Қазба байлықтарын тиімді пайдалану. Қазақ тілі, 9 сынып, таратпа материал.

Оқылым алдындағы тапсырма.

1. Ескі мата бөз болмас, Екі темір біз болмас.2. Арпа бидай ас екен, Алтын – күміс тас екен.3. Пәлен жерде алтын бар Барсаң мыста жоқ.4. Ақыл арымас, Алтын шірімес.5. Батыр майданда шынығады, Болат қайнаудан шынығады.6. Жалтырағанның бәрі – алтын емес.7. Аз сөз алтын, көп сөз көмір.8. Темірді қызғанда соқ.9. Жайсыз болған жаздан

Жайлы келген қыс артық.

Көріксіз соққан күмістен

Келісті соққан мыс артық.

10.Тауып сөйлесең — күміссің,

Таппай сөйлесең — мыссың.

Тапсырма. Мақалдың мәнін ашып, талқылаңыз.

• Мақалдағы асты сызылған қазба байлықтарының рөлі қандай?
• Ол мақалда қалай көрініс тапқан?

Оқылым тапсырмасы.

Тапсырма.

Оқушылар мәтінді оқып, көтерілген мәселені талқылаңыз.

Оқылым мәтіні.

Қазба байлық өндіру қарқынды жүргізілуі қоршаған ортаға, адам өміріне ешқандай зиян келтірмеуге тиіс. Осы ретте арнайы әлемдік стандарт бекітіліп, қауіпсіздік мәселесін жаһандық деңгейде реттеуді жүйелеу қолға алынған. Бұл туралы жиын барысында ERK Consulting (UK) Ltd. сарапшысы Джейн Джоуин толығырақ әңгімеледі. Оның айтуынша, стандарт бойынша кен орнын қазуға ниетті кәсіпорынға рұқсат қағазын алу қазір күрделеніп кеткен. Әсіресе АҚШ пен Еуропада арнайы зеттеу жүргізіліп, тиімділігі ғылыми тұрғыда дәлелденсе ғана рұқсат беріледі екен. Оның өзінде бұл процесс 10 жылға дейін созылуы мүмкін. Оған қоса инвестор құйған ақшаның жартысы экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге, зерттеу жүргізуге кетеді. Ал Қазақстанда аталған құжатқа қол жеткізу небары 2 жылдың ішінде жүзеге асады, кәсіпорын зерттеу жұмыстарына аса шығындала қоймайды. Осыдан барып түрлі түйткілді мәселелер туындайды, ең күрделісі жауапкершіліктің кімнің мойынына жүктелетіндігі белгісіз күйде қалады.

Форумда сөз алған «Республикалық кен өндіру және кен металлургия кәсіпорындары қауымдастығы» ЗТБ атқарушы директоры Николай Радостовец келер жылы елімізде жаңа Экологиялық кодекс әзірленетінін айтты.

– Осы орайда реформалауда маңызды рөл ойнайтын бірнеше мәселелерді атап өткім келеді. Біріншіден, Экологиялық кодекс кәсіпорындарға тек айыппұл салып қана қоймай, оларды қалдықтар көлемін азайтуға, ластануларды төмендетуге ынталандыруы керек. Біздің пікірімізше, бүгінгі күні экологиялық төлемдерді қолдану экологиялық жағдайды жақсартып, қалдықтар көлемін азайтуға бағытталмаған. Осыған байланысты, қауымдастық ретінде біз салынатын айыппұл сомасына кәсіпорындар өз бетінше экологиялық іс-шаралар қабылдауын қарастыратын нормалар енгізуді ұсынамыз. Қоршаған ортаның ластануынан болған залалды бағалау механизмі аса маңызды. Бұл ретте де экологиялық заңнама қаншалықты тиімді қызметтер атқаратыны жайлы сөз болып отыр. Қазіргі таңда құзырлы органның экологтары кабинеттерінен шықпай-ақ залал көлемін есептеп, компанияларға айыппұл сала алады. Бұл ең тиімді әдіс емес екенін айтқымыз келеді,– деді Н.Радостовец.

Парламент Мәжілісі Экология мәселелері және табиғат пайдалану комитетінің хатшысы Галина Баймаханова қоғамдық институттар мен олардың ұстанымдарын күшейтудің, сондай-ақ сындарлы диалогтар құру арқылы оңтайлы шешімдер қабылдауға қолдау көрсетудің аса маңызды екенін жеткізді.

– Барлығымыз үшін жер қойнауындағы қазба байлықтарының ұзақ мерзімге жеткені, орнымен пайдаланылғаны маңызды. Сол себепті алдымен халықаралық тәжірибемен салыстыру арқылы геологиялық ақпарат жинау жүйесін қалыптастыру және оның жариялы, ашық болуын қамтамасыз ету керек. Бұған қоса кодекске және оның қолданылуы бойынша әр бабына сауатты түсініктеме бе­ретін заңгерлер тобын құру қажет. Заңнаманы кәсіби заңгерлердің түсіндіруі аса маңызды. Сонымен қатар кодекс барлығына түсінікті болатындай терминологиялық сөздік дайындап, оны ағылшын тіліне аударуды қолға алу керек, – дейді ол.

Тапсырма.

«Кейіпкерге сауал»

Мәтінде аты аталған кейіпкерлерге бағытталған талқылау сұрағын құрастырып, кейіпкерге қойыңыз.

Дескриптор

• Жоғары дәрежелі екі сұрақ құрайды;
• кейіпкерге бағыттайды;
• талқылау жүргізуге негіз болатын сұрақ.

Оқушылар сұрақтарын құрап, бір-біріне қояды. Дескрипторға сай бағалайды.

Оқылымнан кейінгі тапсырма.

РАФТ стратегиясы арқылы оқушылар төмендегі тапсырманы орындайды.