Қазақ драма театры мен кинематография. Кино өндірісі мен театр өнерінің мүмкіндіктері. Қазақ тілі, 11 сынып, дидактикалық материал. 2 сабақ. 2 нұсқа.

1.

Оқу мақсаты:

11.1.6.1 коммуникативтік жағдаятқа сай көпшілік алдында дұрыс сөйлеу, тыңдаушыларға ықпал ете білу, шешен сөйлеу

2

Сабақ мақсаты

Оқушылардың барлығы:

коммуникативтік жағдаятқа сай көпшілік алдында дұрыс сөйлеу ережеерін қолданады; талқылау кезінде топта атсалысады.

Оқушылардың көпшілігі:

тыңдаушыларға ықпал ету әдістерін пайдаланады, интонацияны орынды қолданып сөйлейді;

Оқушылардың кейбірі:

коммуникативтік жағдаятқа сай көпшілік алдында шешендікпен сөйлеп, тыңдаушыларға ықпал ете біледі, дербес пікір білдірді.

«Стоп кадр» әдісі бойынша қызығушылығын ояту.

Осы суретте бейнеленген адамдар кімдер? Суретке түскенге дейіңн және кейін қандай оқиға болды деп ойлайсыздар? Оның бүгінгі сабағымызға қандай қатысы бар?

Жауабы: тұңғыш киноны 1895, ағайынды Луи және Огюст Люмьерлер

 ойлап тапқан. Ол “жанды фотография” түрінде пайда болып, көп кешікпей көркем фильм, деректі кино және ғылыми-көпшілік кино деп аталатын үш салаға бөлінді. Тұңғыш фильмдерде баяндалатын оқиға таспаға ірі бөлшектермен түсіріліп, бір-бірімен астына жазылған мәтіндер арқылы ғана жалғасты. Кинода дыбыс болмағандықтан, актерлер сөйлейтін сөздің орнын театрлық шебер ойынымен, бейнелі ыммен толықтырды.

«ОЙ ШАҚЫРУ» сұрақтары

Қазақстанда кино өнері қалай дамыған?

Бұл өнерде қандай қиындықтар бар деп ойлайсыздар?

Еліміздегі театр өнері туралы не айта алар едіңіздер?

Қандай жағы дамытуды қажет етеді?

Қазақстандағы театр өнерінің тарихы 27 наурыздағы халықаралық театр күні сахна мен одан тыс қызмет етіп жүргендерді еріксіз еске түсіреді. 

Қазақ драма театры дәстүрі кинематография мен кәсіби музыкалық білім секілді кеңес өкіметінің келуінен бастау алады. Ол кезде театрдың басты рөлі мәдени-саяси үгіт-насихат жүргізу болды.  Иә, кеңес өкіметі орнағанға дейін халқымыздың ауыз әдебиеті мұрасына бай ойын қойылымдардан құралған театр мәдениеті болды. Алайда кәсіби деңгейдегі тұрақты театр институты тек ХХ ғасырдың басында құрылды.

Елде көптеген театр ғимаратына ұлы қазақ жазушылары мен ақындарының есімі берілген. Павлодардағы қазақ музыкалық-драма театры Жүсіпбек Аймауытовтың, Алматыдағы театр Мұхтар Әуезовтің, ал Шымкенттегі қазақ драма театры Жұмат Шаниннің атымен аталады.

ХХ ғасырда Әміре Қашаубаев, Қалыбек Қуанышбаев, Елубай Өмірзақов, Қапан Бадыров, Шәкен Айманов, Құрманбек Жандарбеков, Күләш Бәйсейітова, Шара Жиенқұлова және Әмина Өмірзақова сынды көптеген танымал жұлдыздар сахнада өнер көрсетті. Олар тек классикалық әдебиеттегі образдарды сомдап қоймай, халыққа жақын фольклоршылар баяндаған батыр, сұлу және айлакерлердің рөлін ойнады.

Қазақстанда актерлік шеберлік Алматы қаласындағы Асанәлі Әшімов пен Есмұхан Обаевтың "бесігінде" шыңдалады. Астана қаласында да актерлерді өнердің жілік майын шағуды үйрететін жерлер бар – ол қазақ "Қыз Жібегі" Меруерт Өтекешова, халық әртісі Гүлжан Аспетова, сахна шебері А. Омар, Лейлә Бекназар, Сергей және Наталья Матвеевтер "ұстаханасы".

Бүгінгі таңда осы азаматтардың шәкірттері театр мен кино саласын қатар алып жүр.

Біздің жас режиссерлер мен актерлер немесе біздің талантты да сезімтал драматургтер шетелде тау халқының даналығы мен жанының дәстүрлерін қарабайыр оюдың артына жасырмай, заманауи сипатта мақтана көрсетсе тамаша болар еді. https://sputniknews.kz/

Кино өнерінің даму жолы

Алғашқы кезеңі:тұңғыш киноның шыққан жылы (1895, ағайынды Луи және Огюст Люмьерлер ойлап тапқан). Ол “жанды фотография” түрінде пайда болып, көп кешікпей көркем фильм, деректі кино және ғылыми-көпшілік кино деп аталатын үш салаға бөлінді. Тұңғыш фильмдерде баяндалатын оқиға таспаға ірі бөлшектермен түсіріліп, бір-бірімен астына жазылған мәтіндер арқылы ғана жалғасты. Кинода дыбыс болмағандықтан, актерлер сөйлейтін сөздің орнын театрлық шебер ойынымен, бейнелі ыммен толықтырды.

