Қартаю. Қартаю үрдісі туралы теориялар. Биология, 10 сынып, дидактикалық материал.

Бөлім атауы:

10.3А Жасушалық цикл

Күні:

Сынып: 10

Мектеп: Павлодар қаласындағы «химия-биология» бағыттағы Назарбаев Зияткерлік мектебі

Мұғалімнің аты-жөні:.

Қатысқан оқушылар Қатыспағандар

саны

Сабақтың тақырыбы

Қартаю. Қартаю үрдісі туралы теориялар

Осы сабақ арқылы жүзеге асатын оқыту мақсаттары

10.2.2.4 қартаю үрдісін түсіндіру

Сабақтың мақсаттары

Оқушылар:

• қартаю себептерін анықтайды;
• қартаю кезінде организмдегі өзгерістерді сипаттайды;
• Қартаюдың биологиялық заңды құбылыс екенін түсіндіре алады;
• Қартаю терияларын сипаттай алады;
• Қартаюдың заңдарымен қартаю теориясын сипаттаңыз

Бағалау критерийі

қартаю себептерін анықтайды; қартаю кезінде организмдегі өзгерістерді сипаттайды; Қартаюдың биологиялық заңды құбылыс екенін түсіндіре алады;

Қартаю терияларын сипаттай алады; Қартаюдың заңдарымен қартаю теориясын сипаттаңыз

 Тілдік мақсаттар

Оқушылар: Қартаю құбылысына қатысты терминдер мен түсініктерді қолдана отырып, қартаю құбылысын, теорияларын сипаттай алады

Пәнге бағытталған лексика және терминология: өмір сүру ұзақтығы, өмірлік цикл, жас, есейген, қартайып бара жатқан, қартаю,

Диологтар мен жазбаша жұмыстар үшін пайдалы шаблондық фразалар:

Қартаю құбылысы дегеніміз..............................

Ағзалардың өмір сүру ұзақтығын ............................................. этаптарына бөле аламыз

 Саралау түрі

Мазмұны бойынша (күрделілік деңгейіне қарай), қолдау көрсету тәсілдері бойынша (диалог арқылы) саралау

Құндылықтарға баулу

 Пәнаралық байланыс

Статистика, математика, физиология, геронтология, анатомия

Жаһандық ақпарат

Ұзақ өмір сүру туралы жазбалар

1 орын - Иран Китахи 185 жыл.

2 орын - Ақсақалдар байқауында Колумбиялық Солиске 182 жыл.

180 жылы Йорат мырза Ұлыбританиядан үшінші орынды иеленді

АКТ дағдылары

Интерактивті тақтаны және интернет ресурстарын пайдалану

Осыған дейін меңгерілген білім

9-сыныпта қарастырылатын «Адам өмірінің негізгі кезеңдері» тақырыбы бойынша алған білімдерін дамыта отырып, қолданады. 9-10 сыныптағы Жасушалық цикл.

Сабақтың барысы

Жоспарланған сабақ кезеңдері

Жоспар бойынша орындалуы тиіс іс-әрекеттер

Сабақтың басы

0-2 мин

Сабақты ұйымдастыру:

• Амандасу
• Сабаққа қатысуларын тексеру
• Сыртқы көрінісі
• Жағымды психологиялық орта қалыптастыру:

«Әр елдің салты бойынша амандасу»

3-10 мин

Ой қозғау: «Миға шабуыл»

Әр түрлі деңгейдегі сұрақтар

1 жыұп: Бұрынғы КСРО-ның ең ежелгі азаматы, Әзірбайжан Ширали Муслимов өзінің 168 туған атап өтті. Ол 1805 жылы Александр 1-де дүниеге келген, 5 орыс патшасының кезінде өмір сүріп, Ленин және Сталиннің заманын көріп, 1973 жылы қайтыс болды. Ол бейбіт жолмен өсіріп, Кавказ тауларының беткейлерінде қой бағып, олармен бірге күніне 10-15 шақырымға жуық жер жүрген. Ол таза ірімшік, жеміс-жидектер, көкөністерді жеп, артық тамақтанбаған, темекі шекпеген, тек бұлақтың көзінен аққан суды ғана ішкен.

136 жасында Ширали 57 жастағы Хатум Нуриеваға үшінші рет некеге тұрады және осы жаста жаңа туған қызының адамзат тарихындағы ең үлкен әке болды. Ширали Муслимов өзінің ұзақ өмір сүру рецептін келтірді: «Біз әрдайым жұмыс істеуіміз керек. Жалқау жалындылықты тудырады, жалқаулық өлімге әкеледі»

2 жұп:

Ұзақ өмір сүрудің сыры қандай?

