Философиядағы адам проблемасы

Философиядағы адам проблемасы

Философиядағы орталық проблемасы адам болып табылады.
Адам туралы ілімді немесе деп атайды.
Адам проблемасы философия тарихында.Бұл мәселе философияның пайда болуынан қарастырылып келеді.Бұдан 25 ғасыр бұрын Кун фу цзы өз философиясында адамгершілік проблемасын қарастырды.Оның ілімінің негізгі этикалық қағидасы:болды.
Будизмді өмір қайғы-қасіретке толы,алайда оларға соқпай өтуге болады, себебі бәрі де өзіне байланысты деп түсіндірілді.Аристотель адамды деп түсініп,адамның биік мақсаты –бақыт деп тұжырымдады.Бақыт пен жоғарғы игілік адамға тән,ол оған толық жетілуге ұмтылған жағдайда,яғни белсенділіктің арқасында жетеді.Демек,жай ғана өмір сүрумен тынбау керек,себебі өсімдіктер де тіршілік етеді,ал сана белсенділігі – адамға тән мақсат.
Материалдық игіліктердің молдығы өз-өзінен бақыт жасай алмайды,ал олардың жоқтығы бақыттың беделін әбден түсіруі де ықтимал.
Ортағасырлық томизм ілімінде кез-келген адамның өз табиғаты тұрғысынан іздеуінің дұрыстығы айтылды:еркек пен әйелдің одағы,бала өсіріп-тәрбиелеу –игілік,өйткені табиғат заңдылығы солай.рационалды тіршілік иесі ретінде адам маңдайына қауымдастықта өмір сүріп,ақиқатқа ұмтылу жазылған.
Ренессанс дәуірінің 15-17 ғғ.гуманистік қозғалысында ізгіліктің тағдырдан биік тұратыны тұжырымдалады.
.(Гуманист,философ математик,сәулетші Л.Альберти).
Ренессанс дәуіріндегі,адамды деп есептеді.Ф.Бэкон,Р.Декарт,Б.Спиноза адам бақыты оның өз қолында деп санады.Адам Б.Франклинше еңбек құралын жасайтын хайуан.деп жазды Гете адам туралы.Марс бойынша:.Энгельстің пікірінше антропосоциогенезде шешуші рөлді еңбектену қызметі атқарған.Адамды еңбек жасаған.20ғасырда экзистенциалист Ж.П.Сартр адам –еркіндік иесі және тұрақты түрде өз аясына болғандықтан фактуальдылық пен трансцендентальдықтың бірлігі,тек заттар ғана шектеулі болуы деп түйді.Адам шектеулі емес.
Тағы бір экзистенциалист А.Камю адам өз маңдайына жазылған тағдырға мойынсұнбайды.Осыдан келіп метафизикалық бүлік туады деп пайымдайды.
Биологиялық және әлеуметтік жақтардың бірлігі.

Адамдар қоғамының хайуанаттардың табиғи тобырынан айырмашылығы оның биологиялықтан биік тұтастықта болатынында.Өндірс –ойлы тіршіліктің негізге алатын белгісі.Сондай-ақ ақыл-ой түсінілуі тұрғысынан Homo sapiens-тің бірден-бір жетістігі болып табылады.адамның және қоғамның қалыптасуы жолында ұзақ кезеңдер болды,осы екі процестің бірегей антропосоциогенез аталған қырларының 3-3,5миллион жылға созылған уақыты барлық мерзімінен мың есе көп.
Адам –табиғилықтан және қоғамдықтың бірлігі.Бұл орайда олардың бір-бірінсіз өмір сүре алмайтынын атап көрсету қажет.Адам биологиялық тіршілік иесі ретінде өзінің ,яғни жан-жануарлар мен хайуанаттардың тағдырын бөліседі.:туады,ауырады,ішіп-жеуге қажеттілікті басынан өткізеді,соңынан ұрпақ қалдырады,өледі.Адам бойындағы биологиялық жағдай оны хайуанжақындастырып,туыстырып қана қоймайтынымен бірге оның жана,жетілген биологиялық жағдайының сол жан-жануарлардан айырмашылығын да білдіретіне назар аудару қажет.Адамның қоғамдық өміріне ықпал ететін оның төмендегі тұқымдық организмі ерекшеліктерін көрсете кетуге болады:анатомиялық ерекшклігі ретінде және қоршаған орта жағдайларын жақсы көруіне қолайлы тік жүруі,икемді саусақтары бар ебдейлі қолдары,үш өлшемді көріп ,кеңістікте бағытты дұрыс ұстауға жәрдемдесетін және екі жаққа емес,қарсы алдына тура біткен қырағы көзжанары,психикалық жағынан алғырлыққа бастайтын үлкен миы мен күрделі жүйке-жүйесі,дауыс ырғақтарының алуан механизмі,тілді дамытуа жасайтын көмейі мен ернінің орналасуы.
