Сүт өнімдері

Кәсіпорын тарихы
ТОО Қайсар сүт 2002 жылдың күзінде негізі қаланып, Алматы облысының ішкі істер басқармасында тіркелген және № 7344-1907 ТОО 07.11.2000 жылдан бері куәлік алған.
Негізгі кәсібі – сүт, сүт өнімдері, балмұздақ өндіру. Өндірістің орналасқан жері – Қарасай ауданы Іргелі ауылы. ТОО Қайсар сүт жұмыс істеп бастағаннан бері Алматы облысының ірі сүт зауыттарының бірі болды.
ТОО Қайсар сүт- отандық кәсіпорын, ол Қазақстандық тұтынушыларға жұмыс істеп,Қазақстанның дамуына үлес қосты.
Кәсіпорын бухгалтериясында 5 бухгалтер және 1 кассир жұмыс істейді. Есеп толығымен компютерленген және қазіргі заманға сай жұмыс істейді.
Қазіргі уақытта кәсіпорында жергілікті халықтан 130 адам жұмыс істейді. Завод сүт өнімдерін өндіруге арналған қазіргі заманға сай жоғарытехнология қондырғыларда жұмыс істейді және Қазақстандық тұтынушыларға жоғары сапалы сүт өнімдерін ұсынады. Мұнда жуу жүйесі автоматтандырылған және сүт өндіру жұмысы толық бақыланып отырады.
Өнімдерді сертификаттау.
Өнімдерді сертификаттау Қазақстан Республикасының мемлекеттік сертификаттау жүйесі бойынша міндетті түрде сертификаттау бекітілген.
Бір текті өнімдерді өзіндік ерекшеліктері бойынша сертификаттау жүйесі келісімді тәртібін жасайды.
Тәртіп, өнім сипаты таңдап алынған сертификаттау құрылымы бойынша, сертификатталатын өнім нормалық құжаттың қандай талаптарына сай келуін, сертификаттау жұмысы қандай кезекпен жүргізілуін және оның маңызын анықтайды.
Сертификаттау тәртібі ИСО/МЭК нұсқауларының жалпы принциптеріне сай болуы керек.
Сертификатталатын кезінде тексерілетін тауардың сипаты (парметрлері) мына нышандарға қарай таңдап алынады:
- өнімнің бірдейлігін анықтау мүмкіндігі;
- тапсырылған өнімнің техникалық құжатына сәйкестігі;
- алынған параметрлер қауіпсіздік нормасын, экологиялық өнімге нормалық құжаттарда бекітілген талаптарға сәйкес толық және шын анықталуы;
- заң актілеріне сәйкес, міндетті сертификаттауда, басқа талаптарды көрсететін қажетті параметрлерді анықтау.
Сертификаттау құрылымын таңдап алғанда өнімді өндірген өндірістің, сынақтың, тапсырудың, нақты өнімнің пайдасының ерекшеліктері еске алынады. Сертификаттау құрылымы Мемлекеттік стандартпен немесе өкілетті сертификаттау органдар мен анықталады. Өз еркімен сертификаттауда өтініш беруші сертификаттау құрылымын таңдап алып, сертификаттау органына ұсынады.
Өнімді сертификаттау тәртібі:
1 Сертификаттауға өтініш беру
2 Үлгі алу, Бірдейлігін анықтау және сынақ жүргізу.
3 Өндірісті бағалау.
4 Сәйкестік сертификатын беру.
5 Сәйкестік белгісін пайдалану.
6 Инспекциялық бақылау.
Экологиялық сертификаттау.
Экологиялық сертификаттаудың мақсаты өнім өндірушілнрдің қоршаған ортаға, табиғатқа, тұтынушыларға, олардың өмірі мен денсаулығына, мүлкіне және өмір сүретін ортасына аз түрде зиян келтіру керек.
