Қазақстан Республикасында еңбек қатынастарын құқықтық реттелуі. Құқық негіздері, 10 сынып, презентация.

Қазақстан Республикасында еңбек қатынастарын құқықтық реттелуі

10.3.4.1 ҚР еңбек қатынастарын құқықтық реттеудің негізгі ұғымдары мен принциптерін түсіндіру

10.3.4.2 әртүрлі өмірлік жағдаяттарда еңбек құқықтарын іске асыруын зерттеу

Еңбек қатынастарының құқықтық реттелу ерекшеліктерін, қағидаларын, еңбек құқығының жүзеге асу жолдарын анықтау

Еңбек құқығы жүйесі

Анықта: берілген суреттер бойынша нені еңбек деп айталамыз?

Еңбек құқығының түсінігі

Еңбек-материалдық және рухани игіліктерді жасауға бағытталған адамның мақсатты қызметі. (ҚР Еңбек кодексінің1-бабы)

Еңбек – бұл еңбек өнімін алу үшін адамның дене, ақыл-ой, рухани қабілеттерін жұмсау арқылы жүзеге асатын мақсатты қызмет.

Еңбектің екі түрін ажыратып алған жөн: өз игілігіне бағытталған жеке еңбек және жалданбалы еңбеқ.

Еңбек құқығы азаматтардың еңбек бостандығына конституциялык құқығын іске асыру барысында, жұмыс беруші мен кызметкердің арасында, жеке, ұжымдық және басқа шарттар негізінде белгілі бір еңбек қызметін тараптардың жүзеге асыруы кезінде туындайтын еңбек катынастарын реттеуші саласы.

Еңбек құқығы - жалдамалы жұмысшылардың еңбегін реттейтін құқық саласы.

Еңбек құқығының түсінігі

Еңбек құқығының субъектілері

Еңбек құқығының субъектілері дегеніміз еңбек құқықтық қатынастарына және олармен тығыз байланысты қатынастарына еңбек құқықтары мен міндеттері бар және оларды жүзеге асыра алатын қатысушылар (заңды және жеке түлғалар).

азаматтар (жұмысшылар);

әртүрлі меншік нысанындағы ұйымдар - жұмыс берушілер;

жеке жұмыс берушілер;

еңбек ұжымдары;

кәсіподақ ұйымдары;

республикалық, салалық және аймақтық деңгейдегі әлеуметтік әріптестер.

Мемлекеттік және мемлекеттік емес органдар (келісім комиссиялары, бітістіру комиссиялары, еңбек арбитражы, еңбек заңдарына сәйкес еңбекті қорғауды қадағалайтын және бақылайтын органдар.

Еңбек құқығының қайнар көздері.

Еңбек құқығының қағидалары:

Еңбек шартының бостандығы;

2. Жұмысқа негізсіз қабылдамаудан және жұмыстан заңсыз шығарудан қорғау;

3. Еңбектің саламатты және қауіпсіз талаптарын қамтамассыз ету.

4. Мемлекетпен белгіленген ең төменгі жалақы мөлшеріне құқық;

5. Еңбек күнін заңдық шектеу, демалыспен қамтамасыз ету;

6. Заңмен бекітілген жеңілдіктермен еңбекті біріктіру;

7. Еңбек тәртібін жұмысшылардың сақтауы,

мекеме мүлкін сақтау;

8. Ауыру, мүгедектікке шығу, қамқоршысынан айырылу кезінде әлеуметтк қамтамасыз ету.

Жас бойынша мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру;

9. Өндіріс басқаруында еңбек ұжымының

және жұмысшылардың қатысуы;

КР Конституциясы

 1. Әркiмнiң еңбек ету бостандығына, қызмет пен кәсiп түрiн еркiн таңдауына құқығы бар. Ерiксiз еңбекке соттың үкiмi бойынша не төтенше жағдайда немесе соғыс жағдайында ғана жол берiледi. 

2. Әркiмнiң қауiпсiздiк пен тазалық талаптарына сай еңбек ету жағдайына, еңбегi үшiн нендей бiр кемсiтусiз сыйақы алуына, сондай-ақ жұмыссыздықтан әлеуметтiк қорғалуға құқығы бар.

3. Ереуiл жасау құқығын қоса алғанда, заңмен белгiленген тәсiлдердi қолдана отырып, жеке және ұжымдық еңбек дауларын шешу құқығы мойындалады.

4. Әркiмнiң тынығу құқығы бар. Еңбек шарты бойынша, жұмыс iстейтiндерге заңмен белгiленген жұмыс уақытының ұзақтығына, демалыс және мереке күндерiне, жыл сайынғы ақылы демалысқа кепiлдiк берiледi.

Ерікті еңбек ету дегеніміз не? Еріксіз еңбек ету қандай жағдайларда мүмкін?

