Аминдердің физикалық қасиеттері. Химия, 11 сынып, сабақ жоспары.
Қысқа мерзімді сабақ жоспары
Ұзақ мерзімді жоспар бөлімі: 11.2.A. | Мектеп: | ||||||||||
Күні: | Мұғалімнің аты-жөні: | ||||||||||
Сынып: 11 | Қатысқандар саны: Қатыспағандар саны: | ||||||||||
Сабақ тақырыбы | Аминдердің физикалық қасиеттері | ||||||||||
Осы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсаттары (оқу бағдарламасына сілтеме) | 11.5.1.3 аминдердің физикалық қасиеттерін түсіндіру; 11.5.1.4. Аминдердің негіздік қасиеттерін аммиакпен, анилинмен салыстыру | ||||||||||
Сабақ мақсаттары | 1. Аминдердің басты физикалық қасиеттері қандай? 2. Аминдердің қайнау температуралары қандай? Ерекшеліктері неде? 3. Аминдердің физикалық қасиеттеріне қандай химиялық байланыстар қатысады? 4. Молекулааралық байланысқа қандай байланыстар жатады? 5. Аминдердің суда ерігіштігі қандай? 6. Азоттың бос электронының болуы оның қасиеттеріне қалай әсер етеді? 7. Аминдердің негіздік қасиет көрсетуінің себебі неде? 8. Аминдердің негіздік қасиетін басқа қосылыстармен салыстырғанда қандай? | ||||||||||
Бағалау критерийі | Сабақ бойы жүреді. Кері байланыс дер кезінде беріліп барылады | ||||||||||
Тілдік мақсаттар
| Оқушы орындауы тиіс: ауызша және жазбаша жауаптарда ғылыми терминологияны қолдану Пәнге қатысты лексика мен терминология аминдер, галогеналкандар, нуклеофильді орынбасу нитрилдері | ||||||||||
Құндылықтарды дарыту
| Мектеп құндылықтары мен Мәңгілік Ел идеяларын сабаққа енгізу сабақтың ажырамас бөлігі. Ол құндылықтар сабақ барысында туындаған жағдайға және оқу мақсаттары мен оқушылардың жауаптарына сай қолданылып барылады. Білім құндылықтары:
Сабақ барысында тек осы жоғарыдағы құндылықтар ғана емес, сонымен қатар мектебіміздің басқа да құндылықтары қажет болған кезде кіріктіріліп барылады. | ||||||||||
Пәнаралық байланыстар | Бұл сабақта физика, математика пәнімен пәнаралық байланыс болады. | ||||||||||
АКТ қолдану дағдылары | Презентация. Анимациялар. | ||||||||||
Бастапқы білім | 11.1A Атом құрылысы 10.1C Химиялық байланыс 10.2A Органикалық химияға кіріспе | ||||||||||
Сабақ барысы | |||||||||||
Сабақтың жоспарланған кезеңдері | Сабақтағы жоспарланған іс-әрекет | Ресурстар | |||||||||
Сабақтың басы | Ұйымдастыру кезеңі. Оқушылармен сәлемдесу. Сыныптың сабаққа дайындығын тексеру. Үй тапсырмасын сұрау кезеңі. Оқушылардан бірқатар сұрақтарға жауап беруді сұрау арқылы ауызша талқылау/әңгімелесу жүргізіледі, қажет жерлерінде жазбаша түрде де сұралады. Оқушылардан сұралатын сұрақтар мен тапсырмалар: (Б) І деңгейлі тапсырмалар (білу мен түсіну): 1. Келесі қосылыстарды атаңыз: (і) CH3CH2CH2CH2CH2NH2 (ii) (CH3CH2CH2)2NH (iii) C2H5NH3+Cl- 2. Аминдер дегеніміз не? 3. Аминдерге қандай байланыс түрлері тән? 4. Аминдер қалай жіктеледі? 5. Екіншілік аминдерге 2 мысал келтіріңіз. ІІ деңгейлі тапсырмалар (қолдану): (Б) 1. Диэтиламиннің негізділік қасиетін этиламинмен салыстырыңыз. 2. Ароматты аминдерді аммиакпен салыстырыңыз. 3. 3-лік, 2-лік және 1-лік аминдерді аммиакпен салыстыратын кесте құрыңыз. (Б) Оқушылардан талқыланған сұрақтарды түсіндіруін сұраңыз және оның дұрыстығына көз жеткізіңіз. Жаңа сабаққа кірісу Бүгінгі сабақтың оқу мақсаты: 11.5.1.3 аминдердің физикалық қасиеттерін түсіндіру; Осы жоғарыдағы оқу мақсатына жету жолында қандай іс-әрекеттер жасау мүмкіндігі оқушылардан сұралып, бірлесе отырып сабақтың мақсаттары анықталады (мүмкін болатын сабақтың мақсаттары): 1. Аминдердің басты физикалық қасиеттері қандай? 