Көпшілік өнімдер үшін экологиялық сертификаттау және белгісі бәсекелестіктің көрсеткіші ретінде пайдаланады
Қазақстан Республикасы экологиялық қиындықтарға көп ұшыраған аймақ ретінде, экологиялық сертификаттауды үш топқа бөлуге болады.
- Қазақстан Республикасының заңдарына байланысты өнім, үрдіс, жұмыс, қызмет етуге, экологиялық талаптарды мемлекеттік стандарттар талаптарына сәйкес келтіру;
- Сертификаттау жүйесінің ережесі бойынша экологиялық ерекшелігіне сәйкес сертификаттауға жатпайтын объектілер;
- Қоршаған орта, оған сертификаттау жұмысының нормалық құжаттары жасалмаған болса.
Экологиялық сертификаттаудың негізгі объектілері
1 Қоршаған табиғи ортаны қорғау объектісі. Оған табиғи орта, табиғи қор және табиғи компоненттер кіеді.
2 Қоршаған табиғи ортаны ластайтын көздерге техникалық көздер, яғни, өндірістік- технологиялық үрдістер, өндірістің қалдықтары, қарым – қатынас кешені, олардың объектісі мен жүйелері кіреді.
3 Табиғат қорғауға арналған өнімдер – табиғат қорғау технологиясы, табиғат корғау құрылыстары және экологиялық қызмет ету кіреді.
4 Экологиялық ақпараттық қаржы, өнімдері және технологиясы, оған экология саласындағы ақпараттық хабарлар, экологиялық мәліметтердің базасы мен банкі, экология саласындағы бағдарламалар, қоғамдық ортадағы экологиялық ластанудың моделі, экологиялық моделдер жатады.
Сүттің сапасын бағалау
Шаруашылықтың әртүрінен сатып алынған сүттің сапасы өндірістік өңдеу үшін МЕМ СТ 13264-88 Сиыр сүті. Сатып алудағы талаптар талаптар бойынша шектеледі.
Осы стандартқа сәйкес, сүт дені сау сиырлардан, әртүрлі жұқпалы аурулардан аман, ветеринарлық-санитарлық ережелерге сәйкес шаруашылықтың түрлерінен алынады. Сапасы бойынша сүт мынандай талаптарға сай болуы керек.
Сүт сауғаннан кейін механикалық қоспалардан тазартылып 2 сағаттан кейін температурасы 6°С-қа дейін салқындатылуы тиісті. Сүт табиғи , ақ, сарғыш түсті, тұнбасыз. Сүтті қатыруға болмайды.
Сүтке тән емес заттардың антибиотиктер, жуып-дезинфекциялайтын заттар, сода, аммиак болмауы тиіс. Сүтте ауыр металдар, мышьяк, афлотоксин М1 және пестицидтер қалдығы ҚР ОБД министрлігінің денсаулық комитеті бекіткен жоғары ұлықсат деңгейінен жоғары болмауы керек.
Сүттің тығыздығы 1,027 кг/м³ кем емес болу керек.
Балалар тағамын жасауға және стерильдеуге арналған сүт жоғары және бірінші сортқа сәйкес болуы, ал соматикалық клеткалардың мөлшері 500 мың/см³ аспауы , термотұрақтылығы 2 топтан кем болмау керек.
Сүтті органолептикалық бағалау.
Сүттің органолептикалық зерттеулеріне түсін, дәмін, иісін және консистенциясын анықтау кіреді.Сүттің органолептикалық қасиетін оның құрамындағы май-нәзіктік, сүт қанты-тәуліктік, белок пен минералдық заттар – дәмінің толық болуын қамтамасыз етеді.
Түсі. Цилиндр мөлдір шынысында күндізгі жарықта түсінің бірқалыптылығын анықтайды.
Иісі. Бөлме температурасында, сүттің иісін мұрынға тартып, ауыз арқылы ауаны шығарып тексереді,
Консистенциясы. Таза шыны колбаның қабырғасы арқылы шайқағанда немесе құйғанда, біркелкі ағу барысында май, белок түйіршіктерінің болмауы немесе біркелкі ағуы арқылы сынайды.