Кино өнері дамуының екінші кезеңі: 20-ғасырдың басынан басталды. Бұл дыбыссыз (“мылқау”) киноның өз алдына өнер болып қалыптасқан кезі. КСРО-да С.М. Эйзенштейннің “Потемкин” бронды кемесі” (1925), “Қазан” (1927), В.И. Пудовкиннің “Ана” (1926), “Санкт-Петербургтің ақыры” (1927), А.П. Довженконың “Арсенал” (1928), т.б. фильмдері дүниежүз. Кино өнерінің дамуына ықпал етті. Германияда “көңіл жұбату” және экспрессионистік фильмдермен қатар демокр. бағыттағы кинокартиналар (реж. Ф.В. Мурнау, К.Грюне, Г.В. Пабст, З.Дудов), АҚШ киносында Ч.Чаплиннің, Э. Штрогеймнің, К.Видордың фильмдері дүниеге келді.

Кино өнері дамуының 3-кезеңі: 20 ғасырдың 30 – 40-жылдарын қамтиды. Бұл кезеңде кинотаспаға дыбыс жазу техникасы игерілді. Кинодраматургия қауырт өркендеді. Дыбысты киноның пайда болуы актерлер шығармашылығына кең жол ашты. Кеңес кинематографистері Ф.М. Эрмлер мен С.И. Юткевичтің “Жолығыс” (1932), Г.Н. және С.Д. Васильевтердің “Чапаев” (1934), Г.М. Козинцев пен Л.З. Траубергтің “Максим туралы трилогия” (1935 – 39), Е.Л. Дзиганның “Біз Кронштадтанбыз” (1936), А.Г. Зархи мен И.Е. Хейфицтің “Балтық депутаты” (1937), А.П. Довженконың “Щорс” (1939) секілді фильмдерінде кеңес идеологиясы басты орын алды.

 Кинодраматургия жылдам өркендеді. Дыбысты киноның пайда болуы актерлер шығармашылығына кең жол ашты. 2-дүниежүзілік соғыс аяқталғаннан кейін, кино өнері дамуының жаңа кезеңі басталды. Қазақ киносы Қазан төңкерісінен кейін пайда болды. Алғашқы кинохроника 1925 ж. түсіріле бастады. 1934 ж. Алматыда “Советтік Қазақстан” киножурналын үзбей шығарып тұратын Республикалық кинохроника студиясы құрылды. “Ленфильм” студиясының ұжымы қазақтың алғашқы кино қайраткерлерінің қатысуымен “Амангелді” (1938, режиссері Марк Левин) көркем фильмін жасады. Ұлт батыры Амангелді Имановты сахна шебері Елубай Өмірзақов сомдады. Қазақ көркем фильмдерінің тарихы осы туындыдан басталды. 2-дүниежүзілік соғыс жылдарында “Мосфильм” мен “Ленфильм” киностудиялары бөлімшесінің Алматыда болуы қазақ киносының одан әрі өркендеп, дамуына игі әсерін тигізді. Бұл студиялар Алматыда өзара бірлесіп, ЦОКС (Біріккен орталық киностудия) деген атпен өзінің қызметін бастады. 1941 ж. Алматыда көркем фильмдер шығаратын киностудия (1960 жылдан “Қазақфильм”) ұйымдасты. Қазақ киностудиясы алғашқы ұйымдасқан кезінен бастап 100-ден астам көркем фильм және 500-дей деректі фильм шығарды. Бұл фильмдер тақырыбы мен жанры жағынан әр алуан. “Абай әні” (1946), “Шоқан Уәлиханов” (1957), “Қыз Жібек” (1972), “Сұлтан Бейбарыс” (1989)... 2003 жылдан бастап Алматы қаласында “Шәкен жұлдыздары” атты халықаралық кинофестиваль өткізіліп келеді.^[1]

Топтық жұмыс

Жаттығудың сипаттамасы

Ұсынылған тақырып:

Отандық тарихи фильмдер рухани жаңғыру бастауы бола ала ма?

1-топ. Жақтаушылар

2- топ. Даттаушылар

3-топ. Сарапшылар

Сарапшылардың бағалауы. Бағалау дескрипторы:

• Тақырыпты ашып, жүйелі сөйлейді;
• Көзқарас, пікірлерін кемінде 3 аргумент, бірнеше деректермен дәлелдейді;
• Өз көзқарастарына қарсыластарын өткізу үшін ашық сұрақтарды ұтымды қоя алады;
• Топ мүшелері сөйлеу барысында 2 мақал-мәтел, 1 теңеу, 1 тұрақты тіркесті орынды қолданады.

Сарапшыларды бағалау дескрипторы:

• Өз сараптамаларын дәлелді түрде жасайды;
• Сендіріп жүйелі сөйлейді;
• сөйлеу барысында 1 мақал-мәтел, 1 теңеу, 1 тұрақты тіркесті орынды қолданады.