2. Аминдердің қайнау температуралары қандай? Ерекшеліктері неде? 3. Аминдердің физикалық қасиеттеріне қандай химиялық байланыстар қатысады? 4. Молекулааралық байланысқа қандай байланыстар жатады? 5. Аминдердің суда ерігіштігі қандай? 6. Азоттың бос электронының болуы оның қасиеттеріне қалай әсер етеді? 7. Аминдердің негіздік қасиет көрсетуінің себебі неде? 8. Аминдердің негіздік қасиетін басқа қосылыстармен салыстырғанда қандай? Бұл жоғарыда көрсетілген оқу мақсаттары мұғалімнің ұсынған нұсқасы, оқушылар тарапынан айтылған идеялар да мұқият ескеріледі. Ортаға тасталған барлық идеялар ескеріп, ең ұтымды нұсқасы таңдалынып тақтаға флипчарт қағазында жазылады немесе тақтаға жазылады. Оқушыларға осы критерийлер бойынша сабақ өтілетіні ескертіледі және сабақ барысында осы критерийлерді басшылыққа алу ұсынылады. (Б) Сабақтың тақырыбы: Аминдердің физикалық қасиеттері | ||||||||||
Сабақтың ортасы
| Қосымша №1 (С) Аминдердің физикалық қасиеттерімен таныстырылады. Қосымша №2 (С) (М) Осы кезде біріншілік аминдердің физикалық қасиеттері нақты мысалдар арқылы түсіндіріледі, сутектік байланысөқа екпін беріледі. Диполь диполь байланысына екпін беріледі. Қосымша №3 (С) (М) Осы кезде екіншілік аминдердің физикалық қасиеттері нақты мысалдар арқылы түсіндіріледі, сутектік байланысөқа екпін беріледі. Қосымша №4 (С) (М) Осы кезде үшіншілік аминдердің физикалық қасиеттері нақты мысалдар арқылы түсіндіріледі, сутектік байланысөқа екпін беріледі. Қосымша №5 (С) (Жж) Осы кезде оқушыларға жазбаша ресурстар таратылып беріледі. Оқушылар жұп болып жұмыс жасайды. Өзара сынып болып талдайды. Мұнда аминдердің суда ерігіштігі, негіздік қасиеттері, күші, реакциялары қамтылған. (Б) Жаңа сабақ аяқталғаннан соң оқушылардың жаңа оқу мақсаттарына қаншалықты жеткенің нақтылау мақсатында сабақты бекіту процесі жүргізіледі. Оқушылардан сұралатын сұрақтар мен тапсырмалар: І деңгейлі тапсырмалар (білу мен түсіну): 1. Сутектік байналыс дегеніміз не? 2. Аминдердің қайнау температуралары салыстырмалы түрде қандай сән көрсетеді? 3. Аминдер суда қалай ериді? 4. Аминдердің негіздік қасиет көрсетуіне құрысындағы қандай бөлігі себеп болады? 5. Аминдердің әлсіз негіздік қасиет көрсету себебі неде? ІІ деңгейлі тапсырмалар (қолдану): 1. Тізбектің ұзындығын арттырған сайын біріншілік аминдердің қайнау температурасы қалай өзгереді? Себебі неде? 2. Үшіншілік аминдер қалайша сутектік байналысқа түсе алады? 3. Көмірсутектер тізбегі ұзаққа созылған сайын аминдердің суда ерігіштігі қалай өзгереді? Себебін түсіндіріңіз. 4. Льюис теориясы бойынша негіздер дегеніміз не? 5. Брёнстед-Лоури теориясы бойынша негіздер дегеніміз не? |
https://www.chemguide.co.uk/organicprops/amines/background.html#top | |||||||||
Сабақтың соңы | Сабақты бағалау процесі мен кері байланыс сабақ барысында, қажеттілікке сай беріліп барылады. Үй тапсырмасы: Оқу мақсатына сай үлестірме тапсырмаларды орындап келу; Қосымша №6 | ||||||||||
Саралау – оқушыларға қалай көбірек қолдау көрсетуді жоспарлайсыз? Қабілеті жоғары оқушыларға қандай міндет қоюды жоспарлап отырсыз? | Бағалау – оқушылардың материалды меңгеру деңгейін қалай тексеруді жоспарлайсыз? | Денсаулық және қауіпсіздік техникасының сақталуы | |||||||||