Сынымалы және оны талдауға дайындау.(МЕМСТ 3622-93)
Сүттің орташа үлгісі – сиырдың бір күнгі сүтінің әр сауымынан алынған үлгісінің мөлшері. Әр сауымынан алынған сүттің құрамы әр түрлі болады. Сондықтан да сүттің орташа үлгісін дұрыс алу керек.
Сүттің құрамын тексеру үшін орта үлгіні сиырды сауып болған соң, яғни өнеркәсіпке апармас бұрын тапсырушының көзінше сүт қабылдайтынжерде алады. Табыннан сауылған сүттің құрамын тексеру үшін орташа үлгі қораның ішінде немесе ферманың сүт бөлмесінде алынады.
Жеке сиырлардың (асыл тұқымды) сүтінің құрамын тексерген кезде орташа үлгіні қораның ішінде ала береді. Ол үшін алдын-ала сиырлардан қанша сүт шығатынын біліп, одан алынатын сүт мөлшерін белгілеп алу керек. Егер сиыр сауудың күн тәртібінде өзгеріс болған болса, ол кезде орташа үлгіні алудан бас тартқан жөн. Толық анализ жасау үшін 200-250 мл шамасында орташа сүт үлгісі керек.
Жеке сиырдан орташа сүт үлгісі оның әрбір сауымынан (ертеңгі, түскі, кешкі) пропорционалды мөлшерде алынады. Орташа сүт үлгісін оның қай сауымынан бастап алудың маңызы шамалы, тек дұрыс алынса болды. Үлгініаларда сүтті жақсылап араластырып, содан кейін диаметрі 9 мл алюминий түтікті сүт тұрған флягтың немесе басқа ыдыстың түбіне дейін батырып барып, ал келесі ыдыстағы сүттен аларда түтікті сол ыдыстағы сүтпен шайып жіберіп, содан кейін ғана алады.
Орташа үлгіні тоңазытқышқа 2 тәулікке дейін 3-5° температурада сақтауға болады. Оған мүмкіндік болмаған жағдайда консерванттар қолданылады. Ол үшін 100 мл сүтке 30-33% судың асқын тотығының (Н2) 1-2 тамшысын қосады немесе 10% ерітінді түрінде калий қос хромды қышқылының 1 мл мөлшерін, кейбір жағдайда формалиннің 1-2 тамшы 40% ерітіндісі пайдаланылады. Консервіленген сүттің органолептикалық қасиетін, бактериялық ластығын, қышқылдылығын тексеруге болмайды.
Сынама алу ережелсрі
а) Өнім сынамадан бақылауға тиісті өнім сапасына жауапты адамдардың қатысуымен алу керек;
ә) Өнім сынамасын біркелкі партиядан, тараның тазалығын тексерген соң алады;
б) Өнім ыдысын (фляга, жәшік, бөшке, бак, т.б.) ашар алдьнда оны қақпағын жуьп, тазалау қажет,
в) Сұйық сүг өнімдерінен сынаманы сыйьмдылығы 0,25 және 0,5 л сабы ұзьн кружкамен, немесе черпакпен алады;
г) Жұмсақ, қатты және құрғақ өнімдерден сьпнаманы арнайы щуптар, штапельдер, жєне пышақтар көмегімен алады;
F) Металл приборлар тат баспайтьн болаттан, алюминиден немесе коррозияға қарсы қорытпамен жабылған материалдан жасалынған болу керек;
д) Майда қораптағы сут өнімдерін зертханаға осы қораптармен жібереді.
«Қайсар - сүт» шығаратын сүт өнімдерінің сапасын анықтау әдісі.
