Алмастырылатын және алмастырылмайтын аминқышқылдардары. Химия, 11 сынып, дидактикалық материал.

ҚОСЫМША №1

Қандай аминқышқылдары бар?

 Амин қышқылдары - бұл азот, көміртегі, сутегі мен оттектен тұратын органикалық қосылыстар.

 Сіздің ағзаңыз дұрыс өсуі үшін 20 түрлі аминқышқылдары қажет. Олардың барлығы 20 денсаулыққа маңызды болса да, тек тоғыз амин қышқылдары алмастырылмайтын болып саналады.

 Бұл гистидин, изолейцин, лейцин, лизин, метионин, фенилаланин, треонин, триптофан және валин.

 Алмастырылмайтын аминқышқылдарынан айырмашылығы, бұл аминқышқылдары сіздің ағзаңызға сіңірілмейді және оны сіздің диетаңызбен, тамақтану рационыңызбен бірге қабылдау керек.

 Аминқышқылдарын қабылдаудың, тұтынудың ең жақсы жеткізушілері ет, жұмыртқа және құс сияқты жануарлар ақуыздары болып табылады.

 Ақуызды жеген кезде ол аминқышқылдарына бөлінеді, олар денеңізге түрлі процестерде көмектеседі, мысалы, бұлшықеттің қалыптасуыжәне иммундық қызметті реттейді.

ҚОСЫМША №2

Шартты алмастырылмайтын амин қышқылдары

 Шартты алмастырылмайтын деп жіктелген бірнеше маңызды аминқышқылдары бар.

 Олар ауру немесе стресс сияқты белгілі бір жағдайлар орын алғанда қажет деп саналады.

Мысалы, аргинин өте аз мөлшерде деп саналғанымен, егер ол болмаса сіздің денеңіз рак ауруы сияқты белгілі бір аурулармен күресу қажеттілігін қанағаттандыра алмайды.

 Міне, сондықтан аргининді белгілі бір жағдайларда ағзаның қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін тамақтану рационына қосу керек.

Тоғыз алмастырылмайтын аминқышқылдарын сіздің ағзаңыз өзі жасап шығара алмайды және оны өзіңіздің дұрыс тамақтану рацияоныңыз арқылы алуыңыз мүмкін. Шартты алмастырылмайтын аминқышқылдарын тек қажет деп тапқан, мысалу ауру жағдайларында қажет болады.

ҚОСЫМША №3

Олардың ағзадағы рөлі

 Тоғыз маңызды аминқышқылдары ағзаңызда көптеген маңызды және әртүрлі жұмыстарды атқарады:

 Фенилаланин: Фенилаланин - нейротрансмиттерлерге тирозин, допамин, эпинефрин және норепинефрин үшін алғышарт. Ақуыздар мен ферменттердің құрылымы мен қызметінде және басқа аминқышқылдарының өндірісінде маңызды рөл атқарады.

 Валин: Валин - бұл тармақталған үш тізбекті аминқышқылдарының бірі, яғни оның молекулалық құрылымының бір жағына қарай тармақталған тізбегі бар. Валин бұлшықеттің өсуіне және қалпына келуіне ықпал етеді және энергия өндіруге қатысады.

 Треонин: Треонин - бұл терінің және дәнекер тіннің маңызды компоненттері болып табылатын коллаген және эластин сияқты құрылымдық ақуыздардың негізгі бөлігі. Ол сонымен қатар май алмасуында және иммундық функцияда маңызды рөл атқарады.

 Триптофан: ұйқышылдықты тудыратындығына қарамастан, триптофанның басқа функциялары көп. Ол азот тепе-теңдігін сақтау үшін қажет және сіздің тәбетіңізді, ұйқыңыз бен көңіл-күйіңізді реттейтін нейротрансмиттер серотониннің алғышарты болып табылады.

 Метионин: Метионин метаболизм мен детоксикацияда маңызды рөл атқарады. Бұл сонымен қатар тіндердің өсуіне және мырыш пен селендің, денсаулығыңыз үшін маңызды минералдардың сіңуіне қажет.

 Лейцин: валин сияқты, лейцин ақуыз синтезі мен бұлшықетті қалпына келтіру үшін өте маңызды тармақталған тізбекті амин қышқылы. Сонымен қатар, қандағы қант деңгейін реттеуге көмектеседі, жараларды емдеуді ынталандырады және өсу гормондарын шығарады.

 Изолейцин: Тармақталған үш тізбекті аминқышқылдарының соңғысы, изолейцин бұлшықет алмасуына қатысады және бұлшықет тінінде шоғырланған. Бұл иммундық функция, гемоглобин өндірісі және энергияны реттеу үшін де маңызды.

Лизин: Лизин ақуыз синтезінде, гормон мен фермент өндіруде және кальцийдің сіңуінде маңызды рөл атқарады. Сондай-ақ, энергия өндірісі, иммундық функция және коллаген мен эластин өндірісі үшін өте маңызды.

 Гистидин: Гистидин иммундық жауап, ас қорыту, жыныстық функция және ұйқыдан ояну циклдері үшін өте маңызды гистамин, нейротрансмиттер шығару үшін қолданылады. Бұл жүйке жасушаларын қоршайтын қорғаныс тосқауылы миелин қабығын ұстап тұру үшін өте маңызды.

 Көріп отырғаныңыздай, маңызды аминқышқылдары көптеген өмірлік процестердің негізін құрайды.

 Аминқышқылдары бұлшықеттің дамуы мен қалпына келуіндегі рөлі үшін ең танымал болғанымен, денесі оларға байланысты болады.

 Сондықтан алмастырылмайтын аминқышқылдарының жетіспеушілігі сіздің бүкіл денеңізге, соның ішінде жүйке, репродуктивті, иммундық және ас қорыту жүйелеріне теріс әсер етуі мүмкін.

 ҚОСЫМША №4