Барлық оқушылар: Аминдердің физикалық қасиеттерін біледі және түсінеді. Нақты дәлелдер келтіре отырып негіздей алады. Кейбір оқушылар: Оқу мақсатын жете түсініп, оған жету жолында алға қойылған критерийлерді толықтай меңгереді. Оқу мақсатына толық жетіп, сабақ барысында өзінің үйренгенің өзге бөлісе алады. | Оқушылардың оқу жетістігін бағалау үшін олардың берілген сұрақтар мен тапсырмаларға жұрыс және анық жауап беруі, практикалық жұмысты сауатты орындауы басты назарда болады. Сондай-ақ олар өз ойларын ашық түрде жеткізе алулары керек. | Денсаулық сақтау технологиялары. Сергіту сәттері мен белсенді іс-әрекет түрлері. Осы сабақта қолданылатын Қауіпсіздік техникасы ережелерінің тармақтары | |||||||||
Сабақ бойынша рефлексия Сабақ мақсаттары/оқу мақсаттары дұрыс қойылған ба? Оқушылардың барлығы ОМ қол жеткізді ме? Жеткізбесе, неліктен? Сабақта саралау дұрыс жүргізілді ме? Сабақтың уақыттық кезеңдері сақталды ма? Сабақ жоспарынан қандай ауытқулар болды, неліктен? |
| ||||||||||
Жалпы баға Сабақтың жақсы өткен екі аспектісі (оқыту туралы да, оқу туралы да ойланыңыз)? 1: 2: Сабақты жақсартуға не ықпал ете алады (оқыту туралы да, оқу туралы да ойланыңыз)? 1: 2: Сабақ барысында сынып туралы немесе жекелеген оқушылардың жетістік/қиындықтары туралы нені білдім, келесі сабақтарда неге көңіл бөлу қажет? | |||||||||||
Қосымша №1
Аминдердің физикалық қасиеттері
Қайнау температурасы
Кестеде бірнеше қарапайым аминдердің қайнау температуралары көрсетілген.
Біз заңдылықтар мен себептерді сұрыптау үшін осыған мұқият қарауымыз керек. Алдымен назарымызды біріншілік аминдерге қаратамыз.
ҚОСЫМША №2
Біріншілік аминдер
Метиламиннің (CH3NH2) қайнау температурасын, этанның CH3CH3-пен салыстыру пайдалы.
Екі молекулада бірдей электрондар бар және олардың айырмашылығы жоқ, бірдей формалары болады. Алайда метиламиннің қайнау температурасы -6,3°C, ал этанның қайнау температурасы -88,6°C-қа қарағанда төмен.
Біріншілік аминдердің қайнау температурасының жоғарылау себебі, олар бір-бірімен сутектік байланыс арқылы байланысын, ван-дер-Ваальс дисперсия күштері мен дипол-диполдың өзара әрекеттесуін тудырады.
Сутектік байланыстар өте көп электронды азот атомындағы жалғыз жұп пен басқа молекуладағы аздаған оң зарядталған сутегі атомы арасында түзілуі мүмкін.
Сутектік байланыс, мысалы, судағыдай берік емес, өйткені жалғыз жұп жетіспейді. Кейбір аздаған оң сутегі атомдары сутекпен байланысқан жалғыз жұп таба алмайды. Бір-біріне сәйкес келетін екі есе көп гидрогендер бар.
Ірі молекулалар арасында ван дер Ваальстың дисперсия күштерінің артуына байланысты тізбектің ұзындығын арттырған сайын біріншілік аминдердің қайнау температурасы артады.
ҚОСЫМША №3
Екіншілік аминдер
Нақтырақ салыстыру нәтижесін алу үшін сіз диметиламиннің қайнау температурасын этиламинмен салыстыруыңыз керек. Олар бір-бірінің изомерлері - әрқайсысында бірдей атомдардың саны бірдей.
Екіншілік аминнің қайнау температурасы бірдей көміртек атомдары сәйкес келетін бастапқы аминге қарағанда біршама төмен.
Екіншілік аминдер әлі де сутектік байланыс түзеді, бірақ азот атомы тізбектің ортасында емес, молекуладағы тұрақты дипольді біршама аз етеді.
Төменгі қайнау температура көрсету себебі этиламинмен салыстырғанда диметиламиннің төменгі диполь-диполды тартуымен байланысты.
ҚОСЫМША №4
Үшінші аминдер
Бұл жолы әділ салыстыру үшін триметиламинді оның 1-аминопропан изомерімен салыстыруға тура келеді.
Егер сіз парақтың ары қарайғы үстеліне қайта қарасаңыз, триметиламиннің 1 аминопропанға (48,6°C) қарағанда қайнау температурасы әлдеқайда төмен екенін көресіз.
Үшінші аминде сутегі атомдары азотқа тікелей қосылмаған. Бұл үшінші амин молекулалары арасында сутегі байланыстыру мүмкін емес дегенді білдіреді. Сондықтан қайнау температурасы әлдеқайда төмен.