«Көкқайсар – сүт» - да сүтті көптеген шаруашылықтардан алғанда қазіргі кездегі ГОСТ 13277-79 талабы бойынша қабылдап алады. Сүтке қойылған осы үлгінің талабы бойынша ол дені сау сиырдан сауылып, қаймағы алынбаған, ашымаған, ашуға айналмаған, салқындатылған және ешқандай лас нәрсе түспеген, таза болуға тиіс. Өнімдердің сапасын бағалау үшін үлгі алу жұмыстары осы стандарт талаптарына сай, сапа көрсеткіштерін анықтауға жүргізіледі.
Өнімнің сапасын бағалау жұмыстары “Қайсар - сүт” зертханаларында жүргізіледі. Ондағы алынған мәндер формулалар көмегімен есептелінеді.
Сапа көрсеткіштерін анықтау барысында қажетті дәлдікпен, м
Сүттің механикалық тазалығын анықтау
Сүттің тазалығының үш түрі бар:
1-ші топ сүзгіште лас түйіршіктердің болмауы
2-ші топ сүзгіште лас түйіршіктердің аз ғана іздері болады.
3-ші топ сүзгіште сарғыш түсті нүктелер сияқты лас түйіршіктер кездеседі.
Егер өлшейтін болсақ, 1 литр сүтте , 1-ші топта 3мг, ал 2-ші топта 4-6мг,3-ші топта 7-10 мг лас түйіршіктер кездеседі.
Анықтау тәсілі: Рекорд пробиркасының елегінің үстіне дәкеден немесе фанель, лавсан матасынан дөңгелек сүзгіш жасап саламыз. Сауған сүтті жақсылап араластырып(шелекте, сауу аппаратында,танкте, цистернада ) ыдыс түбіне жақындата 250 мл сүт аламыз. Сүтті прибор арқылы өткізіп, сүзгіштегі механикалық ластардыэталонмен салыстырамыз.
Сүттің тазалығын анықтайтын эталон
А/ 1-топ б/ 2-топ в/ 3-топ





Сүттегі эритроцитті және іріңді анықтау
Пробиркаға аз ғана бензидиннің 2 мл, 96º ректификат спирт пен 2 мл 3%-тік сутегінің асқын тотығында ерітіндісін қатты шайқап 3-4 тамшы сірке қышқылы және 4-5 мл сүт құйып араластырамыз, 20-30 минут өткеннен кейін қою-көкшіл түстің пайда болуын сүтте эритроцит пен іріндінің бар екенін көрсетеді.
Сүттің микробиологиялық көрсеткіштерін анықтау
1. Үлгіні таңдап алу (іріктеу).
1.1. .МЕМСТ 26809-86 және МЕМСТ 13928-84 қабылдау ережесі және жалпы үлгіні таңдап алу.
1.2. Пастерленген сүт және сүт өнімдерінің үлгісін микробиологиялық анализге сондай-ақ физика-химиялық және көзмөлшерлік анализдерге де іріктелініп алынады.
1.3. Микробиологиялық анализге алынған үлгіні стерильденген ыдысқа стерильденген бұйымның көмегімен алады.
1.4. Үлгіні таңдап алу және өнімді таңдап алар алдында іріктегіш арқылы өнімді араластырады, ол қасық, метал трубка, шпатель немесе талапқа сай бұйым болады және оларды әр қолданар алдында стерильденген фламбүрленген немесе автоклавта болуы керек.
Редуктазаны анықтау үшін таңдап алынған шикі сүт үлгісін парланған, қайнатылған немесе хлорланған және ас суымен шайылған, өңделген метал трупкалар жіберіледі.
1.5. Микробиологиялық анализін анықтау үшін өнімнің үлгісін таңдап алу.
1.5.1. Дайындау сүті.
Біріктірілген сынақ 500см3 көлемді нүктелерден тұратын сынақ, әр фляг пен цистернадан алынған сүтке көзмөлшерлік баға беріледі және МЕМСТ 3624-92 әдісіне сәйкес оның қышқылдылық шегін сұрыптайды. Редуктазалық сынақ пен сынақтағы ингибирлеуші заттардың бар болуын анықтайтын біріктірілген үлгі сүтінен 50-60см3 көлемінде үлгіні бөліп алады.
