Фосфор және оның қосылыстары. Химия, 9 сынып, сабақ жоспары.

Ұзақ мерзімді жоспар бөлімі: 9.3А. 17 (VII), 16 (VI), 15 (VI), 14 (IV)-топ элементтері және олардың қосылыстары

Школа: НЗМ ФМБ Астана қаласы

Күні:

Мұғалімнің аты-жөні:

Сынып: 9

Қатысқан оқушылар саны:

Фосфор және оның қосылыстары

9.2.1.22 фосфордың аллотропиялық түр өзгерістерін салыстыру; 9.4.2.2 фосфор қосылыстарының Қазақстандағы кен орындарын атау;9.2.1.23 фосфор және оның қосылыстарының жалпы химиялық қасиеттерін түсіндіру.

• Фосфордың аллотропиялық мақсаттарын салыстыру;
• Қазақстандағы фосфор қосылыстарының кен орындарын атау;
• Фосфор және оның қосылыстарының жалпы зимиялық қасиеттерін түсіндіру.

Біліктілігі:

   Білу, түсіну, қолдану

   Оқушы келесі мақсаттарға қол жеткізді, егер:

• Фосфордың аллотроптық өзгерісін біледі;

• Қазақстандағы фосфор қосылыстарының кен орындарын атайды;

• Фосфор және оның қосылыстарының химиялық қасиеттерін сипаттайды.

Пәнаралық лексика және терминология:

фосфор, айналым, оксид, улы, молекулярлық, атомдық, су астында сақталады, сәулелендіретін, миға арналған тірі элементтер.

Дәлділік, тазалық, ұқыптылық, тұтастық.

Фосфордың атомдық құрылымын түсіндіретін физикамен байланыс түзу.

Презентация, видео, суреттер, кестелер көрсетіледі.

Атом құрылысы;

Химиялық реакциялар мысалдары.

Сабақ жоспары

Сабақтағы жоспарланған іс-әрекет

Оқушылармен сәлемдесу, сабаққа дайындықтарын білу

Жаңа сабақ:

Конан Дойлдың «Собака Баскервиллей» әңгімесін еске түсірейік.

Доктор Ватсон мына затты көрді:

“Ол үлкен, қап-қара түсті ит болатын. Оның тұмсығы көгілдір отпен жарқарп жатты, тереңірек орналасқан жабайы көздері от шашып тұрды, моцынынан от жүгіріп өтті. Мен жарқырап жатқан басқа қолымен ұстап, қолымды қайта алғанымда қараңғыда менің де саусақтарымның жарқырағанын көрдім.

- Бұл әңгімеде қандай элемент жайлы айтылып жатыр?

Бүгінгі сабақтың тақырыбы: фосфор және оның қосылыстары.

Табиғи қосылыстары

Жоғары химиялық активтілігіне байланысты фосфор табиғатта тек қосылыс түрінде ғана кездеседі.

Апатиттердің ең үлкен кен орыны Кола түбегінде, Хабинск таулары аймағында орналасқан.

Қазақстанда фосфорит кендері Қаратау таулары аймағында орналасқан.

Тапсырмалар

• Топтарға бөлініңіздер;
• Қазақстандағы фосфор қосылыстарының кен орындары жайлы ақпарат табыңыздар;
• Кішігірім постерлер дайындаңыздар;
• Өз докладтарыңызды түсіндіріңіздер.

Қазақстандағы ақ фосфордың өндірістері

• ЖШС «Казфосфат»;
• ЖШС «Химпром-2030»;
• ЖШС «КазАзот»;
• АҚ «Реактивті Фосфор тұздары».

Жыл сайын 70 000 тоннадан аса фосфор өндіріледі

Фосфордың аллотроптық модификациялары

Элементтік фосфордың қалыпты жағдайда бірнеше тұрақты аллотроптық түрлері болады; фосфор аллотропиясы жайлы сұрақ өте қиын және аяғана дейін шешілмеген. Әдетте жай заттың төрт модификациясын бөледі — ақ, қызыл, қара және металдық фосфор.

Ақ фосфор қалыпты жағдайдың өзінде оттекпен тотығады, ал жұқалап ұсақталса өздігінен тұтанады, сондықтан оны су ішінде сақтайды. Фосфордың тотығуы жарқыраумен жүреді. Химиялық энергия тікелей жарық энергиясына айналады.

