Жарықтың химиялық әрекеті. Физика, 11 сынып, сабақ жоспары.

Ұзақ мерзімді жоспар бөлімі: Атом және кванттық физика

№75-сабақ

Күні:

Сынып: 11

Мектеп: ХББ НЗМ Атырау қаласы

Мұғалімнің аты –жөні: Амирова Р. Т.,

Қатысқандар саны: 10

Қатыспағандар саны:

Сабақ тақырыбы

Жарықтың химиялық әрекеті

Осы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсаттары (оқу бағдарламасына сілтеме)

11.8.1.8 - жарықтың химиялық әсерін фотосинтез және фотографиядағы процестер үлгісінде сипаттау

Сабақ мақсаттары

Жарықтың қасиеттерін еске түсіре отырып, химиялық әрекетін сипаттайды

Жетістік критерийлері

Білу: жарықтың химиялық әрекетін біледі

Түсіну: фотохимиялық реакцияны түсінеді

Талдау: фотосинтездің жүру принципін сипаттайды

Сыни ойлау: жарықтың химиялық әрекетінің нәтижелерін талдай алады

Бағалау: алған білімдерін жинақтайды

Тілдік мақсаттар

Оқушылар өздерінің түсініктерін көрсететін жаңа сөздерді пайдаланулары керек. Олар терминдерді түсіну және қолдану керек.

Арнайы пәндік лексика мен терминология:

Сөздік

Құндылықтарды дарыту

• Оқушыларды академиялық адалдыққа тәрбиелеу (тапсырмаларды орындау барысында өз бетімен жұмыстануға үйрету)
• Оқушыларың бойында жауапты азаматтық ұстанымды қалыптастыру.
• Өмір бойы білім алу құндылығын сыни тұрғыдан ойлау арқылы білімге деген құштарлығын қалыптастыру
• Оқушылар арасында ынтымақтастық ортаны қалыптастыру.

Пәнаралық байланыстар

Химия, биология

АКТ қолдану дағдылары

Есептер мысалын АКТ көмегімен ұсыну

Бастапқы білім

оптика

Сабақ барысы

Сабақтағы жоспарланған іс-әрекет

Оқушылармен амандасу, түгендеу

Оқушылардың өткен білімін тексеру: activity «Walk gallery»

Cынып қабырғаларына ілінге жар кестеге оқушылар өздеріннің өмірден, биологиядан және физиканың өзге тарауларынан алған ақпараттарынан есте қалған мәліметтерін жазып шығады.

1-кесте:

2-кесте:

3-кесте:

4-кесте:

( ақапараттар кестесі сабақ соңына дейін сақталады. Сабақ соңында 5-кесте жарықтың химиялық қасиеті қосылады. Осылай оқушылар өткен білімдері мен бүгінгі білімдерін салыстыра отырып рефлексия алынады)

Ой тастау: суреттер көмегімен жарықты тағыда қай тұрғыда сипаттауға болады?

Күтілетін жауап: денелердің араласуына әрекеті, химиялық қасиеті, химиялық реакцияда байқауға болады, химиялық байланыс түзеді, т.с.с.

Жаңа білім

Жұптық жұмыс: әр жұпқа жаңа білімді сипаттауға көмектесетін сұрақтар беріледі. Әр жұптың мүшесі кезектесе отырып керекті ақпаратты іздестіру үшін өзге жұптармен араласа отырып сұраққа сәйкес жауапты іздейді. Ал әр сұраққа жауап бере алатын ресурстар бөлек-бөлек қиынды ретінде әр жұпқа таратылады. Бұл жерде оқушылар бір-бірімен ақпарат алмаса отырып жаңа мәліметтерді игереді.

1-ресурс: Жарықтың химиялық әсері тек жарықтың әсерінен болатын бірнеше химиялық түрленулерден көрінеді. Жарықтың әсерінен болатын химиялық реакциялар фотохимиялық реакциялар деп аталады.

2-ресурс: Фотохимиялық реакциялар синтез жолымен де (бастапқы материалдардың молекулаларынан күрделі материалдардың күрделі молекулаларын қалыптастыру) немесе ыдырау жолымен (жарық әсерінен күрделі молекулалардан қарапайым молекулалардың түзілуі) жүре алады.

3-ресурс: Фотохимиялық реакциялар көбінесе екінші реттік химиялық түзілімдерде жүреді.

Бірінші реттік фотохимиялық реакцияға қатысатын зат массасы зат сіңірген жарық сәулесінің энергиясына пропорционал екендігі анықталды.