Еңбек қатынастарының ерекшеліктері: ҚР Еңбек кодексі мен ҚР заңнамаларын негізге ала отырып жағдаяттар шешу

Бағалау критерийі: Берілген жағдаяттардың шешімін анықтайды

Дескриптор:

Заңнамаға сүйене отырып, заңға сілтеме жасай отырып мәселенің шешімін көрсетеді

1 топ: Жағдаят №1

Мектеп директоры өзіне кедергі келтіріп жүрген кәсіподақ ұйымынан құтылмақшы болды. Осы мақсатта ол мұғалімдер мен басқа да мектеп қызметкерлерін өз кеңсесіне бір-бірлеп шақырды және екі арыздың бірін жазуға таңдауды ұсынды: не кәсіподақтан шығу арызы немесе өз еркі бойынша жұмыстан шығу арызын жазу. Математика мұғалімі өз құқықтарын қорғау үшін сотқа баруға шешім қабылдады.

Мектеп директоры еңбек заңнамасының қандай қағидаларын бұзып отыр?

Сборник задач по трудовому праву Республики Казахстан:

учебное пособие / Сост. Пилецкая Е.Н. – Костанай: Костанайская академия МВД РК, 2014. – 60 с.

2-топ: Жағдаят №2

Колледж оқытушысы өз құқықтарын қорғау барысында колледждің жетекшісімен бірнеше рет қақтығысып қалды. Біраз уақыттан соң оқытушы өз еркімен жұмыстан шығу жөнінде өтініш береді. Жұмыстың соңғы күнінде жұмыс кітапшасын алғаннан кейін, ол ондағы Қазақстан Республикасының Еңбек кодексінің 7б.1 б. 54 т. (қызметкердің жұмыс орнында алкогольді, есірткелік, уытты мас күйінде болу) сәйкес жұмыстан босату туралы жазбаны көреді. Кадр бөлімінің бастығына жүгінген кезде, ол кездейсоқ қателік кеткенін айтып жазбаны түзетіп береді. Алайда, оқытушы бұны кездейсоқ қателік емес деп өз құқықтарын қорғау үшін сотқа жүгінуді шешеді. Сотқа берген талап арызында оқытушы еңбек заңнамасының негізгі қағидалары оған қатысты бұзылғанын көрсетті.

Бұл жағдайда қандай қағидалар туралы айтылуы мүмкін?Бұл қағидалар Қазақстан Республикасының қандай заң актілерінде тұжырымдалған?

Сборник задач по трудовому праву Республики Казахстан:

учебное пособие / Сост. Пилецкая Е.Н. – Костанай: Костанайская академия МВД РК, 2014. – 60 с.

3-топ: Жағдаят №3

Мемлекеттік еңбек инспекторы бір колледж қызметкерлерінің еңбек құқықтарын бұзғаны үшін шағымдарын қарастырған кезде үнемі жұмыс берушінің (колледж директоры) жағына шығып, қолдау көрсететін. Уақыт өте мемлекеттік еңбек инспекторы колледж директорының жақын туысы екендігі анықталады. Колледж ұжымы еңбек инспекторын шеттету туралы Еңбек және әлеуметтік қорғау департаментіне жазбаша шағым жіберу туралы шешім қабылдады.

Еңбек ұжымы өз шағымында еңбек құқығының қандай қағидалары бұзылды деп көрсете алады?

Сборник задач по трудовому праву Республики Казахстан:

учебное пособие / Сост. Пилецкая Е.Н. – Костанай: Костанайская академия МВД РК, 2014. – 60 с.

4-топ: Жағдаят №4

Бюджеттік оқу орнының мұғалімдеріне 8 айдан астам уақыт бойы еңбекақысы толығымен төленбей келген.

Директордың айтуынша, бұл қаржы жетіспеушілігіне байланысты, яғни жергілікті бюджеттен толық қаржының бөлінбеуі мен мектептің жөндеу жұмысына жұмысалғандықтан.

Бұл жағдайда қандай қағидалар бұзылды?

Сборник задач по трудовому праву Республики Казахстан:

учебное пособие / Сост. Пилецкая Е.Н. – Костанай: Костанайская академия МВД РК, 2014. – 60 с.

Рефлексия

Пайдаланылған әдебиет:

Тажибаева А.Х. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЕҢБЕК ҚҰҚЫҒЫ Оқу -әдістемелік құрал, 2016

Ахметов А., Ахметова Г. Еңбек құқығы.Оқулық. – Алматы: «Нұр-пресс», 2005. – 405 бет.

Сборник задач по трудовому праву Республики Казахстан: учебное пособие / Сост. Пилецкая Е.Н. – Костанай: Костанайская академия МВД РК, 2014. – 60 с.