Тотығу – тотықсыздану реакцияларының түрлері

Пән: Химия

Мұғалімнің аты-жөні: Алымова А.Н

Күні: 14.11.2020ж

Сынып:10 «Ә»

Оқушы саны: 26

Сабақ тақырыбы

§44Тотығу –тотықсыздану реакцияларының түрлері

Сабақтың оқыту мақсаттары

-Маңызды тотықтырғыштар мен тотықсыздандырғыштарды анықтау

-Тотығу-тотықсыздану реакцияларының түрлерін білетін боламыз

Сабақтың мақсаты

Барлық оқушылар:

-Маңызды тотықтырғыштар мен тотықсыздандырғыштарды анықтайды

Көпшілік оқушылар:

-Тотығу-тотықсыздану реакцияларының түрлерін білетін болады

Кейбір оқушылар:

-Тотығу-тотықсыздану реакцияларының түрлерін ажырата  білетін болады

Құндылықтарды дарыту

-Жауапкершілікке үйрету, әрбір берілген тапсырманы тиянақты орындауға бағыттау;

-Оқушының белсенді ақыл-ой ізденістерін ынталандыру;

-Серіктестікті қалыптастыру

Бағалау критерийлері

-Маңызды тотықтырғыштар мен тотықсыздандырғыштарды анықтайды

-Тотығу-тотықсыздану реакцияларының түрлерін білетін болады

-Тотығу-тотықсыздану реакцияларының түрлерін ажырата  білетін болады

Тілдік мақсаттары

Тотығу дәрежесі,тотығу,тотықсыздану,электрондардың ауысуы

Алдыңғы оқу

§43

                                             Сабақтың барысы

Сабақтың жоспарланған кезеңдері

Сабақтағы жоспарланған іс-әрекет

Ресурстар

Сабақтың басы

0-5минут

5-9минут  «Жылы лебіз!»

(Сергіту сәті )

9-12 минут

« Кім жылдам?»» әдісі

Түсіндіру әдісі:

12-18минут

Сабақтың ортасы

18-26минут

26-30минут

30-33минут

Қалыптастырушы бағалау

33-36 минут

Сабақтың соңы

36-38минут

Рефлекци

Үйге тапсырма

 38-40 минут

1.Ұйымдастыру кезеңі

-Оқушылармен амандасу;

-Оқушыларды түгендеу

Сабақтың басында мұғалімдер:

- Оқушының назарын сабаққа  аудара алады;

-Оқушылармен оқу мақсатын талқылау

-Оқушылармен өткен тақырыпты қайталау

 «Жылы лебіз!»

Шарты: шеңбер болып тұрып,оқушылар сабақ басында бір-бірлеріне деген өздерінің жылы лебіздерін жеткізеді

1. Тотығу дәрежесі +4 ке тең

     а) CO₂      ә) K₂O      б) HF        в) H₂O

2. Қай қосылыста элементтің тотығу дәрежесі нольге тең ?

     а) FeS        ә) F₂          б) CaF₂      в) Ca₃(PO₄)₂

3. Қосылыстардағы хлордың +7 тотығу дәрежесін анықта

     а) KClO₃     ә) HClO₄     б) HCl    в) Cl₂       

  4. Қосылыстағы металл атомдарының тотығу дәрежесі

     а) үнемі оң                      б) бірде оң, бірде теріс

     ә) үнемі теріс                  в) нольге тең

5. Күкірттің төменгі тотығу дәрежесі неге тең?

    а) -6      ә) -4      б) -2        в) 0

Дескриптор

-Тотығу дәрежесі +4 ке тең қосылысты біледі

-Тотығу дәрежесі нольге тең элементті біледі

- Қосылыстардағы хлордың +7 тотығу дәрежесін анықтайды

-Қосылыстағы металл атомдарының тотығу дәрежесін біледі

Күкірттің төменгі тотығу дәрежесін анықтайды

Жауабы:

1 а

2ә

3ә

4а

5б

      Қандай заттар тотықтырғыш , ал кандай заттар тотықсыздандырғыш болуы мүмкін ? Бұл заттың құрамына кіретін элементтердің тотығу дәрежелерінің мәніне байланысты. Көптеген күрделі заттардың құрамына кіретін кейбір элементтердің тотығу дәрежесі тұрақты болады. Бұл элементтерге тотығу дәрежелерінің өзгеруі тән емес . Сондықтан заттардың құрамында бұл элементтердің болуы , олардың қасиеттеріне әсерін тигізбейді . Тотығу дәрежелері ауыспалы элементтер электрондарды беру немесе қосып алу процестеріне қатысады . Сондықтан күрделі заттардың қасиеттері олардың құрамында тотығу дәрежесі ауыспалы элементтердің болуына байланысты .Тотығу - тотықсыздану реакцияларында тотығу дәрежелері жоғары атомдар тек қана тотықтырғыш , тотығу дәрежелері төмен болса,тек қана тотықсыздандырғыш,ал тотығу дәрежелері ауыспалы атомдар реакция типіне және оның жүру жағдайына байланысты тотықтырғыш та,тотысыздандырғышта болуы мүмкін.

 Тотығу дәрежесі ауыспалы атомдарына салыстырмалы сипаттама(күкірт атомына)

Маңызды тотықтырғыштарға : оттек , озон . галогендер , азот қышкылы , концентрлі күкірт қышқылы , сутек пероксиді және т.б. жатады .