1.5.2. Сүзбе және сүзбе өнімдері.
Тұтынушылық ыдысына түскен өнімнің ішінен 15-20г (үстінгі анализ үшін таңдап алады. Алынған сынақты стерилденген ыдысқа салып, стерилденген тығынмен жабады.
Тасымалдайтын ыдысына түскен дайын өнімнен сынақ алар алдында үстіңгі бетін тазалап тастайды.
Сынақтың шетінен 3-5см арақашықтықта стерилденген қуыс бұрғымен (щупам) алады, қуыс бұрғыны қарсы бетке қисайтып ¾ ұзындығын түсіреді.
Өнім бағасынан қуыс бұрғыдан стерилденген шпателмен 15-20г сүзбе немесе сүзбе өнімдерін алады және стелденген ыдысқа салып, стерилденген тығынмен жабады.
1.6. Сынақты ыдысымен немесе тұтынушылық ыдыстағы сынақты этикетін жабдықтайды, онда мыналар көрсетіледі:
- сынақтың нөмері;
- аталуы мен өнім өңделген сағаты технологиялық үрдіс біткен уақыттан бастап;
- сынақты алған сағаты мен күні;
- сынақты алған адам лауазымы, қолы;
- қажетті анализдер көлімі;
- шығарылатын өнімнің нормативтік-техникалық құжатын белгілеу.
1.7. Өндірістен тыс зертханаға жібірілетін сынақты пломбирлейді немесе сүргі салу және этикеткамен жабдықтайды, онда мыналар көрсетіледі:
- сынақтың номері,
- аталуы және өнім сортты;
- нөмірі мен партия көлемі;
- күні мен өнім өңделген сағаты, технологиялық үрдіс біткен уақыттан бастап;
- сынақ алынған күні мен сағаты;
- сынақты алған адам лауазымы, қолы;
- қажетті анализдер көлемі;
- шығарылған өнімнің нормативті техникалық құжаттарын белгілеу.
1.8. Өнімнің микробиологиялық анализін сынақты алғаннан кейін 4 сағаттан көп емес уақытта жүргізеді.
1.9. Сынақ зерттеу басталғанға дейін сақталуы мен тасымалдануы келесідей жағдайда, өнімнің температурасы 6°С жоғары емес, мұздату рұқсат етілмейді, ал балмұздақ үшін - 2°С жоғары емес болу керек.
Аппараттар, материалдар мен реактивтер.
Зертханалық таразы екінші класстағы МЕМСТ 24104-88 бойынша дәлділігімен, бағасын бөлу реактивтерді өлшегенде 0,001г көп емес 4 класстан зертханалық таразы МЕМСТ 24104-88 бойынша дәлділігі бойынша бөлу бағасы зерттеу үлгілеріне дайындалған навеска дайындағанда 0,05г көп емес.
