Жұлдыздар әлемі. жұлдыздық шамалар. Физика, 11 сынып, сабақ жоспары.

Ұзақ мерзімді жоспар бөлімі:

11.4A Космология

Күні:

Сынып: 11

Жұлдыздар әлемі. жұлдыздық шамалар

11.9.1.1 - жұлдыздар жарықтығы бойынша көрінетін жұлдызды шама және абсолюттік жұлдызды шама деп жіктелетінін, осы ұғымдармен сипатталатындығын түсіндіру

- жұлдыздардың жарықтылығы оның температурасы мен көлеміне тәуелді екендігін білу;

- жұлдыздық шаманың жұлдыздың жарықтылығы мен оған дейінгі қашықтыққа тәуелді екенін сапалы түсіндіру

Оқушылар:

- жұлдыздардың жарықтығы олардың температурасына тәуелділігін;

- жұлдыздардың жарықтық өлшемдеріне тәуелділігін сипаттайды;

- көрінетін жұлдыздар жарығының қарқындылығы мен олардың жарықтығы арасындағы байланысты сапалы түсіндіреді

Пәнге тән лексика мен терминология:

жарқырау, күш, энергия, жарықтылық, джоуль, ватт

Диалог пен жазу үшін қажет сөз тіркестер:

жұлдыздардың жарқырауы жұлдыздың температурасы мен өлшеміне байланысты;

Жұлдыз дегеніміз не?

Неге кейбір жұлдыздар көп ...

Сабақ бойында оқушыларда қалыптасады

• дұрыс шешім қабылдау үшін креативті және сыни ойлау;
• ұжымда жұмыс істей алу дағдысы;
• келтірілген пікірлерге құрмет көрсету

Формулаларды түрлендіре білу (математика); есептерді шешу кезінде білімді практикалық қолдану

Интерактивті тақтамен жұмыс, презентация

9-сынып, Астрофизика бөлімі

Сабақтағы жоспарланған іс-әрекет

Ұйымдастыру кезеңі.

Сабақ тақырыбын ашу

Оқу мақсатымен танысу.

(W) Шоқжұлдыз видеоны көру 2.30 мин

https://twig-bilim.kz/ru/film/constellations

Көргеннен кейін мұғалім оқушыларға сұрақтар қояды

• Шоқжұлдыз деп нені айтады?
• Аспанда неше шоқжұлдыз бар?
• Шоқжұлдыздарда жұлдыздар қалай анықталады?
• Аспан сферасы дегеніміз не?

(W) Жұлдыз деген не? видеоны көру 3.13 мин

https://twig-bilim.kz/ru/film/what-are-stars

Бейне көргеннен кейін сұрақтарға жауап

• Жұлдыздар қалай пайда болады?
• Ядролық синтез дегеніміз не?
• Жұлдыздық эволюция қалай жүреді?
• Жұлдыздар қалай жойылады?
• Планетарлық тұман дегеніміз не?
• Нейтронды жұлдыз дегеніміз не?
• Қара құрдым деген не?

(W) жаңа материалды талдау

Астрономдар жұлдыздың жарықтығы L - уақыт бірлігінде сәулеленетін толық энергияны білдіреді дейді. Әрине, бұл жағдайда жарықтық қашықтыққа байланысты емес. Күннің жарықтық өлшемі – 3.83*10²⁶ Ваттқа жетеді.

Жұлдыздың жарықтық өлшемін мына формуламен есептеуге болады:

мұнда, R —жұлдыздың радиусы, T — оның бетінің температурасы, σ — Стефана-Больцман тұрақтысы.

Вт·м−2·К−4

Астрономияда жұлдыздарды жарықтығы бойынша салыстыра отырып, олардың жарқылын (жұлдызды шама) бір стандартты қашықтық үшін есептеу қабылданған–10 пк. Жұлдыз ие болатын, көрінетін жұлдыз шамасы бізден

D₀=10 пк қашықтықта болған жағдайда М абсолютті жұлдызды шаманың атауын алды. Ғарыштағы өлшемдер алдамшы: Жерден алынған Денеб Антареске қарағанда қаттырақ жарқырайды, бірақ Пистолет мүлдем көрінбейді. Дегенмен, біздің планетамыздағы бақылаушыға Денеб пен Антарес Күнмен салыстырғанда, шамалы ғана болып көрінеді. Қаншалықты қате екенін мына қарапайым фактімен айтуға болады . Күн бір жылда қанша жарық шығарса, Тапанша дәл соны секундына шығарады!

D жұлдызына (немесе параллакс – р) дейінгі қашықтықты және оның көрінетін жұлдызды М шамасын біле отырып, m абсолюттік жұлдызды шаманы қалай анықтауға болатынын қарастырайық. Жұлдызды шамалары m₁ және m₂ тең жұлдыз үшін, олардың жылтырлығының қатынасы I₁ және I₂ арақатынасымен анықталады:

I₁:I₂=2,512^m₂^-m₁

Бір жұлдыздың көрінетін және абсолютті жұлдызды шамалары үшін :

I:I₀=2,512^M-m

Мұнда I₀ – бұл D₀ = 10 пк арақашықтығында орналасқан осы жұлдыздың жылтыры.

Сонымен қатар жұлдыздың жарқырауы оған дейінгі қашықтық квадратына пропорционалды түрде өзгереді.

