Периодтық жүйеде d-элементтерінің орналасуы, атом құрылысының ерекшеліктері. Қазақстандағы мыс, мырыш, темір, хром және олардың қосылыстарының кендері. Химия, 10 сынып, презентация.

Төменде көрсетілген суреттерде ортақ нені бақылауға болады?

Суреттегі заттар қандай металдардан жасалған?

Ол металдар химиялық элементтердің периодтық жүйесінде қай блокта орналасқан?

d блок элементтері

Периодтық жүйеде d-элементтерінің орналасуы, атом құрылысының ерекшеліктері. Қазақстандағы мыс, мырыш, темір, хром және олардың қосылыстарының кендері.

ОМ:

10.2.1.24. атомдарының құрылымына негізделген d-элементтердің жалпы қасиеттерін түсіндіру.

10.4.1.7 Қазақстанда мыс, цинк, темір, хром және олардың қосылыстарының көздерін айту;

Химиялық элементтердің периодтық жүйесінде d-элементтердің орналасуын біледі.

d-элементтердің электрондық конфигурациясын құрастыра алады.

Қазақстанда мырыш, темір, хром және олардың қосылыстарының көздерін біледі.

Негізгі топша металдары мен өтпелі металдарды салыстыра алады.

Өтпелі металдардың қасиеттерін болжай алады.

Сабақ мақсаты:

d элементтері қай топта орналасқан?

Өтпелі металдар

2 және 13 топ аралығында орналасқан.

Ауыспалы элементтер

https://twig-bilim.kz/kz/film/transition-metals

Өтпелі металдарға периодтық кестедегі орны бойынша сипаттама беріңдер.

Өтпелі металл атомдарының электрондық конфигурациялары қалай өрнектеледі?

Электрондық құрылысы

3d деңгейшесінің алдында 4s деңгейшесі толтырылады

Fe

[Ar] 4s2 3d6

Fe3+

[Ar] 3d5

Sc

[Ar] 4s2 3d1

Sc3+

[Ar]

V

[Ar] 4s2 3d3

V2+

[Ar] 3d3

Cu

[Ar] 4s1 3d10

Cu+

[Ar] 3d10

Cu2+

[Ar] 3d9

Zn

[Ar] 4s2 3d10

Zn2+

[Ar] 3d10

Cr

[Ar] 4s1 3d5

Өтпелі элементтер

Transition elements

d – блогында орналасқан элементтерде келесі электрондары сыртқы емес, сырқы қабаттың алдындағы энергетикалық деңгейді толтырады.

Өтпелі металдардың электрондық құрылысын  формуласымен анықтайды .

Олардың сыртқы энергетикалық деңгейінде, әдетте екі

s – электрондар сақталады. Кейбір d – элементтер атомдарында, мысалы хром мен мыста сыртқы энергетикалық деңгейден s – электрондарының бірі сыртқының алдындағы деңгейдің d – орбитальдарына құлап түсуі деп аталатын құбылысы байқалады.

Сұрақ

Конфигурацияны толтырудың жалпы заңдылығына бағынбайтын 4 – периодтағы қандай элементтер?

Неліктен 4 s орбиталь 3 d орбитальдан бұрын толтырылады?

Жауап

Cr және Cu

4 s орбиталь энериясы 3 d орбиталь энергиясынан төмен.

Өздік жұмыс

Неге бұл элементтерді өтпелі деп атайды?

Кальций мен скандийдің электрондық конфигурациясын құрастырыңдар. Ұқсастықтары мен айырмашылықтары қандай?

Титан, ванадий және т.б. элементтердің толық электрондық және графиктік формуласын жазыңыз.

Қазақстанда 6000 аса кен орындары бар.

Қазақстан Республикасы:

Әлем бойынша вольфрам қоры 1 орын

Хромит және фосфор кендері бойынша 2 орын

Марганец кендері бойынша 3 орын

Қорғасын және молибден қорлары бойынша 4 орын

Алтын қоры бойынша 6 орын

Темір кендері бойынша 8 орын

Мұнай, газ – Доссор, Мақат, Жетібай, Қаламқас, Қарашығанақ Маңғыстау және т.б.

Көмір - Қарағанды, Екібастұз, Майкөбен, Торғай және т.б.

Темір кені – Соколов – Сарыбай , Лисаковск. месторождения –Қостанай облысы және т.б.

Марганец – Атасу, Жезді, Ұлытауда, Сарыарқада, Қаратауда, Маңғыстау.

Хромит – Мұғалжар және т.б.

Боксит – Сарыарқа (Арқалық) және т.б.

Мыс кені – Жезқазған, Қоңырат, Бозшакөл.

Полиметалл кені – Кенді Алтай, Текелі және т.б.

Алтын – Алтай, Степняк, Ақсу, Майқайың.

Фосфорит – Қаратау және т.б.

Асбест – Қостанай облысы, Жезқазған және т.б.

Бекіту тапсырмалары:

1. Қай металдар өтпелі металдарға жататынын анықтаңыз: Со, Ni, Na, Mg, Fe, Mn, Cu, Ba

2. Не себепті?

3. Сr электрондық және графиктік формуласын құрастырыңыз.

4. Хром қосылыстарының тотығу дәрежелері қандай?

ОМ:

10.2.1.24. атомдарының құрылымына негізделген d-элементтердің жалпы қасиеттерін түсіндіру.

10.4.1.7 Қазақстанда мыс, цинк, темір, хром және олардың қосылыстарының көздерін айту;

Рефлексия

Мен үшін тиімді болды ... 

Сабақ соңында түсінгенім ...

Көбірек не туралы білгіңіз келеді?...

Елінің ұлы болсаң, еліңе жаның ашыса, азаматтық намысың болса, мемлекеттің нығайтып- көркеюі жолында жан терінді сығып жүріп еңбек ет, жердің де, елдің де иесі өзің екенінді ұмытпа!