Сұйық (ртутсыз) әйнекті термометрлер, өлшеу диапазоны 0-100°С, шкаланы бөлу бағасы 1°С МЕМСТ 28498-90 бойынша;
Термотат, 15-55°С температураны ұстап тұратын берілген температурадан -1°С ауытқуымен;
Булы медециналық стерилдеуші МЕМСТ -19569-89 бойынша немесе көлденең автоклав;
Кептіргіш шкаф, (160±5)°С температураны ұстап тұратын рН –ты бақылайтын потенциометриялық анализатор, өлшеу диапазоны рН 3-8, МЕМСТ 19881-74 бойынша өлшеу рН ±0,05 қателігі жіберіледі;
Редуктазник, 25-55°С температураны ұстап тұратын;
Сулы баня;
Бактериалар колонасын есептейтін қондырғы;
Биологиялық сәулелі микроскоп нормативті-техникалық құжатпен немесе басқа ұқсас маркалы электрлік плитка МЕМСТ 14919-83 бойынша;
Спиртовка МЕМСТ бойынша;
Қалталық жиналатын лупа МЕМСТ 25706-83 бойынша;
Конусты рәзіңкелі тығын ТУ 38 105 1835-88 бойынша;
Фильтрлейтін қағаз МЕМСТ 12026-76 бойынша;
Пергамент МЕМСТ 1341-84 бойынша;
Ылғал тартқыш медициналық мақта МЕМСТ 5556-81 бойынша;
Әртүрлі кастрюл МЕМСТ 17151-81 бойынша;
Тескіш;
Петри шынылары МЕМСТ 25336-82 бойынша;
Микроп қондырғыларға арналған әйнек құралдары МЕМСТ 9284-75 бойынша;
1,2,3-ші кластағы дәлдікте орындайтын бюреткалар, сиымдылығы 5,10,50см3, бөлу бағасы 0,1см3,
СВ және СН типтерін өлшеуге арналған кішкентай стакандар мемст 25336-82 бойынша;
2 орындаушы колба, сиымдылығы 50, 100, 200, 500, 1000см3, екінші класс дәлдігімен МЕМСТ 1770-74 бойынша бір және екі орындаушы цилиндрлері, сиымдылығы 50, 100см3 МЕМСТ 1770-74 бойынша;
Әйнек қалтқы (поплавка);
П1, П2 типті пробиркалар, диаметрі 16мм, биіктігі 150мм және диаметрі 21мм, биіктігі 200мм МЕМСТ 25336-82;
Зертханалық фарфор ступкалары МЕМСТ 9147-80;
Ланцет;
Үшеуі қосылған (трех замещенный) натрий лимон қышқылды МЕМСТ 22280-76 бойынша;
Хлорлы натрий МЕМСТ 4233-77 бойынша;
Суқышқылды (гидроокись) натрий МЕМСТ 4328-77 бойынша;
Суқышқылды калий МЕМСТ 24363-80 бойынша, массалық концентрациясы 10г/дм3 ерітінді;
Екі көмірқышқылды натрий МЕМСТ 2156-76 бойынша, массалық концентрациясы 100г/дм3 ерітінді;
Этилді спиртті тазартқыш МЕМСТ 5962-67 бойынша және техникалық этилді спиртті тазартқыш МЕМСТ 18300-72 бойынша, 96%-тік ерітінді;
Микроскопил үшін иммерсионды май МЕМСТ 13739-78 бойынша;
Фосфор қышқылды калий біреу ауыстырылған (однозамещенный) МЕМСТ 4198-75;
Тұзды қышқыл МЕМСТ 3118-77 бойынша;
Күкірт қышқылды магниет МЕМСТ 4523-77 бойынша;
Кристалды фиолетовый ТУ 6-09-4119-75 бойынша, массалық концентрациясы 10г/дм3 ерітінді;
Көкшіл метиленді индикатор ТУ 6-09-29-76 бойынша;
Резазуринді – натрилі тұз ТУ 6-09-15-276-76 немесе ГДР-де өндірілетін таблеткалы резазурин;
Дистилденген су МЕМСТ 2609-72 бойынша;
АС суы МЕМСТ 874-82;
Микробиологиялық мақсатта қолданылатын ферментативті құрғақ пепсин МЕМСТ 13805-76 бойынша;
Бұқаны немесе басқа ауылшаруашылық малының өті МЕМСТ 49-134-79 бойынша;Кесслер ұрғақ ортасы ТУ 49365-76 бойынша;
Сүт және сүт өнмдеріндегі жалпы актериялар санын анықтайтын модифицирленген агарлы орта ТУ 49513-83 бойынша;
Лактоза МЕМСТ 4963-05 бойынша;
Мәйек (сүтті еріту қабілеті бар) ұнтақ МЕМСТ 49144-79 бойынша;
Индикаторлық қағаздар ТУ 6-09-1181-71 немесе шетелде өндірілетін;
Жан-жақты индикатор;
Анализге дайындау.
