Экономика | МАРКЕТИНГ – НАРЫҚТАҒЫ КӘСІПКЕР ТӘРТІБІНІҢ ҒЫЛЫМЫ

Рынокты талғамдары, талаптары, мәдениеттік ерекшеліктері бар әр түрлі сұраныс деңгейімен сипатталатын тұлғынушылар құрайды. Осы кезде компания негізгі тұтынушылар тобын анықтау барысында олардың мінез-құлқына ерекше көңіл аударуы тиіс. Осы кезде тұтынушылар мұқтаждықтарын толық біліп барьш, өнім ұсыну қажет. Мұқтаждық адамның мәдениет деңгейімен белгіленетін қажеттіліктің өзгеше түрі. Тұтынушылардың мінез құлқының калыптасуында олардың мәдениеті ерекше орын алады. Жалпы мұқтаждықгар келесі негіздеулер бойынша жіктеледі:
субъектілері бойынша; жекелей және қоғамдық;
абстрактілік деңгейіне қарай; абстрактілік және нақты;
өндіріс процесіне катысты: экономикалық және экономикалық емес;
өзектілігі бойынша: бірінші. екінші және алысталған. Тұтынушылардың мінез-құлқын оқуға негізделген сатып алушы мінез-құлқының моделі әрекет етеді. Рынок бойынша маманның басты мақсаты - әр түрлі тіркендірушілер мен жауап реакциясы пайда болғанда тұтынушы санасының "қара жәшігінде" болған өзгерістерді білу. "Қара жәшік" екі бөліктен тұрады: 1-шісі сатып алушы сипаттамасы, адамның тітіркендірушілерді қабылдауы мен жауап кайтаруына негізгі әсер етуші; 2-шісі - нәтижесі тәуелді сатып алу шешімін кабылдау үрдісі
Тұтынушы санасының қара жәшігінде маркетинг ынталары әсерімен, сонымен қатар басқа да факторлармен сатып алу жайлы шешім қабылданады. Сатып алу жайлы шешім кабылдау кезінде маркетинг құралдары үлкен ықпал етеді. Одан басқа психологиялық, әлеуметтік-мәдени және бутуациялық фактылар әсерін тигізеді.
Психологиялық факторларға жататындар: мотивация, жеке тұлғаның типі, құндылықтар, қабылдауы, көндіруі, өмір стилі. Әлеуметтік-мәдени факторлар болып табылатындар: жекелей ықпалы, референттік топтар, жанұясы, әлеуметтік кластар, мәдениеті, субмәдениеті. Ситуациялық факторлар: сатып алу мақсаты, физикалық айналасы, уақыттық эффектісі, жиналған тәжірибесі.
І МАРКЕТИНГ – НАРЫҚТАҒЫ КӘСІПКЕР ТӘРТІБІНІҢ ҒЫЛЫМЫ

1.1 Рынок жағдайларында тұтынушы мінез – құлқын оқып білу

Тұтынушы мінез-қорқына ең үлкен және терең әсер етуші факторға мәдениет жатады. Ол өзінің құрамына мынадай кұрамдастар жинағын алған: мәдениет, субмәдениет, сатып алушының әлеуметтік жағдайы.
Мәдениет — адамның мұқтаждығын және мінез-құлқын анықгаушы негізгі алғы шарт. Адамның мінез-кұлқы көбінесе тәжірибелік түрде жиналады. Кез-келген мәдениет ұсақ құрамдастар түріндегі субмәдениеттерден тұрады. Олар өз мүшелеріне өзінің әлеуметтік қатыстығын анықтайды. Мәселен, жекелей (діни), басқалардан өзгеше болуы, географиялық орналасуы, аймақтық субмәденитгері.
Кез-келген қоғамда әр түрлі қоғамдық кластар бар. Олар өздерінің ұқсас не бірдей құндылық сипаттамалары, мүдделері және мінез-кұлықгарынан тұрады. Негізгі анықТаушы критерийлеріне жататындар: кәсібі, табыстары, байлығы, білім деңгейі, құңдылық сипаттамалары.
Әлеуметтік төртіптегі факторларды құраушылар: референттік топтар, жанұясы, әлеуметтік ролі және статустары. Референттік топтар адамның мінез-құлқы мен қатынасына жанама немесе тікелей әсер ететін топтар. Ол 3 түрде жүзеге асты: танысуы арқылы, өз-өзіне катысы және ұжымға енуі, топтар индивидті нақгы бір таңдаулар жасауына итермелейді.
Тұтынушы мінез-құлқына жанұясы күшті әсер етеді. Жанұя мұралық және құрылған болады. Мұралық жанұя бала кезден қалыптаскан тұлғалық сипатгамаларына әсер етсе, әрмен қарай құрылған жанұя. яғни қосағы мен балалары да айтарлықгай ықпал етеді. Ролі, яғни адамның қоршаған тұлғаларға деген қарым-қатынасы, мысалы әке, шеше, аға, дос болу сияқты. Әрбір рольмен қатар оған қоғам тарапынан баға беретін статус қальштасады. Мысалы, жоғары оку орнына студенті, оқытушысы.
Жекелей тұлғалық факторлар құрамына енетіндер: жанұя өмірлік циклінің кезеңдері және жасы, экономикалық жағдайы, өмір сүру образы, жеке тұлға типі. Жас қосқан сайын өзгерістер пайда болады. Жанұяның өзі жастык шақ, жаңа тұрмыс құрғандар, жас ата-аналар деген сияқгы бірқатар кезеңдерден тұрады.Тұтынушы мінез-құлқына экономикалық жағдайы көп әсер етеді. Өмір сүру образы — дүниеде адамның тұрмысының қалыптасқан формасы, яғни іскерлік түрі, мүдделері және көңцуре алуынан құрылады. Жеке тұлға типі - қоршаған орта өзгерістеріне жауап беру тұрақгылығы және қатысты тізбектілігінен қамтамасыз етілетін ерекше психологиялық сипатгамалар жиынтығы.
Соңғы нәтижесіндегі тұтынушылардың шешім қабылдау үрдісінің кезеңдері: мүқгаждықтарды сезіну, ақпарат іздеу, баламаларды бағалау, сатып алу жайлы шешім қабылдау, сатып алғанннан кейінгі мінез-құлық.
Ал енді тұтынушылар сапасында ұйымдар да әрекет етеді. Оларға қатысты сатып алу жайлы шешім қабылдау процесі келесідей көрініс алады: мұқгаждықгарды анықгау, өнім сипатгамаларын анықгау, жабдықгаушыларды іздеу, жабдықтаушыны таңдау. Тұтынушы ұйымдар рыногы келесі топтардан тұрады: өңдірістік белгілеудегі тауарлар рыногы, аралық сатьш алушылар рыногы, мемлекеттік мекемелер және коммерциялық емес ұйымдар рыногы.
Соңғы тұтынушылармен салыстырғанда түтынушы үйымдар тауарды жетік біліп, әрі сатып алу бойынша тәжірибесі мол. Соньщ өзінде шешім қабылдау анықгалған тұлғалар тарапынан болуына байланысты біршама психологиялық факторлардьң орын
алуын атап кету қажет. Жалпы өндірістік белгілеудегі тауарларды сатып алатын тұтынушыларға ұйымдық, тұлғалар арасындағы және тұлғалық факторлар әсер етеді. Ұйымдық факторларға фирма саясаты, мақсаттары, әдістері жатады. Тұлға аралық және жекелей факторларды өкілеттіліктер, жасы, білімі және қызметі сиякгы сипаттамалар айқындайды. ....