Ферменттердің қолданылуы мен маңызы. Химия, 11 сынып, сабақ жоспары.

Ұзақ мерзімді жоспар бөлімі:

Мектеп: НЗМ

Күні:

Мұғалімнің аты-жөні:

Сынып: 11

Қатысқандар саны:

Қатыспағандар саны:

Сабақ тақырыбы

Ферменттердің қолданылуы мен маңызы

Осы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсаттары (оқу бағдарламасына сілтеме)

• 11.5.1.27 ферменттік катализ үрдісін түсіндіру мен ферменттердің әсерін «құлып-кілт» моделі ретінде қарастыру
• 11.5.1.28 ферменттер активаторлары мен ингибиторлары

 Сабақ мақсаттары

Барлық оқушылар орындайды:

Ферменттердің не екенін біледі.

Ферменттердің адам өміріндегі маңызын біледі

Көпшілігі орындай алады:

Ферменттердің қызметін біледі

Кейбіреуі орындай алады:

Ферменттердің қызметін болжай алады.

 Жетістік критерийлері

кестедегі ақпаратты қолдана отырып, неліктен ферменттерде катализатор қолданылатынын түсіндіреді

кестедегі ақпаратты қолдана отырып, неліктен ингибитор қолданылатынын түсіндіреді

кестедегі мәліметтерді талқылай отырып, дәлелдер келтіреді

 Тілдік мақсаттар

Оқушылар орындай алады:

Видео материалды талдап, ферменттердің маңызын анықтай алады

Пәнге тән лексика мен терминология:

Ферменттерге жатады......................

Ферменттердің өздеріне тән қасиеттері.................

................................

Диалог пен жазу үшін пайдалы сөздер мен тіркестер:

Ферменттер дегеніміз ............................

Ферменттер адам өміріндегі ............................ рөл атқарады т.б

 Құндылықтарды дарыту

Ғылым жолында ізденетін жас ұрпақ қалыптастыру.

 Пәнаралық байланыстар

Биология

 АКТ қолдану дағдылары

Ферменттердің құрылысы мен қызметін интернет желісінен қарастыру

Бастапқы білім

Ақуыздың құрылысы

Химиялық реакциялардағы мысалдар

Сабақ барысы

Сабақтағы жоспарланған іс-әрекет

Оқушылармен сәлемдесу.

Ынтымақтастық атмосферасын құру.

Топтарға жіктеп, бүгінгі өтілетін сабақтың тақырыбы мен мақсатын айту. Өткен сабақпен байланыстыра отырып, төмендегі сұрақтарға жауап беру.

• Қалай ойлайсыңдар адам ағзасына қорғаныш қызметін беретін заттарды қалай атаймыз?

Ферменттер – арнайылығы бар нәруыздар, жасушаларда түзіліп, химиялық үрдістерді тездетуге қабілетті биологиялық катализаторлар.

«Фермент» термині «fermentum» - ашытқы латын сөзінен шыққан. Ағылшын тіліндегі әдебиеттерде «энзим» сөзі пайдаланылады, грек тілінінен «en zyme» – ашытқыда деген мағына береді.

• Ферменттердің жалпы қасиеттері:

1. құрылысының күрделілігі (ферменттер химиялық табиғаты нәруыз болғандықтан, нәруыздарға тән барлық қасиеттерді көрсетеді, алайда олардың құрылысы күрделірек болады);

2. әсер ету қуаттылығы жоғары;

3.жоғары арнайылығы;

4. ағзада жайлы жағдайда әсер етеді ( t^о 37-45^о, қысым 1 атм.);

5. активтілігін реттеуге болатын заттар (фермент пен субстрат концентрациясы, орта рН-ы, температура, эффекторлар).

1961 жылдан бері әрбір фермент 4 санды шифр бойынша белгіленеді:

Мысалы: ұйқы безінің липазасы ЕС 3.1.1.3 деп шифрланады, мұндағы:

• "3" класты - гидролазалар класын,
• "1" топты - эстеразалар тобын (күрделі эфирлік байланысты үзеді),
• "1" топшаны – карбоэстеразалар топшасын (карбон қышқылынан түзілген күрделі эфирлік байланысты үзеді),
• "3" –ферменттің осы топшадағы реттік санын көрсетеді.

Ферменттердің номенклатурасы мен жіктелуі.

Қазіргі уақытта барлық ферменттер класқа жіктеледі. Әр класс ферменттері топтарға, топтар топшаларға бөлінеді.

Ферменттің аталуы субстраттың атына немесе катализдейтін реакция атына “аза” деген жалғау қосылып оқылады. Кейбір ферменттердің тривиальды аттары сақталған.