3.1. Ыдыстарды және материалдарды дайындау.
3.1.1. Бактериологиялық жұмысқа арналған барлық жаңа ыдыстарда қышқылданған суда(көлемдік үлесі 1-2 % тұзды қышқыл ерітіндісінде) 15 минут аралығында қайнатады, содан соң дистилденген сумен шаяды.
Жуылған ыдыстарды кептіру шкафында (160±5)°С да 2 сағат ішінде немесе автоклавта (121±2)°С да (30±1)минут аралығында стерилдеп, содан соң суытады.
Петри шыныларын, пипеткаларды қағазға оралған немесе металл линалдарда стерилдейді. Пипетканың соңғы жағына алдын ала мақтаның кішкентай кесегін салада. Рәзіңкелі тығындарды қағазға орап автоклавта стерилдейді. Ыдыстарды, пипеткаларды және тығындарды стерилдейтін құрылғы жоқ.етрологиялық қамтамасыз етілген құралдар мен реактивтер, материалдар қолданылады.
Сүт және сүт өнімдерінің құрамы мен қасиеті
Сүт — басқа ешқандай азық-түлік тең келмейтін аса бағалы тағамдық өнім. Олай болатын реті де бар. Өйткені организмге оның құрамды бөлігінің 95—98 пайызы сіңеді,тағамдық рационының құрама бөліктерінің қатынасын жақсартады. Сондай-ақ сүт—амин қышқылдарының, макро және микроэлементтердің, дәрумендердің таптырмайтын көзi. Құрамындағы ақуыздың және басқа қоректік заттардың мөлшері мен сапасы жөнінен тектес өсімдік өнімдердің ішінде де, сүтке тең келетіні жоқ. Сапалы сүттің құрамында 20– амин қышқылы,26 түрлі дәрумен,30-дан аса макроэлементтер және микроэлементтер ,сондай-ақ басқа қоректік және биологиялық белсенді заттар бар.
Сүттің тағы бір қасиеті — түрлі азық-түлікпен керемет үндесіп, адам тарамының биологиялық құндылығын көтереді. Here дейсіз ғой? Өйткені сүт организмге түсетін қоректік заттардың көлемін арттырып қана қоймайды, сонымен бірге май, ақуыз, көмірсу, минералды тұздар, тағы басқалармен бірлесе, үндесе отырып, әлгі қоректік заттардың организмге сіңімділігін жақсартады.Жас және ересек адамдар үшін ет және еттен жасалған,ал барлық жастағы адамдар үшін сүтжәне сүттен жасалған тағамдар өте пайдалы.Сондықтан адамның тамағы жөніндегі қазіргі заманғы ғылым үлкен кісінің бір тәуліктегі тамақ рационының төрттен біріндей,ал балалар тағамында одан көбірек сүт тағамдары болуын ұсынады.Сөйтіп сүтті ашытып –сусын,қайнатып - құрт-ірімшік , тағы басқа тағамдар дайындаған. Бұл баға жетпес тағамдар талай ғасырлардан бері өз мәнін жойған жоқ.Жоймайтын да тәрізді.
Тамақтанудың ғылыми негізделген нормасы бойынша ,бір адамға орта есеппен жылына 146 кг сүт және сүт өнімдері керек,оның 120 кг жаңа сауылған сүт ;42 кг айран; 5,5 кг сары май ;7,3 кг сүзбе ;6,6 кг шикі қаймақ және кілегей;6,6 кг сыр; 4 кг-ы балмұздақ;4 кг-ы қойылтыған сүт және құрғатылған сүт т.б.Адамның мал өнімінен алынатын ақуыз жөнінденгі орта тәуліктік қажеті арқылы 40-45%,ал мал майы жөніндегі қажеті 65% өтелуге тиіс.Адамның жылдық тамақ рационының калориясында сүт пен сүт өнімдері 32%-н кем болмауға тиіс.....