Қазақстандағы пайдалы қазбаларды өңдеудің ірі орталықтары. Жаратылыстану, 6 сынып, дидактикалық материал.

 Қосымша №1

Ойынға арналған сұрақтар:

1) Тозған, жаңартылмайтын табиғи қорлар дегеніміз не?

2) Қазақстан әлемде минералды ресурстарға қатысты нешінші орынға ие?

3) Ірі көмір бассейндерін атаңыз (кем дегенде үш).

4) Мұнай мен табиғи газдың айтарлықтай қорлары қайда шоғырланған?

5) Қазақстан қандай пайдалы ресурстарды оңдеуден бірінші орынды алады?

6) Қазақстанда бензин, керосин, дизель отынын өндіретін кәсіпорындарды ата.

7) Торғай бокситтері негізінде жұмыс істейтін өндірісті ата - алюминииге шикізат

8) Шығыс Қазақстан облысы қандай зауыттармен сипатталады?

9) Жаңартылатын табиғи ресурстар дегеніміз не?

10) Қазақстанның газ өңдеу кәсіпорындарының тізімін көрсетіп, картада олардың орналасқан жерін көрсетіңіз.

Ойынға арналған сұрақтардың жауаптары:

1) Минералдар

2) әлемдегі 6-орын

3) Қарағанды, Екібастұз, Майкубенский, Торғай

4) Зерттелген кен орындарының 90% Батыс Қазақстанда шоғырланған.

5) вольфрам

6) Павлодар мұнай өңдеу зауыты, Атырау мұнай өңдеу зауыты, Шымкент мұнай өңдеу зауыты.

7) Павлодар алюминий зауыты.

8) Түсті металлургия кәсіпорындары

9) Жаңартылатын ресурстардың кейбір түрлері: ауыз су, өңдеуші зауыттар нәтижесінде алынатын отын: алкоголь, биогаз, биодизель, ағаш, қағаз

10) Қазақстандық газ өңдеу зауыты (Маңғыстау облысы, Жаңаөзен қаласы); Теңіз газ өңдеу зауыты; Жаңажол газ өңдеу зауыты; Қарашығанақ өңдеу кешені.

 Қосымша №2

 Мәтін

 Республикада табиғи газ 1960 жылдан бері Өзен кен орнында (Маңғыстау облысы) өндірілді. Қазақстанның газ саласы мұнай өңдеу саласымен тығыз байланысты. «Маңғышлақмұнай», «Қазақгаз» кәсіпорындарын өнеркәсіптік пайдалануы 1966 жылдан басталды. 1973 жылы табиғи газды және ілеспе газды қайта өңдеу, газ конденсатын сұйылту, құрғақ газды және бензин алуды жүзеге асыратын Қазақ газ өңдеу зауыты (Жаңаөзен) пайдалануға берілді. Бүгінгі күні Қазақстанда 4 газ өңдеу зауыты жұмыс істейді, олар: қазақстандық газ өңдеу зауыты (Маңғыстау облысы, Жаңаөзен қ.); Теңіз газ өңдеу зауыты; Жаңажол газ өңдеу зауыты; Қарашығанақ өңдеу кешені.

 Көмір қоры бойынша Қазақстан он ірі көмір өндірушілердің қатарына кіреді. Үлкен көмір бассейндері: Қарағанды, Екібастұз, Майкөбе, Торғай. Көмір кәсіпорындар: Екібастұз, Қарағанды, Алматы, Қарағанды, Өскемен, Семей.

 Қазақстанда мұнай мен табиғи газдың айтарлықтай қоры бар. Зерттелген кен орындарының шамамен 90% Батыс Қазақстанда шоғырланған. Базалық мұнай-газ өңдеу зауыттары: Павлодар мұнай өңдеу зауыты, Атырау мұнай өңдеу зауыты, Шымкент мұнай өңдеу зауыты.

 Торғай бокситтері негізінде алюминий шикізаты (Қостанай облысы) Павлодар алюминий зауыты жұмыс істейді.

 2016 жылы Қазақстанның машина жасау саласы 15% -ға төмендеді, машина жасау саласының өндіріс көлемі 2016 жылы 720,9 млрд. теңгені құрады. Бұл сала үш облыста: Қарағанды, Алматы және Шығыс Қазақстан облыстарында шоғырланған.

 Қазақстан теміржол машина жасау кәсіпорындары: «Проммашкомплект» (Екібастұз қаласы), «Локомотив Курастир Зайт» (Астана), «Заури» электровозы (Астана), Ақтөбе темір жол зауыты, Қазақстандық вагон жасау компаниясы (Екібастұз қаласы).

 Түсті металлургия Қазақстанның басқа салалары арасында маңызды орын алады. Мырыш металлын шығаратын 3 мырыш зауыты бар,оның екеуі «Қазцинк» компаниясына кіреді (Өскемен және Риддер) , 1 (Балқаш) - «Қазақмыс» компанияның құрамына кіреді . Сонымен қатар, «Казцинк» АҚ Қазақстандағы металл мырыш өндірісінің үлесі 87% (2007) құрайды. Акционерлік қоғамы «Өскемен титан-магний комбинаты» ,АҚ «Үлбі металлургиялық зауыты», «Қазақмыс» корпорациясы филиалдары , РМК «Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Қазақстан теңге сарайы» «(ШҚО), тау-кен және Жезкент кен өндіру және өңдеу зауыты.

 Дескрипторлар:

 1. Картада Қазақстандағы индустриалды орталықтарды тауып көрсетеді.

 2. Табиғи ресурстарға сәйкес өнеркәсіптік орталықтарды дұрыс анықтайды (мысалы, көлеңкелі қара шаршы - көмір, түсті сары шеңбер - алтын және күміс) және кәсіпорынның атауын жазады (аббревиатуралар мен қысқартулар қолданады).

 3. Картада географиялық жағынан мәліметтерді, минералды кен орындарын дұрыс көрсетеді.

Қосымша №3 Контур карта