4-ресурс: Әр фотохимиялық реакция үшін шекті жиілік болады, ол осы реакцияның қызыл шекарасы деп аталады. A <ν₀ жиілігі бар жарық бұл фотохимиялық реакцияны тудырмайды.

5-ресурс: Фотохимиялық реакциялардың заңдылықтары кванттық теория негізінде түсіндіріледі: молекулалардағы атомдар химиялық байланыстар арқылы бірге жүреді. Егер фотон молекуласы сіңірген энергия химиялық байланысты бұзуға жеткілікті болса (ν≥ν0), онда фотохимиялық реакция жүреді, егер ν <ν0 болса, онда реакция болмайды

6-ресурс: Көптеген фотохимиялық реакциялар табиғатта және технологияда үлкен рөл атқарады.

Ең маңызды фотохимиялық реакциялар ағаштар мен шөптердің жасыл жапырақтарында, инелер мен көптеген микроорганизмдерде болады. Жапырақтары ауадан көмірқышқыл газын сіңіреді және молекулаларын оның құрамдас бөліктеріне бөледі: көміртегі мен оттегі. Бұл орыс биологы К. А. Тимирязевтің анықтауы бойынша күн спектрінің қызыл сәулелерінің әсерінен хлорофилл молекулаларында болады. Жерден алынған басқа элементтердің атомдарын көміртегі тізбегіне қосу арқылы өсімдіктер ақуыздардың, майлардың және көмірсулардың молекулаларын - адамдар мен жануарларға тамақ жасайды. Мұның бәрі күн сәулесінің энергиясының арқасында болады. Сонымен қатар, мұнда энергияның өзі ғана емес, сонымен бірге ол кіретін нысанда да маңызды. Сонымен, фотосинтез дегеніміз өсімдіктер мен кейбір микроорганизмдерде оттегінің бөлінуімен жарықтың әсерінен көмірсулардың түзілу процесі.

7-ресурс: Жарықтың химиялық әсері фотографияның негізінде жатыр. Фотосурет тақтасының сезімтал қабаты желатинмен қиылысқан күміс бромидтің (AgBr) кішкентай кристалдарынан тұрады. Фотондардың кристаллға енуі жеке бром иондарынан электрондардың бөлінуіне әкеледі. Бұл электрондарды күміс иондары ұстайды, ал аз мөлшерде бейтарап күміс атомдары кристалда түзіледі.

Молекуланың ыдырауы схемаға сәйкес жүреді:

Ag * - белсенді түрде қозғалатын күміс атомы. Br + - оң бром ионы, e- электрон. Әзірлеушінің әрекеті бойынша бром ериді, ал қалған күміс атомдары теріс кескін береді, содан кейін теріс реакцияланбаған күміс бромидін ерітетін фиксатормен өңделеді.

8-ресурс: Фотография ғылым мен техникада кең таралды. Қазіргі заманғы жетістіктер фотосуретті көрінетін жарықта ғана емес, қараңғыда да (инфрақызыл сәулелерде) түсіруге мүмкіндік береді. Фотография сонымен қатар фильмдерде дыбыс жазу үшін қолданылады.

Күннің бетінің қоюланып кетуі және күйдірудің пайда болуы да жарықтың химиялық әсерінің мысалдары болып табылады.

Білімді жинақтау: оқушылар алған ақпараттарын пайдалана отырып, фотохимиялық реакцияның анықтамасын шығарады

Жарықтың химиялық әрекетін практикалық тұрғыда тексеру (11.8.1.8 ОМ-ға байланысты)

Фотосинтездің жүру барысы:

Фотосинтезді зерттеу барысындағы ең басты мәселелердің бірі — осы процестің өсімдіктердің жасыл жапырақтарында жүзеге асуы құбылысын ашу. Бұл сұраққа нақты жауап берген неміс ғалымы Т.В.Энгельман болды. Ол фотосинтез процесінің хлоропластарда жүретінін дәлелдеу үшін жасушаның әр түрлі бөліктерін кішкене сәуле шоқтарымен жарықтандыруға болатын микроскоп құрастырды. Жасушаның жеке бөліктерін жарықтандыра отырып, оның қай бөлігінің фотосинтезге кабілетті екенін зерттеді. Сөйтіп, ол жасушаның қай бөлігі фотосинтез процесі үшін жарық қабылдағышы бола алатынын дәлелдеді. Фотосинтездік белсенділікке талдау жасау үшін ол тек анаэробты жағдайды ғана талдап алды. Ол үшін қозғала алатын және оттектің концентрациясы жоғары болатын аймақ бағытына қарай жылжитын бактерияларды қолданды. Сонда Т.В.Энгельман бактериялардың жасушаның жарық түскен хлоропластарына жылжитынын басқа жарық түскен органоидтеріне жылжымайтынын байқаған. Бұдан Энгельман: "Хлоропластар жасушалары оттек орталығы болып табылады және фотосинтез процесі нәтижесінде оттек бөлінеді" деген тұжырым жасаған. Сонымен фотосинтез процесі кезіндегі жарықтың сіңірілуі мен оттектің бөлінуі тек хлоропластарда жүретіні анықталды.