Қазіргі кезде адамына шамамен 90 мың жыл.Биологиялық параметрлердің көрінуіне әлеуметтік процестердің де әсер етуі мүмкін.Мысалға,адам ғұмырының орташа деңгейі шамамен 80-90 жас болады.Алайда әлеуметтік жағдайларын ықпалына байланысты орта жас мөлшері ежелгі дүниеде 20-22-ден 30-ға дейін,Батыс Еуропада 20ғасырдың басына қарай 56-ға дейін ,дамыған елдерде 20ғасырдың аяғына қарай 75-77 жасқа дейін ұлғая түсті.Ал КСРО-да 1985 жылы орташа өмір ұзақтығы шамамен 69 жасқа тең болды..Ғұмырдың ұзақ не қысқа болуы өмрдің сапасына байланысты.Дегенмен,адасның қалыптасу жағдайын анықтайтын оның еңбегі ,әуел бастан ұжымдық,әлеуметтік тұрғыда көрінетін еңбек қызметі.Тек еңбек белсенділінің арттырылуы адам құрылымының табиғи ,биологиялық өзгеруіне айтарлықтай ықпал етеді.Адам-үлкен тұтастықтың –адамзаттың бөлшегі.Адамзаттың болса-адамдардың жиынтығы ғана емес.Бұл түрлі халықтарарасындағы экономикалық ,ақпараттық,мәдени және саяси процестердің нығаюы барысында қалыптасқан тарихи қаумдастық.Адам дегеніміз-өмірлік әрекеті материалдық өндіріске негізделіп,онысы қоғамдық қарым-қатынастар жүйесінде жүзеге асып,өзінің өмір сүруі ,қызмет жасауы,дамуы үшін және өзі де дүниені де өзгертуге саналы да мақсатты түрде бағытталатын процестер аясындағы тірі ,дене құблысы.Адамдар өзінің ара-қатынасында тұтас органикалық қоғамды құрайды.
Егер адамның биологиялық және әлеуметтік қырларының бірінші жағы абсолюттендірілсе,онда ол биологизаторлық деп аталады,ал, екінші жағы абсолюттендірілсе социологизаторлық делінеді.Дұрысында бұл екі жақ та диалектикалық бірлікте болуы тиіс.
Адамның мінез-құлқын ретке салып отыратын табиғаттан тыс жүйе мәдениет болып табылады.
Индивид,тұлға.Индивид –адам тумысының жеке өкілі.Индивид-өзінің физологиялық және психологиялық ерекшеліктеріне қарай қайталанбайтын қасиеттері бар нақты адам.
Адам ерекше,бірегей,қайталанбас қасиеттеріне қатысты дара жаратылыс.Сондықтан деген сөзге ,деген эпитеттер сәйкеседі.
Жеке тұлға проблемасы персонализм ілімінде (персона-тұлға) зерттеледі.
Өз мінез-құлқының себептерін айқын біліп,оны қатаң бақылауға алып,бірегей өмірлік мұраттарына бағындыра білетін индивид тұлға болып табылады.Тұлға дегеніміз- индивид дамуының қортындысы,адам қасиеттерінің неғұрлым толық түрде іске асырылуы.Ал адам тұлғасының басты қасиеті –еркіндік.Тұлға үшін еркіндік иесі болу өмір сүрудің,дамудың ең қажетті де басты шарты.(Гегель).Еркінсіздік жауапкершілік те жоқ.Тұлғаның мәндік сипаттамасы бәрінен-бұрын өз-өзін тану,ерікжігер,мінез,адамгершілік кемелділігі,кісінің дүниетаным қырлары,оның нақты құқықтары мен міндеттері,әлеуметтік белсенділігі және әрекет жасауы сияқты жағдайлар арқылы ашылады.Тұлға-өзінің азаматтық парызы мен құқықтарын саналы түрде сараптай алатын,жеке ар-абыройы бар,өзінің өмірлік мұраттарына,отбасының,халық пен мемлекттің тағдырына зор жауапкершілікпен қарайтын қоғамдық дамыған адам.
Социализация – индивидтің белгілі әлеуметтік рольдер мен мәдениеттің жүйелерін игеруі.Өз -өзін жүзеге асыру (қазақша ұғымментүсінігі) мәселесі қоғамға ғана емес,зор деңгейге жеке тұлғаның өзіне де байланысты.Тұлғаның еркіндігі молайған жағдайда оның өз-өзін тәрбиелеуі,өз әрекеттеріне жауап бере білу қабілеті,өз күшін нақты бағалауы,ақыр аяғында нар тәуекелге баруы маңызды орын алады.Әр дәуір жеке тұлғаның ерекше түрлерін туғызып отырады.Қазіргі нарықтық экономика жағдайында батыл эксперименттерге бара алатын,өзіне,өз ақылына,тапқырлығына сенімді,таңдау жасай білетін,еңбектеніп,табысқа жете алатын адамның әлеуметтік тұрпаты керек.