ҚОСЫМША №5
Судағы ерігіштік
Барлық типтегі кіші аминдер суда өте жақсы ериді. Қалыпты жағдайда газ түрінде болатындарды әдетте судағы ерітінділері түрінде қолданады. Мысалы, аммиактың судағы ерітіндісі.
Барлық аминдер сумен сутекті байланыс түзе алады (тіпті үшіншілік аминдер де).
Үшіншілік аминдердің құрамында азотқа сутек атомы тартылмағандықтан және олармен сутектік байланыс жасай алмаса да, олар азоттағы жалғыз жұпты пайдаланып су молекулаларымен сутек байланысын жасай алады.
Көмірсутектер тізбегі ұзаққа созылған сайын ерігіштігі төмендейді - шамамен 6 көміртектен кейін. Көмірсутек тізбектері су молекулалары арасындағы жолды күшейтіп, су молекулалары арасындағы сутек байланысын бұзады.
Алайда, оларды ешнәрсе күшті етіп алмастырмайды, сондықтан тізбектің ұзындығы өскен сайын шешім қалыптастыру процесі азаяды және азаяды.
Қасиеттері
1°, 2° және 3° аминдерде жалғыз электрондық жұптың болуы болуы оларды мәжбүр етеді ...
• Льюис негіздері - олар жалғыз донор бола алады
• Брёнстед-Лоури негіздері - протон қабылдағыш бола алады
• Нуклеофилдер - оң (электрон жетіспейтін) орталыққа шабуыл жасау үшін жалғыз жұпты қамтамасыз етеді
Негіздік қасиеттері
Негіздер
Азоттағы жалғыз жұп аминдердің негіздік қасиет көрсетуіне себеп болады? RNH2 + H + -> RNH3+
Күші
• жалғыз жұптың болуына және протондарды алу қабілетіне байланысты
• N-ге электронның тығыздығы неғұрлым көп болса, протондарды алу қабілеті соғұрлым жақсы болады
• бұған азот қосылған топтар әсер етеді.
• электронды шығаратын алмастырғыштар (мысалы, бензол сақиналары) N-тегі электрондардың тығыздығы төмендеген сайын негіздік қасиетін төмендетеді.
• электрондарды босататын алмастырғыштар (мысалы, CH3 топтары) электрондардың тығыздығы жоғарылаған сайын негіздік қасиетін арттырады
в) Аминдердің негіздік қасиеттері
Аминдер - әлсіз негіздер; азот атомындағы электрондардың жалғыз жұбы протонды қабылдаушы ролін атқарады. Аминдердің негіздік күші әр түрлі болады, бірақ барлығы алкиламмоний тұздарын алу үшін күшті қышқылдармен әрекеттеседі.
Реакциялар
• Аминдер суда ерігенде әлсіз сілтілік ерітінді түзіледі.
CH3NH2 (г) + H2O (л) → CH3NH3+ (с.е.) + OH¯ (с.е.)
• Аминдер қышқылдармен әрекеттесіп, тұз түзеді.
C6H5NH2 (с) + HCl (с.е.) -> C6H5NH3 + Cl¯ (с.е.)
фениламмоний хлориді түзіледі
Бұл реакция аминді суда тұз ретінде ерітуге мүмкіндік береді.
Натрий гидроксидінің ерітіндісінің қосылуы оның тұзынан негіздің бөлініп шығуына мүмкіндік береді
C6H5NH3 + Cl¯ (с.е.) + NaOH (с.е.) -> C6H5NH2 (с) + NaCl (с.е.) + H2O (с)
ҚОСЫМША №6
1. Келесі реакция теңдеулерін жазыңыз:
(і) Аммиактың сумен
(іі) аминэтанның сумен
2. Жоғарыдағы (1) тапсырмада қайсы өнімнің рН мәні жоғары болады? Себебін түсіндіріңіз.
3. Келесі реакция теңдеулерін жазыңыз:
(і) аминэтанның тұз қышқылымен
(іі) N-метиламинометанның күкірт қышқылымен
(ііі) N, N-диметиламиноэтанның HCl-мен
Әлеуметтік желілерде бөлісіңіз:
Facebook | VK | WhatsApp | Telegram | Twitter
Қарап көріңіз 👇
Пайдалы сілтемелер:
» Туған күнге 99 тілектер жинағы: өз сөзімен, қысқаша, қарапайым туған күнге тілек
» Абай Құнанбаев барлық өлеңдер жинағын жүктеу, оқу
» Дастархан батасы: дастарханға бата беру, ас қайыру
Соңғы жаңалықтар:
» 2025 жылы Ораза және Рамазан айы қай күні басталады?
» Утиль алым мөлшерлемесі өзгермейтін болды
» Жоғары оқу орындарына құжат қабылдау қашан басталады?