Ветеринария | Төлдердің және құстардың полигиповитаминозына тривитаминді қолданудың экономикалық тиімділігі

Мазмұны
Кіріспе...........................................................................................................................6
1Негізгі бөлім
1.1 Гиповитаминоздар және авитаминоздар.............................................................8
1.2 Дәрумендер............................................................................................................9
1.3 А-гиповитаминозы жайында түсінік...............................................................11
1.4 Д-гиповитаминозы............................................................................................12
1.5 Құстардың полигиповитаминоз аурулары....................................................13
1.6 Аналық бастарды азықтандыруда дәрумендердің маңызы...........................18
2 Өзіндік зерттеу .....................................................................................................19
3 Техникалық қауіпсіздік.........................................................................................23
Қорытынды.................................................................................................................24
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.........................................................................25
Кіріспе
Ветеринария Ғылымының «Құсдың жұқпалы емес ішкі аурулары» бөлімі жұқпалы емес ішкі аурулардың пайда болу себептерін, өту ерекшеліктерін зерттеп анықтау әдістерін, ем-әрекеттерін және сақтандыру шараларын дамытып жетілдіретін пән.
Бұл, жалпы биологиялық, аурутану, зооинженерлік, агрономиялық және қоғамдық-экономикалық ғылым салаларымен пәнаралық тығыз байланысын үзбей мамандықты қалыптастыратын пән.
Маңызды-маңызды қоғамдық және арнайы клиникалық пәндерді міндетті түрде және терең игертудің, шаруашылықтарда ем-әрекеттерін және Құсды аурулардан сақтау шараларын белсене ұйымдастырып, тиянақты орындай алатын мағлұматты Құс дәрігері мамандарын дайындаудағы маңызы зор.
Арнайы бағыттандырылған ауыл шаруашылық кәсіпорындар мен Құс шаруашылығы өнімдерін /сүт, ет, жүн және жұмыртқа/ өнеркәсіптік технологиясы бойынша өндіретін кешендерді нәтижелі пайдалануды тек қана аурулардан сақтандыру бағытындағы теориялық, методологиялық және ұйымдастырушылық салаларының жеткен жетістіктерін түгелдей дерлік есепке ала отырып, сонымен қатар ауру Құсды дара және топтап емдеуді ары қарай дамытып-жетілдіру арқылы іс жүзіне асыруға болады. Соған байланысты Құсды, түрлі жағдайларда аурулардан сақтап қалу үшін жоспардың негізгісі ретінде диспансеризация жүргізу ұсынылады. Кей аурулардан, әсіресе, зат алмасуының бұзылуынан сақтау, топтап сақтық ем жүргізу әдістерін қолданғанда ғана жақсы нәтиже береді. Санасыз және азықтың бір түрімен ғана азықтандырғанын пайда болатын ауруларды айықтыруда азықпен емдеудің /диетотерапия/ мағынасы зор. Сапасыз азықтарды дайындаған, азықты дайындау технологиясын бұзған және Құсды бағып-күтуде, әсіресе, қыста, қорада тұратын мезгілде гигиеналық ережелерді бұзған шаруашылықтарда ауру Құсдың саны көбейеді. Сондықтан, агрономиялық және ветеринарлық лабораторияларда азықтарды тексеруді кең түрде жүргізудің тек ауруды анықтауда ғана емес сапалы және дәріс азықтандыруын қадағалауда маңызы зор.
Өнеркәсіптік кешендерде, арнайы бағыттандырылған шаруашылықтарда және ферҚұсарда ауруларды емдеу және сақтандыру шараларын ұйымдастыруда агротехника, Құс азығын дайындау, азық дайындау технологиясы және Құс гигиенасының ережелерін сақтау бағытындағы ғылыми жетістіктерді басшылыққа алған жөн.
Ветеринария тәжірибесінде ауру Құсды жан-жақты тексергенде көпшілік мақұлдап үнемі жетілдіріліп келе жатқан әдістерден басқа да, қазіргі кездегі физика, химия, биолгия ғылымдарының жетістіктеріне негізделінген жаңа тәсілдер тез және кең түрде қолданылуда; мысалы, рентгенофотометрия /мөлшерін өлшеу/ зат алмасу бұзылғанда; электрокардиография /жүректің биотогін жазу/ руменография /қарын қимылын жазу/, биохимиялық тексерістен, люминесцентті талдау ішек қарындар, жүрек қантамырлар және басқа да жүйелер мен ағзалар дерттелінгенде.