Тұлға бойында оның іс-әрекеті қызықты болады,сондықтан ол болып табылады.Тұлға ұғымы индивидінің әлеуметтік сапасын,оның бірегейлігінің,даралығының өлшемін білдіреді.
Тұлға түсінігінің түбінде саналы ерік бастауы жатады.Жеке тұлға болу-қиын.Жеке тұлғалық болмыс – тынымсыз күш жұмсау деген сөз., және түсініктерін салғастыру философия антропологиясының ең негізгі мәселелерінің бірі –адам тіршілігінің мәні мәселесін қарастыруға итермелейді.
Адам өмірінің мақсаты мен мәні.Бұл түсініктерді біржақты анықтау қиын.Эпикурлықтар өмірдің мәні өз қажеттіліктерінді қанағаттандырып,биологиялық және рухани тіршілігіңді қамтамасыз етіп,қуану деп пайымдады.Бұларды қоятын болсаң онда сен жоқсың,ешқандай қайғыру да,ешқандай құштарлану да болмайды.
Мұндай философиялық бағыт адамның өз өмірін бағалауына бағыттайды.Алайда мұндай бағытта адамзат болмысының рухани –адамгершілік белгілері болмайды.Ал адамның және жолында өмір сүргісі келеді.
Ортағасырлық теоцентризм жер бетіндегі тіршілікте табиғи қуанышты бағаламайды,тіпті оны күнә деп есептейді.
Қайта өрлеу дәуірі теоцентризмге қарсы антропоцентризмді әкелді.Онда тіршіліктің мәеі мен мақсаты жердегі дүниені рационалды тану негізінде бақыт пен шаттыққа жету мүмкіндігі деп түсіндіріледі.
Ренессанс дәуірінің гуманизмі өзінің сыңары индивидуализммен бірге пайда болды.Индивидуалист өмірдің мақсаты тіршіліктің өзінде деп білді,демек,тірлік мәні - өмірдегі рахаттың бәрін көру.Эгоцентризм (мен) болса анархизмге,нигилизмге апарады.
Гете шығармасында өз кейіпкері –қарт ғалым докторының жасы ұлғайған шағында деген тұжырымға тоқтап,өзің үшін емес,өзгелер үшін,бостандық пен халық игілігі жолында өмір сүру қажеттігін түсінгенін айтады.
Өмірдің мәні өмірдің өзінде.Адам өмірі -өзінше құнды.Өмірді бағалап,сүйіп,оны өзгелер үшн де жақсарта түсуге ұмтылу керек.Ғұмырдың мәні туралы тек өз өміріңді емес,өзгелердің өмірін де құрметтеген кезде ғана айтуға болады.Адамның әлеуметтік мәнінен әрбір адамның өз қабілеттерін жан-жақты жамытып,өз мүмкіндіктерін жүзеге асырып,қоғамдық процеске,оның мәдениетіне жеке үлесін қосуы қажеттігі дәйектеледі.
Біздің қоғамымызда өмір сүруге ұмтылатын адамдар санының артуы ағымы байқалады.Мұндай құбылысты ақиқат жолына ұмтылып отырудың адамның түп табиғатында жататынын ескеріп,оны бірте-бірте үдете дамыта беруге болады деуге негіз бар.Адам үшін өзінің әділетпен өмір сүріп жүргенін сезіну үлкен құндылық болып саналады.
Адам жеке тұлға ретінде өз істері арқылы көрінеді де,халықтың жанында тек ғұмыр кешіп,жасап, әрекет етуші ретінде ұзақ сақталып қалады.
Әрине,әрбір адам өз өмірінің мән-мақсатын,құндылығын өзі айқындайды.Әрбір индивидтің әр кезеңдегі өмірдің мақсат-мәнін түсінуі бірдей болмайды,ол өзгеріп отыруға икемді келеді.
Жалпықоғамдық адам құқы декларациясының 25-бабында:деп жазылған.(,1989, 9-желтоқсан).
Сонымен,адам бір жағынан табиғи бөлігі,екінші жағынан әлеуметтік тіршілік иесі,әлеуметтік индивид,нақты қоғам мүшесі.түсінігі тек адам бойындағы әлеуметтік мәнділікті білдіреді.Бұл оның қоғамдық мәні.Адам –дүниеге ашық тіршілік иесі.
Сөйтіп Софоклдың деген тұжырымдамасына қосылуға болады....