттері:

 Көпатомды спирттердің ең маңызды өкілдері – этиленгликоль және глицерин – суда жақсы еритін, түссіз, тәтті дәмі бар, қоймалжың сұйықтықтар.Бұл қасиеттер басқа көпатомды спирттерге де тән.

Қолданылуы:

Этиленгликоль-кейбір органикалық қосылыстарды, мысалы, лавсан полимерін синтездеу үшін қолданылады. Оның едәуір мөлшері антифриз – қату температурасы төмен сұйықтық жасауға пайдаланылады. Егер этиленгликольдің белгілі бір көлемін суда ерітсе, онда мұндай ерітіндінің қату температурасы едәуір төмендейді.

Глицерин-көбінесе гигроскопиялығына байланысты пайдаланылады. Медицинада глицерин қолдың терісін жұмсартуға және дәрілік майлар жасау үшін, былғары өндіріснде – матаның созылғыштығы мен жұмсақтығын арттырып, өңдеуге, т.б. қолданылады. Глицерин синтетикалық нымдар және қопарғыш зат, мысалы, нитроглицерин алу үшін де пайдаланылады.