Ауруды ғылыми негізде емдеу үшін морфологиялық өзгерістерді, білумен қатар әр ағзалардың, жүйелерді және жалпы организмнің күй жайын, яғни қызметін атқару күйін, күш қабілет мүмкіндігін анықтайды. Ауруды анықтау және болжау үшін, сонымен қатар дұрыс ем әдісін таңдау мақсатында семиотиканың /аурулардың белгілерін тексеру/ маңызы өте зор. Мысалы, өнімділігі мол Құсдың зат алмасуының бүзылуын ерте кезеңінде анықтау және болжау үшін, сонымен қатар дұрыс ем әдісін таңдау мақсатында семиотиканың /аурулардың белгілерін тексеру маңызы өте зор. Мысалы, өнімділігі мол Құсдың зат алмасуының бұзылуының ерте кезеңінде анықтау үшін қандағы кетон денешіктерін, сілті қорын, қан сары суындағы каротиннің мөлшерін тексеріп, белоктардың , углеводтардың, витаминдердің, кальций фосфордың жеткіліксіздігін анықтайды. Ірі шаруашылықтарда Құсдың шағын жерге көп жиналып шоғырлануына байланысты, оларды аурулардан сақтандыру әрекеттерін жақсы ұйымдастырып, нәтижелі ем қолдану үшін, жалпы табын бойынша белгілерінің жиынтығын /синдроматика/ анықтауды қажет етеді. Негізгі белгілері болып саналатындар:
1. Жалпы табын бойынша сүт, ет, жүн және жумыртқа өнімдерінің біраз жылғы деңгейі; олардың төмендеуі - зат алмасуының бұзылуының немесе жасырын кезеңінде өтіп жатқан аурулардың көрсеткіштері;
2.Құс салмағының тұрақсыздануы; Құсды құнарсыз азықтармен азықтандырып бағып-куту жағдайы нашарланғанда салмағы
азаяды; төлдердің салмағының біраз жыл бойы азайғаны – аналық Құсдың денесіндегі зат алмасуының бұзылғандығының маңызды көрсеткіштері,
3. Диспепцияның, қыстың күндерінде ғана емес, жазды күні де пайда болуы;
4.Табын бойынша ұрғашы Құс арасындағы бедеуліктің көбеюі сервис - кезеңінің /төлдегеннен - күйлегенге дейінгі кс-и-ц/ жэне жатырдың қабынуы мен желінсаудың жиі кездссуі.
5. Сүттің қышқылдығының артуы, майлылығыньщ, белогінің азаюы, кетон денешіктерінің пайда болуы.
Құсды аурулардан сақтау шаралары басым орын алуы тиісті. Құсды аурулардан сақтау мақсатында жалпы биологиялық заңдылық негізінде теориялық, методологиялық және ұйымдастырушылық әрекеттері жасалынып, ары қарай дамытылып іс жүзіне табысты түрде асырылып жүр.
Кейінгі кезде, ауыл шаруашылық өнімдерін интенсивтендіріп және арнайы бағыттандырып өндіретін жағдайда Құсды жұқпалы емес ішкі аурулардан сақтау жоспарлы түрде және жан-жақты өткізіледі.
1Негізгі бөлім
1.1 Гиповитаминоздар және авитаминоздар
Гиповитаминоздар және авитаминоздар жемшөпте және организмде витаминдердің, провитаминдердің болмауынан немесе көбіне олардың тапшылығынан пайда болатын аурулар. Жеке витаминдер арасында ТЫҒЫЗ байланыс болады, соның арқасында олар организмге бірлесе отырып биологиялық әрекет етеді. (А, Е және Д витаминдерінің, В тобындағы витаминдердің бірлесе әрекет етуі). Сондықтан белгілі бір витаминнің болмауы не жетіспеуі басқа витаминдердің алмасуын бұзады. Витаминнің белгілі бір түрінің болмауы не жетіспеуі әр витаминге тән аурулар туғызады, содан гиповитаминоз және авитаминоз дамиды.