3. жұп:

Неге бүгінгі кезде өмір ұзақтығы орташа есеппен 70 жыл?

4. жұп:

Қартайған адамға әсер ете аламыз ба?

Жаңа тақырыпқа шығу

Сабақтың тақырыбы мен мақсатын оқушылармен бірге анықтау. (дәптерге жазу)

Сабақтың ортасы

11-15 мин

Ұғыну. Мұғалімнің түсіндіруі

Қартаю барлық тірі ағзаларға тән жалпы биологиялық құбылыс болып саналады. Қартаю — онтогенез қорытындысы, ағзада ерекше құрылымдық, қызметтік және биохимиялық өзгерістердің пайда болуымен сипатталатын құбылыс. Қартаю проблемаларын зерттейтін ғылымды герантология (гр. geron — шал) деп атайды. Қартаю және ұзақ өмір сүру мәселелері барлық уақытта ғалымдарды ойландырып келген мәселе

• Қартаю- генетикалық бағдарлама болып табылады, генетикалық аппаратқа енгізілген бағдарламаның табиғи дамуының нәтижесі
• Қартаю - қалдықтардың өнімдері мен тұрақты қоршаған орта факторларының салдарынан болатын зақымдану салдарынан организмнің «тозуы» нәтижесінде туындаған стохастический (ықтимал), кездейсоқ процесс

Адамның өмір жасының ұзақтылығының 15% денсаулық деңгейі, 20% - ген, ал 65% - өмір сүру салтына тәуелді. Ұзақ өмір сүрген адамдардың рекорды:

1- орын: Иран тұрғыны Кітахі - 185 жас;

2- орын колумбиялық Солис - 182 жас;

3-орын: англичанин мистер Йорат - 180 жас

16-26 мин

Бүгінде қартаюдың бірыңғай теориясы жоқ. Геронтологтар қартаю көптеген себептерге байланысты. Бір теория, қартаюдың басты себебі генетикалық болып табылады. Адам қартаю бағдарламасымен туады. Ұзақ ғұмырлық гені бар болғаны ма?

Ағзаның ұзақ ғұмырлығы оқшауланған age-1 генімен анықталады. Ол генді жақын арада клонирлеуі де ммкін

Жұппен жұмыс

Тапсырма: «График интерпретациясы»

Мұғалім оқушыларға графиг таратып, графикті таладуды ұсынады.

Бұл екі мөлшердің арасындағы айырмашылық - бұл жағдайлар мен өмір салтын жақсарту арқылы толығымен игерілетін қор. Мұнда көп адамға байланысты. Бірақ жас шектеуіне қол жеткізу үшін өмір бойы дұрыс өмір салтын жүргізу керек.

Орташа өмір сүру ұзақтығы - бұл туа біткен орташа ұрпақ (белгілі бір жастағы құрдастар) орташа өмір сүру керек, ал олардың өмірі бойынша жас ерекшеліктеріне байланысты өлім-жітім көрсеткіштері осы жастағы халықтың құрамы бойынша бірдей деңгейде болады өлім кестелері. Ол ерлер мен әйелдердің жас ерекшеліктеріне байланысты өлім кестелері мен өмір сүру кестелеріне сәйкес есептеледі.

Мұғалім қартаю үдерісін жеделдететін факторларды талқылау және талқылау үшін студенттерді жұптарға шақырады.

27-37 мин

Жақын туыстарыңыздың өмір сүру ұзақтығын анықтағыларңыз кел ме? Онда келесі тест сұрақтарына жауап берейік?

 Ең алдымен 69 санына алайық (орташа өмір сүру ұзақтылығы) осы саннан сіздерге нәтижелердің саны налу керек немесе қосу керек.

