Ішкі жиын / Суды қорғау. Математика, 3 сынып, дидактикалық материал.

Математика 3-сынып

Дидактикалық материалдар

1.Амалдарды орында.Шыққан нәтижелерді өсу ретімен қойып,қандай мақал жазылағанын анықта.

Сусыз жер бетіндегі ешбір ағза тіршілік ете алмайды. Ол барлық жануарлармен өсімдіктердің құрамына кіреді. Адам денесі 30-дан 90 пайызға дейін судан тұрады. Салмағы 70 кг адам денесінде 50 кг су болады екен. Оның мөлшері 17 кг кемісе адам өледі. Ендеше адам тамақ ішпей бір айдан астам уақыт өмір сүре алады, ал сусыз үш күнде тура алмайды. Адамға ауа қандай қажет болса, су да сондай қажет.

Жер бетінің 2/3 (үштен екі) бөлігін су алып жатыр. Ал судың жетіспеушілігінің екі себебі бар. 1-шіден судың 98% пайызы пайланануға жарамайтын мұхит пен теңіз суы. Жер бетіндегі судың 2% пайызы ғана тұщы су, Судың басым көпшілігі суық аймақтар мен тау басындағы мұздықтарға қатып жатыр. Сондықтан адам судың 0,1% пайызын ғана пайдаланылады. Ауыз су тапшылығы әлеуметтік проблема. Жер шарының 60 пайызында тұратын халық тұщы судың болмауынан зардап шегеді. Мысалы: Грецияның Афинияға жақын аудандарында ауыз суы жоқ. Ал Югославияда су кемемен жеткізіледі. Ал біздің қаламызда бұл проблема бар деуге болады. Мысалы: Қаламыздың Восток жағы Сергипель суын, ал 4, 6, 7  ықшам аудандары Ертістің суын алсақ, Ескі қала (старый город) мен Оңтүстік жағалау (правый берег) (Нижныйбеф) Нұраның су қоймаларынан қолданылады.

2-шіден адам табиғаттағы суды таза күйінде алады да, ластанған күйінде қайтарады. Өндіріс орындарынан зауыттар мен тұрғын үй жайлардан шыққан сарқынды су, улы заттармен уланған су өзен, көл, жер асты суларын ластап,  ондағы балықтар мен жәндіктерді қырылуына әсерін тигізеді. Осының бәрі су қоймаларының суын қорғау қажеттілігін туғызады.

Су қоймаларын қорғау туралы біздің елімізде заң қабылданған. Онда барлық сарқынды сулар міндетті түрде зиянды қоспалардан тазартылу керек делінген.

2.Фигуралардың ортақ қасиеттерін анықта.

3. А жиынынының элементтерін өзің анықтаған қасиеттер бойынша бір ішкі жиын құр.

4.Суды ластау көздерін ата.

Су және оның ластану себептері

Дүниежүзілік су қорларының ластануы бүкіл адамзат қауымын алаңдатып отыр. Бұл мәселе Қазақстанға да тән. Судың ластануы көп түрлі әрі ең соңында су экожүйесін бүлдірумен аяқталады.

Су айдындарының ластануын былайша топтайды:

• биологиялық ластану: өсімдік, жануар, микроорганизмдер және аш бейімді заттар
• химиялық ластану: уытты және су ортасының табиғи құрамын бүлдіретіндер
• физикалық ластану: жылу-қызу, электр-магнитті өріс, радиоактивті заттар

Судың сапасы, ластану деңгейі үнемі бақылауға алынып отырады. Судың құрамындағы химиялық қоспалар, тұздық құрамы, еріген бөлшектер, температура әр түрлі болуы мүмкін.

Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы ауыз судың 100-ден астам сапалық көрсеткішін ұсынған. Ал Қазақстанда ауыз су сапасы МемСТ 287482 бойынша 30 міндетті көрсеткішпен анықталады. Су бассейнінің ластануының негізгі себептері — тазартылмаған ағын суларды өзен-көлдерге жіберу. Бұған жол беретіндері:

• тұрғын-үй коммуналдық шаруашылықтар;
• өнеркәсіп орындары;
• ауыл шаруашылығын химияландыру:
• халық шаруашылығының басқа да салалары.

Ағын суларға құйылатын лас сулар да бірнеше топқа бөлінеді. Оларды қоспалар (ерімейтін, коллоидты, еритіндер), лас сулар (минералдық, органикалық, бактериалдық, биологиялық) деп жіктейді. Лас сулардың ішінде тұрмыстық сарқынды суларда органикалық заттар 58%, минералдық заттар 42 тей болады. Өнеркәсіпте пайдаланылатын сулар мен синтетикалық жуатын заттармен сулардың ластануы өте қауіпті. Бұлар –химиялық ластану көздері. Соның ішінде сулы экожүйелердің пестицид, гербицид және басқа да химиялық улы препараттармен ластануы Қазақстанда кең етек алған. Мәселен, мақта мен күріш, жеміс- жидек, бау-бақша, теплица (жылы жай) зиянкестеріне қарсы бұрынғы Кеңес үкіметі кезеңінде өте көп химиялық заттар пайдаланылған Нәтижесінде, су ластанып, оның сапасы мен микрфлорасы және микрофаунасы, ірі хайуанаттар, құстар зардап шеккен. өз кезегінде химиялық заттардың зиянды қосылыстары азық –түлікпен адам организмін кері әсерін тигізді. Қазіргі кезде ашық өзен, көл суларымен қатар жер асты сулары да сарқынды, шайынды сулармен және еріген зиянды заттармен ластанып отыр. Оның негізгі ластану көздері мыналар:

• өнеркәсіп өнімдерін сақтайтын қоймалар;
• химиялық заттар және тыңайтқыштар;
• тұрмыстық қалдықтар;
• жер асты суларымен жалғанатын құбырлар;
• ірі құрылыс учаскелері;
• күзгі алаңдар, бұрғы-скважиналары болып табылады.'

Жер асты суларында әртүрлі жұқпалы аурулар тарататын микробтар, вирустар кездеседі. Қазақстан жағдайында өзен-көлдердің ластануы көбіне өнеркәсіп шоғырланған аймақтарда, полигондар мен мұнай-газ өндіретін жерлерде жаппай сипат алуда.

5.Көпбұрыштың қабырғасының ұзындығын өлше.Олардың периметрін тап.