Ферменттердің әсер ету механизмі

Е – фермент;

S – субстрат;

ES –“фермент–субстрат” комплексі;

Р1, Р2 –реакция өнімдері;

К1, К2, К3 – тепе-теңдік константалары

Ферменттер әсерінің теориясы

• Фермент өзінің субстратын айырып таниды. Э.Фишердің айтуы бойынша “құлыпқа дәл келетін кілт сияқты”, субстрат та активті орталыққа дәл келуі керек
• Қатал іріктеп өзіне ғана тән реакцияны катализдейді.

• Теория бойынша фермент әсері екі сатыдан тұрады:

1)фермент пен субстрат арасында комплекс – фермент-субстрат түзіледі

2) фермент-субстрат комплексі ыдырайды да, реакцияның соңғы өнімдері түзіледі, ал фермент босап шығады.

Ферменттік реакциялар кинетикасы

Ферменттік реакциялар кинетикасы деп реакция жүру жылдамдығын айтады.Реакция жылдамдығын белгілі бір уақыт өлшемінде фермент әсерімен түзілген өнім бойынша (немесе субстраттың жойылу мөлшері бойынша) есептейді. Л.Михаэлис пен М.Ментен бойынша:

фермент концентрациясы тұрақты кезде реакция жылдамдығы субстрат концентрациясына байланысты.Реакция жылдамдығы субстрат концентрациясына пропорционал болмайды.

• Ингибиторлар мен активаторлар

Фермент активтілігі ортада әр түрлі химиялық заттардың болуына байланысты. Кейбір зат фермент активтілігін арттырады, мұндай қосылыстар активаторлар деп аталады.

- екінші бір заттар фермент әрекетін баяулатады, тіпті оны тежейді. Мұндай заттар ингибиторлар (тежегіштер) деп аталады.

- ферменттер әсерінің бәсекелес және бәсекелес емес тежеушісін ажыратып бөледі.

Ферменттердің практикалық маңызы

• Бактериалдық ашу
• Физиологиялық реттегіш
• Катализ
• Жасушалық метаболизм
• Макромолекулалар
• Генетикалық аппарат
• Тамақтану
• Мембраналар ультрақұрылысы
• Коферменттер
• Фармокология
• Биосинтез
• Реакциялар кинетикасы
• Энергия айналуы
• Биохимиялық эволюция
• Тума зат алмасу бұзылуы

Үйге тапсырма: Кіші жоба құрастыру

Рефлексия.

Саралау – оқушыларға қалай көбірек қолдау көрсетуді жоспарлайсыз? Қабілеті жоғары оқушыларға қандай міндет қоюды жоспарлап отырсыз?

Бағалау – оқушылардың материалды меңгеру деңгейін қалай тексеруді жоспарлайсыз?

Денсаулық және қауіпсіздік техникасының сақталуы

Саралау іріктелген тапсырмалар, нақты бір оқушыдан күтілетін нәтижелер, оқушыға дербес қолдау көрсету, оқу материалдары мен ресурстарын оқушылардың жеке қабілеттерін есепке ала отырып іріктеу (Гарднердің жиындық зият теориясы) түрінде болуы мүмкін.

Саралау уақытты ұтымды пайдалануды есепке ала отырып, сабақтың кез-келген кезеңінде қолданыла алады

Бұл бөлімде оқушылардың сабақ барысында үйренгенін бағалау үшін қолданатын әдіс-тәсілдеріңізді жазасыз

Денсаулық сақтау технологиялары.

Сергіту сәттері мен белсенді іс-әрекет түрлері.

Осы сабақта қолданылатын Қауіпсіздік техникасы ережелерінің тармақтары

Сабақ бойынша рефлексия

Сабақ мақсаттары/оқу мақсаттары дұрыс қойылған ба? Оқушылардың барлығы ОМ қол жеткізді ме?

Жеткізбесе, неліктен?

Сабақта саралау дұрыс жүргізілді ме?

Сабақтың уақыттық кезеңдері сақталды ма?

Сабақ жоспарынан қандай ауытқулар болды, неліктен?

Жалпы баға

Сабақтың жақсы өткен екі аспектісі (оқыту туралы да, оқу туралы да ойланыңыз)?

1:

2:

Сабақты жақсартуға не ықпал ете алады (оқыту туралы да, оқу туралы да ойланыңыз)?

1:

2:

Сабақ барысында сынып туралы немесе жекелеген оқушылардың жетістік/қиындықтары туралы нені білдім, келесі сабақтарда неге көңіл бөлу қажет?