Жану өнімдері бойынша заттардың формулаларын анықтау» тақырыбына есептер шығару. Химия, 10 сынып, қосымша материал 2.

Жану реакциясы бойынша көмірсутектің формуласын анықтауға есептеулер

• 40 cм ³ газтәрізді көмірсутек 400 cм ³оттектің артық мөлшерімен қоспасы қопарылды. Суығаннан кейін 80 cм ³ оттек пен 200 cм ³ көміртек диоксиді қалды. Белгісіз көмірсутектің формуласын анықтап, жану реакциясы теңдеуін жазыңыз. Барлық көлемдер бөлме жағдайында өлшенген.(С₅Н₁₂)
• 20 cм ³ газтәрізді көмірсутек 240 cм ³оттектің артық мөлшерімен қоспасы қопарылды. Суығаннан кейін 50 cм ³ оттек пен 120 cм ³ көміртек диоксиді қалды. Белгісіз көмірсутектің формуласын анықтап, жану реакциясы теңдеуін жазыңыз. Барлық көлемдер бөлме жағдайында өлшенген.(С₆Н₁₄)
• Массасы  4,25 г  көмірсутекті жаққанда  13,2 г  көміртек(ІV) оксиді және  5,85г  су  түзілді. Көмірсутектің ауа бойынша тығыздығы  5,862- ге тең. Көмірсутектің қарапайым формуласын табыңыздар.                      Жауабы: C₁₂Н_26.
• Органикалық заттың азот бойынша тығыздығы 2-ге тең. Осы қосылыстың 9,8 грамын жаққанда 15,68 л көмірқышқыл газы (қ. ж) және 12,6 г су түзілді. Органикалық қосылыстың молкекулалық формуласын табыңыз. Жауабы: (С₂Н₄)

Алгоритм -1 (1-мысал)

1.Белгісіз көмірсутектің жану реакциясы теңдеуін жазу

С_хН_y + О₂=xCO₂ + y H₂O

2. Сәйкесінше көлемдерін реакциядағы заттардың үстіне жазу

3. Берілген көлемдерді ең кіші сандарға дейін қысқарту, жоғарыдағы мысалда 40-қа қысқарту

4. Бұл сандар көлем болғандықтан, оларды зат мөлшері ретінде қабылдауға болады. Сондықтан реакциядағы зат мөлшерлері ретінде жазып аламыз.

С_хН_y + 8О₂=5CO₂ + y/2 H₂O

5. x=5 y- ті табу үшін реакциядағы оттек саны бойынша есептеу жүргіземіз.

Алгоритм -2 (3-мысал)

• Заттың молярлық массасы мен зат мөлшерін есептейміз:

M(зат)  = D*M_ауа = 5,862· 29 = 170 г/моль

υ(зат ) = m / M = 4,25 г / 170 г/моль = 0,025 моль

• C, H зат мөлшерлерін формулаларды қолданып табамыз

υ =  V/V_m    немесе        υ = m/M

υ(C) = υ(CO₂)= V/V_m =13,2г / 44=0,3 моль

υ(H) = 2 · υ(H₂O) = 2 · m/M = (2 · 5,85 г) / 18 г/моль = 0,65 моль

• Зат формуласында оттектің бар жоғын тексереміз

m(C) = υ(C) · M(C) = 0,3 моль · 12 г/моль = 3,6 г

m(H) = υ(H) · M(H) = 0,65 моль · 1 г/моль = 0,65 г

m(O) = m(зат) – (m(C) + m(H)) = 4,25 г – (3,6 г + 0,65 г) = 0 г, 

4. Формуланы анықтаймыз

υ(C_xH_y) : υ(С) : υ(Н) = 0,025 : 0,3 : 0,65 = 1 : 12 : 26(бүтін санға келтіру арасындағы ең кіші сан 0,025-ке барлығын бөліп шықтық)    Демек, 1 моль зат құрамында 12 моль көміртек және 26 моль сутек бар, анықталған формула С₁₂Н₂₆.