I : I₀ = D² ₀ : D² 

2,512M-m = D² ₀ : D².

Логарифм арқылы өрнектесек:

0,4 𝑀 − 𝑚= lg10² − lg𝐷²,

немесе 𝑴 = 𝒎 + 𝟓 − 𝟓 𝐥g 𝑫,

немесе 𝑴 = 𝒎 + 𝟓 + 𝐥g 𝒑.

Күннің абсолютті жұлдызды шамасы М₀= 5^m, яғни 10 пк қашықтығынан біздің күн бесінші жұлдызды шаманың жұлдызы ретінде көрінеді.

М жұлдызының абсолюттік жұлдызды шамасын біле отырып, оның L жарықтығын есептеу оңай.

Күн сәулесін жарқырауын есептей отырып, біз мынаны аламыз: L = 1, L = 2,512^5-M немесе lgL = 0,4 (5 – М).

Жарық қуаты (сәуле шығару қуаты) бойынша Жұлдыздар бір-бірінен айтарлықтай ерекшеленеді: кейбіреулері энергияны күн сәулесінен бірнеше миллион есе артық, басқалары-жүздеген мың есе аз.

Ең жоғары жарықтық жұлдыздардың абсолюттік жұлдызды шамалары (алыптар мен аса гиганттар) М = -9m жетеді.

Ең аз жарық беретін жұлдыз-карликтер М = +17m абсолюттік жұлдызды шамаға ие

Есеп шығару мысалы

Көрінерлік жұлдыздық шамасы m=2 болатын жұлдыз 250 пк қашықтықта орналасқан. Осы жұлдыздың абсолютті жұлдызды шамасын анықтаңыз.

Шешуі. Теңдеуден абсолютті жұлдыздық шаманы өрнектеп аламыз

Жұлдыздардың спектрлері, түсі және температурасы

Кез келген қыздырылған дененің түсі, оның ішінде Жұлдыздың температурасына байланысты. Бұл тәуелділік туралы толық түсінікті жұлдызды спектрлерді зерттеу береді. Көптеген жұлдыздар үшін бұл үздіксіз спектрде қараңғы сызықтар байқалатын сіңіру спектрлері. Сәуле шығаратын жұлдыздың сыртқы қабатының температурасын үздіксіз спектрде энергияны бөлу бойынша, сондай-ақ әртүрлі спектральды желілердің қарқындылығы бойынша анықтайды.

Жұлдыздардың түрлі типтеріне арналған Температура

2500-ден 50 000 К-ге дейін. Жұлдыз спектрлерінің бірқатар сипатты ерекшеліктері бойынша латын әріптерімен белгіленген спектралдық кластарға бөлінген және температураның кемуіне сәйкес келетін тәртіпте орналасқан:

О, В, A, F, G, К, М.

(І) Жеке жұмыс

Тапсырма 1-2 Жұлдыздар әлемі. Жұлдыздық шамалар

Мюррей – көрінерлік шамасы +8 болатын жұлдыз. Бұл нашар көретін жұлдыз, бірақ Күнге жақын емес, бірақ салыстырмалы жақын жұлдыздардың қатарында. Оның параллакс 0,0063" тең. Спектрлік класс-F, температурасы – 8 500 К.

а) Мюррей жұлдызына дейінгі арақашықтық қандай? Жауапты парсек, жарық жылы және километрде келтір

б) Жұлдыздық шаманы анықта

Рефлексия:

• Жұлдыздың түсі неге байланысты?
• Жұлдыздар спектрлерінің айырмашылығының басты себебі неде?
• Жұлдыздың жарығы неге байланысты?
• Көрінетін жарықтық пен жұлдызға дейінгі қашықтықты өлшей отырып, біз алдымен қандай қасиеттерді анықтаймыз?

Саралау – оқушыларға қалай көбірек қолдау көрсетуді жоспарлайсыз? Қабілеті жоғары оқушыларға қандай міндет қоюды жоспарлап отырсыз?

Денсаулық және қауіпсіздік техникасының сақталуы

Дифференциация жұппен, жеке, бірлесіп жұмыс істеуге арналған тапсырмаларды орындағанда жүргізіледі

Денсаулық сақтау технологиялары.

Қолданылатын физминуттар және белсенді әрекет түрлері.

қауіпсіздік техникасы ережелерінен қолданылатын пункттер.

Сабақ бойынша рефлексия

Сабақтың мақсаты / мақсаты шынайы болды ма?

Барлық оқушылар ОМ-на жетті ме?

Егер жоқ болса, неге?

Сабақта дифференциация дұрыс өткізілді ме?

Сабақтың уақыт кезеңдері сақталды ма?

Сабақтың жоспарынан қандай ауытқулар болды және неге?

Бұл бөлімді сабақ туралы өз пікіріңізді білдіру үшін пайдаланыңыз. Өз сабағыңыз туралы сол жақ бағанда берілген сұрақтарға жауап беріңіз.

Жалпы баға

Сабақтың жақсы өткен екі аспектісі (оқыту туралы да, оқу туралы да ойланыңыз)?

1:

2:

Сабақты жақсартуға не ықпал ете алады (оқыту туралы да, оқу туралы да ойланыңыз)?

1:

2:

Сабақ барысында сынып туралы немесе жекелеген оқушылардың жетістік/қиындықтары туралы нені білдім, келесі сабақтарда неге көңіл бөлу қажет?