Фотосинтез процесі екі сатыға бөлінеді. Жарық және қараңғы фазалары. Жарық фазасының реакциялары хлоропластың бетіндегі мембраналық түзілім — ламеллада жүрсе, караңғы фазасының реакциялары хлоропласт денесінде немесе стромасында өтеді. Фотосинтездің жарық фазасы реакцияларының әлементарлық өлшем бірлігі — квантосомалар болып табылады. Оның құрамына хлорофилдің 230 молекуласы және электрон тізбегін тасымалдауға қатысатын нәруыздар — цитохром b, с және ферредоксин кіреді. Тек фотосинтез процесі ғана Жерде органикалық заттардың жиналуын қамтамасыз етеді. Барлық тірі организмдер үшін өмір сүруге қажетті жағдайлар осы процестің нәтижесінде жүзеге асады. Қазіргі уақытта адамдар маңызды энергия көзі ретінде ежелгі өсімдік организмдері әрекеттерінің нәтижесінде пайда болған — тас көмірді, мұнай мен газды пайдаланады. (Биология пәні мұғаліммен кіріктірілген сабақ желісе бойынша осы ақпараттарды ауызша алу немесе сыныптың бір оқушысына алдына ала зерттеу тақырыбы ретінде жұмыс беріліп қою керек)

Жарықтың фотографиядағы қызметі:

Фотография - фотосезгіш материалдарда кескінді алудың және физикалық немесе басқа процестер кезіндегі сәулеленулерді тіркеудің тәсілдері.^[1]

Фотография процесі төмендегідей кезеңдерден тұрады:ЖСҚ-тың кескінін не сигнал әсеріне сәйкес жарықталынуы; түскен жарық әсерінен ЖСҚ–та химиялық не физикалық өзгерістердің күшейе түсуі;алынған кескінді( не сигналды) ұзақ уақыт сақтауға мүмкіндік беретін өзгерістердің тұрақтануы;алынған кескінді тексеру,санау,өлшеу, т.б. Фотография кинемотография мен түрлі түсті фтографияның пайда болуына жол ашты. Мұның өзі фотографияның адам өміріндегі рөлі мен мәнін арттырды. Ақпарат пен құжат дайындауда,кино өнерінде, полиграфияда және ғылым мен техниканың көптеген саласында фотография негізгі құрал ретінде пайдаланылады.

Бекіту: сабақ басындағы кестелерді бүгінгі алған ақпаратка байланысты келесі кестемен толықтыру:

5-кесте:

Саралау – оқушыларға қалай көбірек қолдау көрсетуді жоспарлайсыз? Қабілеті жоғары оқушыларға қандай міндет қоюды жоспарлап отырсыз?

Денсаулық және қауіпсіздік техникасының сақталуы

Барлық оқушылар:

Тақырыпты меңгереді

Оқушылардың көпшілігі:

Тақырыпқа қатысты сұрақтарға жауап береді

Кейбір оқушылар:

Тапсырмаларды толық дұрыс орындайды

Интерактивті тақтаны сабақ барысында қолдану уақытын 10 минуттан асырмау

Көз жаттығуларын орындау

Кабинетті желдету

Кабинетте приборлармен жұмыс жасау барысында қауіпсіздік ережесін сақтау (су қолмен жұмыс жасамау) жарықты қажет емес кезінде өшіру

Сабақ бойынша рефлексия

Сабақ мақсаттары/оқу мақсаттары дұрыс қойылған ба?

Оқушылардың барлығы ОМ қол жеткізді ме?

Жеткізбесе, неліктен?

Сабақта саралау дұрыс жүргізілді ме?

Сабақтың уақыттық кезеңдері сақталды ма?

Сабақ жоспарынан қандай ауытқулар болды, неліктен?

Жалпы баға

Сабақтың жақсы өткен екі аспектісі (оқыту туралы да, оқу туралы да ойланыңыз)?

1:

2:

Сабақты жақсартуға не ықпал ете алады (оқыту туралы да, оқу туралы да ойланыңыз)?

1:

2:

Сабақ барысында сынып туралы немесе жекелеген оқушылардың жетістік/қиындықтары туралы нені білдім, келесі сабақтарда неге көңіл бөлу қажет?