Шәкәрім Құдайбердіұлы «Еңлік-Кебек» дастаны. Қазақ әдебиеті, 8 сынып, дидактикалық материал. 22-сабақ.

https://zhazar.kz

Эссе деген не?

Эссе деген не? Эссе қалай жазады? Эссе туралы мәлімет. «Эссе» сөзі франсуз тілінен келген, және тарихи түрде латынша exagium сөзінен шыққан. Франсуздың еззаi сөзін тәжірибе, сынақ, әрекет, эскиз, деп аударуға болады.

 Эссе — бұл кішігірім көлем мен еркін композиция түрінде жазылатын прозалық шығарма. Эссе белгілі бір жағдайға немесе мәселеге жекелеген әсермен мен ой-пікірді білдіреді және эссе субъектісінің толық түсіндірмесін немесе анықтамасын талап етпейді.

 Үлкен энциклопедиялық сөздік» анықтамасы бойынша: «Эссе — автордың жеке басының пазициясын белгілеуге бағытталған босаңғы, жиі парадоксикалық экспозициямен біріккен философиялық, әдеби сын, тарихи-биографиялық, журналистік проза жанры».

 «Қысқа әдеби энциклопедия» түсіндіреді: «эссе — бұл белгілі бір тақырыпты түсіндіретін және жеке көзқарастарды, оған байланысты ойларды басқа жолмен жеткізу әрекетін білдіретін шағын көлем мен еркін композициядағы прозалық шығарма».

Эссенің белгілері:

• белгілі бір тақырыптың немесе мәселенің болуы. Мәселелерді кең ауқымда талдауға арналған шығарма, эссе жанрында анықталмайды.
• эссе белгілі бір оқиға немесе мәселе бойынша жекелеген әсерлер мен ой-пікірлерді білдіреді және тақырыпты анықтаушы немесе толықтай түсіндіре алмайды.
• әдетте, эссе жаңа, субъективті көз-қарасты қарастырады, мұндай жұмыс философиялық, тарихи-биографиялық, журналистік, әдеби-сыни, ғылыми-танымал немесе таза фантастикалық сипатқа ие болуы мүмкін.
• эссе талдауда бірінші уақытта автрордың тұлғасы, ойлары мен, сезімдері, және дүниетанымы қаралады.

Эссе жанрының авторы

 Эссе жанрының авторы — М. Монтейн («Тәжірибелер», 1580). Бүгін эссе жиі тапсырма ретінде ұсынылады. Эссе құжаттар пакетінің негізгі компоненттерінің бірі (оқу орнына қабылдау немесе жұмысқа орналасу кезінде).

 Эссенің мақсаты — шығармашылық ойлау мен өз ойыңызды жазу сияқты дағдыларды дамыту.

 Эссе жазу өте пайдалы, себебі ол авторды өз ойларын құрылымды структуралық түрде талдауға көмекеседі. Эссе жазу мәліметтерді структуралауға, себеп-салдарлық қатынастарды анықтауға, себеп-салдаруды анықтауға және тұжырымдаруды аргументеуге үйретеді.

Эссе құрылымы мен жоспары

Эссе құрылымы оған қойылған талаптармен анықталады:

• мәселе бойынша эссе авторының ойлары қысқаша тезистер (Т) түрінде ұсынылған.
• ойлар дәлелдемелермен расталуы керек — сондықтан тезис аргументтермен (A) болады.

 Дәлелдер — бұл фактілер, қоғамдық өмірдің құбылыстары, оқиғалары, өмірлік жағдайлары және өмірлік тәжірибесі, ғылыми дәлелдемелер, ғалымдардың пікіріне сілтеме және т.б. Әрбір тезистің пайдасына екі дәлел келтіреді: бір аргумент сенімсіз, үш аргумент тым көп болады, себебі эссе қысқа және өзіндік.

 Осылайша, эссе сақиналық құрылымға ие болады (тезистермен мен дәлелдердің саны тақырыпқа, таңдап алынған жоспарға, ой дамуының қисынына байланысты):

• кіріспе
• тезис, дәлелдер
• тезис, дәлелдер
• тезис, дәлелдер
• қорытынды.