• Ер адамдар бұл саннан 4 санын алып тастау қажет, қыз балалар 5 санын қосу керек. Себебі әйел адамдар ер адамдарға қарағанда орташа есеппен 9 жыл ұзақ өмір сүреді.
• Егер де сіздер 10 000 адамнан аз елді мекенде тіршілік етсеңіздер 2 санын қосыңыздар, ал 1 млн көп адам тіршілілк ететін болса 2 санын алып тастайсыз.
• Егер жұмысыңыз ақыл ойға байланысты болса 3 жылды алыңыз, ал егер де физикалық жұмыс жасасаңыз 3 санын қосыңыз.
• Егер де аптасына 5 рет 30 минуттан спортпен шұғылдансаңыз 4 санын қосыңыз, егер де 2-3 рет болса онда 2 санын қосыңыз.
• Егер де үйленген болсаңыз немесе үйлененйін деп жатсаңыз 5 жыл қосыңыз. Ал егер де бойдақ болсаңыз онда әр бір бойдақ өткізген 10 жылдан 1 жылды алып тастаңыз (25 жастан бастап).
• Егер де үнемі 10 сағаттан артық ұйықтасаңыз 4 жылды алып тастаңыздар, егер де 7-8 сағат ұйықтасыңыздар онда ештеңе алмаймыз. Егер де түнде жаман ұйықтасаңыздар 3 жылды алып тастаймыз. Жаман ұйқы мен көп ұйқы қан айналу шеңберін бұзады.
• Егер де сіздер ашулы, немесе ашушаң болсаңыз 3 жылды алып тастаймыз, ал егер салмақты болсаңыз – 3 жыл қосыңыз.
• Егер де өзіңізді бақытты адаммын деп санасаңыз 1 жыл қосыңыз, бақытты болмасаңыз 2 жыл алып тастаңыз.
• Сіз рөлде отырып, үнемі жол жүру ереелерін бұзсаңыз 1 жылды алып тастаңыз.
• Егер де сізге үнемі ақша жетпей, қосымша ақша табу жолын іздеп жүрсеңіз 3 жылды алып тастаңыз.
• Егер де орташа білім болса 1 жыл, жоғары білім бітірсеңіз 2 жыл қосыңыз
• Егер де зинетақыға шығып ары қарай жұмыс істеп жүрсеңіз 3 жыл қосыңыз
• Егер де сіздің әжеңіз, атаңыз 85 жасқа дейін келсе 2 жыл қосыңыз, 80 жасқа келсе 4 жыл, егер де 50 жасқа келмей қайтыс болса 4 жылды алып тастаңыз, егер жақын туыстарыңыз 50 жасқа келмей обырдан, инсульт инфарктан қайтыс болса 3 жылды алып тастаймыз.
• Егер де күніне 3 қорап темекі атсаңыз 8 жыл, 1 қорап атсаңыз 6 жыл, бір қораптан аз атсаңыз 3 жылды алыптастаңыз.
• Егер де күнде аз мөлшерде ішімдік ішсеңіз 1 жылды алып тастаңыз.
• Егер де сіздің салмағыңыз, жасыңызға, бойыңызға, нормадан 20 кг артық болса 8 жылды, 15-20 кг болса 4 жылды, 5-15 болса 2 жылды алып тастаңыз.

Енді нәтижесін санап шығыңыз. Шыққан сан бұл сіздердің өмір сүру ұзақтығы болуы мүмкін. Бірақ өз өмір жасының ұзақтығын арттыру әр бір адамның қолында, оған әсер ететін факторларды қарастырайық.

Оқушылар 2 топқа бөлінеді.

1 топ – адамның өмір сүру ұзақтығын қысқартатын факторлар

2 топ – адамның өмір сүру ұзақтығын ұзартатын/жасартатын факторлар

Дескриптор :

• Адамның жасына әсер ететін факторларды қарастыру;
• Өмір жасын қысқартатын факторларды жіктеу;
• Адамның жасын жасартатын факторларды қарастыру,
• Факторларды жіктеу;
• Жасанды және табиғи жасарту жолдарын қарастыру.

Оқушылар қосымша ақпараттарды оқып, өз топтарының ақпаратын екінші топқа түсіндіреді.

Өзара бағалау «Оқушы-мұғалім»

38-40

Кері байланыс.

Бүгінгі сабақтың күтілетін нәтижелеріне жеттік пе?

Рефлексия: «телеграмма»

Қосымша ақпарат

Саралау – Сіз оқушыларға көбірек қолдау көрсету үшін не істейсіз? Қабілеті жоғары оқушыларға қандай тапсырма беруді көздеп отырсыз?

Денсаулық және қауіпсіздік ережелерін сақтау

Мазмұны бойынша (күрделілік деңгейіне қарай), қолдау көрсету тәсілдері бойынша (диалог арқылы) саралау

ИТ 10 минуттан артық қолданбау

Сабақ бойынша рефлексия

Оқу мақсаттары/оқыту мақсаттары жүзеге асырымды болды ма?

ОМ барлық оқушылар жетті ме?

Егер жетпесе, онда неге?

Сабақта саралау дұрыс жүргізілді ме?

Сабақтың уақыт бойынша кезеңдері сақталды ма?

Сабақтан жоспарынан тыс өзгерістер болды ма және неге?

Жалпы баға

Сәтті өткен екі нәрсені атап көрсетіңіз (сабақ беру және оқытуға қатысты)?

1:

2:

Қандай екі нәрсе сабақтың одан да жақсы өтуіне ықпалын тигізер еді (сабақ беру және оқытуға қатысты)?

1:

2:

Осы сабақ барысында сынып немесе жеке оқушылар туралы менің келесі сабағыма дайындалу үшін қажет болуы мүмкін қандай ақпарат алдым?