Маңызды тотықсыздандырғыштар : сутек , металдар , көміртек , көміртек ( ІІ ) оксиді және т.б.

Тотығу - тотықсыздану реакцияларының тектотықтырғыштар ( мысалы : HNО₃ , және Н₂ SO₄)арасында немесе тек тотықсыздандырғыштар ( H₂S және НІ ) арасында жүруі мүмкін емес .

Тотығу - тотықсыздану реакцияларының 4 түрі бар .

1. Молекулааралық тотығу - тотықсыздану реакциялары . Реакция барысында әртүрлі бастапқы заттардың құрамына кіретін элемент атомдарының тотығу дәрежелері өзгереді :

Fe₂ ^-3O₃ + 3C^-2 О = 2Fe⁰ + 3С ⁺⁴ О₂ 2.Молекулаішілік тотығу - тотықсыздану реакциялары . Реакция барысында бастапқы бір заттың құрамындағы әртүрлі элемент атомдарының тотығу дәрежелері өзгереді :

4Fe₂⁺² S⁺⁶ O₄ ^-2 = 2Fe₂⁺³ O₃+ 4S⁺⁴O₂ + O₂⁰

3.Өздігінен тотығу , өздігінен тотықсыздану реакциялары . Бұл процестерде тотықтырғыш пен тотықсыздандырғыш рөлін бір ғана элемент атомы атқарады . Өздігінен тотығу . өздігінен тотықсыздану реакциялары 2 түрге бөлі неді : диспропорциялану және конпропорциялану . 4.Диспропорциялану ( дисмутация ) процесс нәтижесінде бір элементтің тотығу дәрежесі жаңа екі тотығу дәрежесін алады . Пайда болған тотығу дәрежелерінің мәні бастапқыдан үлкен немесе кіші болады .

Мысалы : CI₂⁰ + H₂⁺О^2- = H⁺CI^- О^-2  + H ⁺CI ^–

Конпропорциялану.Бұл процесс барысында бір элементтің әртүрлі тотығу дәрежесіндегі атомдары бір тотығу дәрежесіне де болады.Пайда болған тотығу дәрежесі бастапқы тотығу дәрежелеріне аралық болады.Мысалы

S⁺⁴O₂  + 2H₂S=3S⁰ +2H₂O

Есептер шығару

1.Бром мен күкірт диоксиді арасындағы тотығу-тотықсыздану реакциясының сызбасы берілген

SO₂ +Br₂+H₂ O= H ₂SO₄ +HBr

2.Концентрлі күкірт қышқылы мен марганец диоксиді арасындағы тотығу-тотықсыздану реакциясының сызбасы берілген

MnO₂ +KI^-+H ₂SO₄^2- =Mn²⁺ SO₄+I₂ +K₂ SO₄+H₂O

a)сызбадағы әр элементтің тотығу дәрежесін анықтаңдар

ә)сызбадағы тотықтырғыш пен тотықсыздандырғышты көрсетіңдер

б)реакция сызбасына коэффиценттер қойыңдар

Дескриптор

-сызбадағы әр элементтің тотығу дәрежесін анықтайды

-сызбадағы тотықтырғыш пен тотықсыздандырғышты көрсетеді

-реакция сызбасына коэффиценттер қойындар

1-Жауабы

S ⁺⁴ O₂^-2+Br₂⁰+H₂⁺O^-2= H₂⁺S ⁺⁶O₄+H ⁺Br^-

2Br⁰+2e=2Br^- тотықсыздандырғыш

S⁺⁴ -2e=S⁺⁶  тотықтырғыш

SO₂ +Br₂+2H₂ O= H ₂SO₄ +2HBr

2-Жауабы

Mn ⁺⁴O₂ +I^-+H⁺+SO₄^2- =Mn²⁺ +I₂ +HSO₄^-+H₂O

Mn⁺⁴ +2e=Mn⁺²  тотықсыздандырғыш

2I^- -2e=I₂⁰     тотықтырғыш

MnO₂ +2KI^-+2H ₂SO₄^2- =Mn²⁺ SO₄+I₂ +K₂ SO₄+2H₂O

Сәйкестендіру

Дескриптор

-Тотығу - тотықсыздану реакцияларын сәйкестендіру

Жауабы:

1-3

2-1

3-4

4-2

«Ой-талқы»әдісі

-Тек қана тотықтырғыштарға мысал келтіру

-Тек қана тотықсыздандырғыштарға мысал келтіру

-Қандай заттар әрі тотықтырғыш,әрі тотықсыздандырғышға мысал келтіріңдер

Дескриптор

-Тек қана тотықтырғыштарға мысал келтіреді

-Тек қана тотықсыздандырғыштарға мысал келтіреді

-Қандай заттар әрі тотықтырғыш,әрі тотықсыздандырғышға мысал келтіреді

Рефлексия «Үш ҚҚҚ»әдісі(2мин)

Мен үшін қызық болған дүние...

Мен үшін қиын болған дүние....

Мен үшін құнды болған дүние..

§45Тотығу-тотықсыздану реакцияларын электрондық баланс әдісімен теңестіру

Химия.Жалпы білім беретін мектептің

9-сыныбына арналған оқулық.

М.Қ.Оспанова,

Қ.С.Аухадиева,

Т.Г.Белоусова