Эссе жазған кезде келесі тармақтарды қарастырған жөн:

• Кіріспе және қорытынды тақырыпқа назар аударуы керек (кіріспеде тақырып қойылады, қорытында — автордың пікірі жинақталады).
• Логикалық байланыс орнату үшін параграфтарды, қызыл сызықтарды қолдану қажет: осылай жұмыстың тұтастығына қол жеткізіледі.
• Эссенің стилі: эсселер эмоционалдық, мәнерлі, көркем бола алады. Авторлық стильі адамның жеке сипаттамасын көрсетеді.

Эссе жіктелуі, немесе эссе түрлері-классификациялары

Эссе мазмұны тұрғысынан:

• философиялық,
• әдеби-сыни,
• тарихи,
• көркем,
• көркем-журналистік,
• рухани және діни және т.б.

Эссе әдеби формасына қарасты:

• шолулар,
• лирикалық миниатюралар,
• ескертулер,
• күнделік беттерінен,
• әріптер және т.б.

Сонымен қатар эссе:

• сипаттама,
• әңгіме,
• рефлексиялық,
• сыни,
• аналитикалық және басқалар.

Бұл жағдайда эссе жанрында орындалған жұмыстың композициялық ерекшеліктері негізге алынады.

Соңында эсседің екі үлкен топқа жіктелуі ұсынылады:

• жеке, субъективті эссе, онда негізгі элемент — авторлық тұлғаның бір жағын немесе басқа жағын ашып көрсету,
• объективті эссе, онда жеке бастама сипаттама тақырыбына немесе кейбір идеяға байланысты.

https://kk.wikipedia.org/wiki/

Әдеби эссе 

 Әдеби эссе басқа эссе түрлеріне ұқсамайды. Біріншіден, ол әдеби шығармаларға негізделген. Екіншіден, автордың айтқысы келген идеяларын болжап түсінуге негізделген, яғни түсіндірмені қажет ететін пікірталас немесе жұмбақты табуды қажет етеді. Ол үшін тәжірибе керек. Таңдаған шығармаңызға басқа көзбен қарасаңыз, ерекше қолданылған әдеби жанрлар, күтпеген сюжеттер мен оқиғаларға, тіл ерекшеліктеріне толы болады.

 Әдеби эссе жазуға дайындық Негізі, “эссе” термині “талпыныс”, “алу” және жазушыға түсіндіруге мүмкіндік бермеуді білдіреді.(Примечательно, что сам термин («эссе») означает «попытку ',' брать 'и не оставляет места для всезнающего рассказчикас простой научной интерпретации фактов.) Әдеби эсседе сіздің көзқарасыңыз көптеген көзқарастардың біреуі болып табылады. Сапалы әдеби эссе жазу үшін жалпы білім (базовые знания) болуы керек. Бұл білімнің екі түрі бар: • Әдеби тория білімі (тәсілдер, мәтін мағынасының аспектілері, әдебиеттің мәдениетте алатын орны және т.б.) • Стиль сезімі (чувство стиля). Көп жағдайда әдеби эссеге құрғақ тіл сәйкес келмейді. Көбіне олар субъективті жазылады, яғни метафора және ауызекі сөйлеу көп қолданыста болады. Сіздің нақты түйінге қалай келгеніңізді немесе бұл туралы қалай сезінетіңізді жазуыңыз мүмкін.

 Әдеби эссенің басқа жұмыстардан айырмашылығы • Жалпы шолумен салыстырғанда, әдеби шығарманың сапасын немесе ахуалын (качество и атмосфера) бағаламайды және мәтінді мазмұндамайды. • Өзге классикалық шығармаларға қарағанда, әдеби эссе ұзақ және бірнеше ой мен тақырыпты ұштастыра алады (бірақ оларды біріктіріп бір қорытындыға келу керек). • Сонымен қатар, әдеби эссе ғылыми мақалаға жатпайды, себебі сіз әдеби шығармаға қатысты өз ойыңызды білдіре аласыз. Бұл айырмашылықтарға қарамастан, әдеби эссенің құрылымы басқа эсселерге сәйкес келеді.