Химиялық қасиеттері

• Химиялық реакцияларда тотығу-тотықсыздану екідайлылық көрсетеді.
• Тотықтырғыш ретінде көптеген металдармен фосфидтер түзу арқылы әрекеттеседі.
• Фосфор сутекпен тікелей әрекеттеспейді, фосфинді басқа қосымша жолдармен алады.
• Тотықсыздандырғыш ретінде электртерістілігі жоғары бейметалдармен әрекеттеседі.
• Оттектің жетіспеушілігінде немесе бөлме температурасында фосфор (III) оксидіне дейін тотығады.
• Фосфордың оттекте немесе ауада жануы нәтижесінде фосфор (V) оксиді түзіледі.

Ақ фосфордың ауаның қатысынсыз ұзақ уақыт қыздырылуы нәтижесінде ол сарғаяды және ақырындап қызыл фосфорға айналады. Қызыл фосфордың дәл осындай жағдайда қыздырылу нәтижесінде ол буға айналады, ал оны конденсациялағанда қайтадан ақ фосфор түзіледі.

Фосфор тотықтырғыш және тотықсыздандырғыш қасиеттер көрсетеді.

Фосфор – тотықтырғыш:

2Р + 3Mg = Mg₃P₂

Фосфиннің алынуы:

Mg₃P₂+6HCl=3MgCl₂+2PH₃

Фосфор – тотықсыздандырғыш:

3Сl₂ + 2P = 2PCl₃ PСl₃ + Cl₂ = PCl₅

5О_{2 (артық)} + 4Р = 2Р₂О₅

3О_{2 (жеткіліксіз)} + 4Р = 2Р₂О₃

Фосфор (V) оксиді

Р₂О₅ – ақ ұнтақ, жоғары гигроскопиялық (ең эффективті кептіргіш).

Қарапайым қышқылдық оксид.

Негіздермен және негіздік оксидтермен әрекеттеседі.

Фосфор (V) оксидіне ортофосфор қышқылы сәйкес.

Қышқылдық оксидтің қасиеттерін көрсетеді.

1) сумен әрекеттеседі:

P₂O₅ + H₂O → 2HPO₃

P₂O₅ + 3H₂O 2H₃PO₄

2) негіздік оксидтермен әрекеттеседі:

P₂O₅ + 3К₂O → 2К₃РО₄

3) негіздермен әрекеттеседі:

P₂O₅ + 6NaOH → 2Na₃РО₄ + 3H₂O

Ортофосфор қышқылы

Алынуы

Р₂O₅ + 3H₂O=2H₃PO₄

Ca₃(PO₄)₂+3H₂SO₄=3CaSO₄+2H₃PO₄

Қыздырған кездегі фосфор (V) оксидінің сумен әрекеттесуі.

Бұл әдіспен тамақ өнеркәсібінде алькогольсіз сусындарға қоспа ретінде пайдаланылатын таза фосфор қышқылын алады.

Табиғи фосфаттарды қыздыру арқылы күштірек қышқылдармен ығыстырып шығару.

Табиғи фосфаттардың өңделуімен алынған фосфор қышқылы, минералды тыңайтқыштардың өндірісіне жұмсалады.

Тапсырма

Үй тапсырмасы:

1. 35,5 г фосфор (V) оксидін 85%-дық 200 мл ортофосфор қышқылының ерітіндісіне қосқан кездегі алынған қышқылдың массалық үлесін табыңыз (p_{(орт.қышқ.ер.)} = 1,7 г/мл).

2. Фосфор оксидтерінің бірінің буының ауа бойынша салыстырмалы тығыздығы 7,6. Фосфор оксидтерінің массалық үлесі 0,564. Оксидтер формуласын анықтаңыз.

Рефлексия жүргізу:

Жалпы баға

Сабақтың жақсы өткен екі аспектісі (оқыту туралы да, оқу туралы да ойланыңыз)?

1:

2:

Сабақты жақсартуға не ықпал ете алады (оқыту туралы да, оқу туралы да ойланыңыз)?

1:

2:

Сабақ барысында сынып туралы немесе жекелеген оқушылардың жетістік/қиындықтары туралы нені білдім, келесі сабақтарда неге көңіл бөлу қажет?