А гиповитаминозы және авитаминозы. Барлық түлікте кездеседі, бұл ауруға көбіне буаз және сауылатын Құс, төл және қолдан урықтандыру станцияларындағы айғыр, қошқар, бұқа, қабан шалдығады.
Себебі. Бұл ауру Құсға А витамині және оның провитаминдері (каротин) тапшы жемшөп—қоңыр тартқан пішен, сабан, топан, барда, кебек беру; рационда углеводтар, витаминдер, микро және макроэлөменттер жетіспеген жағдайда сүрлемді не жемді көп беру; Құсды шөбі сирек жайылымға шығару; бұзауға, торайға А витамині жоқ сүт беру. Құсдың күтімінің нашар болуы (серуендетпеу, ультра-күлгін сәуле берілмеуі және т. б.), шек-қарынның; ба-уырдың індетті және инвазиялы аурулары авитаминоздардың дамуына себеп болады.
Белгілері. Организмде А витаминінің жетіспеуі салдарынан жабынды эпителий клеткаларының калыпты құрылысы өзгереді және олардың қорғаныш қызметі бұзылады. Осыдан келіп теміреткі, дерматит пайда болады, жүні өзгереді, тері құрғап, қайығызтанып түседі, көз ауруға шалдығады: жас ағады, жарыққа қарай алмайды, кератит, конъюнктивит, блефарит (ксорофтальмия) ауруларына ұшырайды, көздің мүйіз қабығы жұмсарады және тесіледі (кератоҚұсиция), панофтальмит, әсіресе, жылқы гемералопияға, ұшырайды. Бұлшық еттері діріл қағады, тартылып қалады, кейде параличке ұшырайды (шошқа, қой), Құсдың қозғалыс реті бұзылады. Ересек Құсда А гипо және авитаминозы салдарынан, ұрғашы Құс бедеу қалады, іш тастайды, өлі туады, шуы туспейді, эндометритке ұшырайды, еркек Құсдың сперматогенезі бұзылады, спермасы өзгеріске ұшырайды, жыныс безі мен жыныс мүшесі зақымданады, куығы қабынады, несеп шығару жүйесінде тас байланады. А гипо және авитаминозы салдарынан осал төл алынады, олар өмірге төзімсіз келеді, өсуі тежеледі, салмақ қосуы баяулайды, суық тимегеннің өзінде бронхы мен өкпесі қабынады, дене қызуы әдеттегідей немесе төмендеген жағдайда Құсдың іші өтеді, түрлі ауруға тез шалдыққыш келеді.
Емі. Құсдың күтімі жақсартылады, қыста ол серуенге шығарылады. Ультра күлгін сәулемен емделеді, сапалы пішен түрлері көк шөп, сәбіз, ерте орылған шөптің сүрлемі беріледі. Тері астына не бұлшық етке 3-5 күн қата-рынан не 2-3 кунде 1 рет А витаминінің концентраты ірі Құсға 100-200 мың өлшемі, саулыққа, мегежінге, бұзауға 60-100 мың өлшем, марқа торайға 20-40 өлшем мөлшерінде жіберіледі. Таза күйінде не жемге қосып балық майы сиырға күніне 1-2 рет 200 мл, мегежінмен саулыққа 10-12 тәулік бойы күніне 1 рет 50-100 мл мөлшерінде беріледі. Сонымен қатар өнген жем белоквитамин пастасын берген жөн. Витаминмен жаппай емдеу үшін рацион-ға суда өсірілген көк шөп қосады.
Аурудан сақтау. А гипо және авитаминозынан сақтау үшін Құсға қажетті мөлшерде каротины бар жем-шөп беру керек. Құсдың әр 100 кг салмағына есептеп тәулік сайын ең кем дегенде буаз сиырға — 60-80, сауын сиыра — 80-100, бұқаға — 50-80, 6 айға дейінгі бұзауға — 70-80, буаз мегежінге — 20-30, торайы еметін мегежінге және қабанға 30-35, торайға — 25-30, буаз және қозы емізетін саулыққа — 20-30,ЖЫЛҚЫҒА— 40-50 мг мөлшерінде каротин беріледі.
1.2 Дәрумендер
Дәрумендер – аз мөлшерде жоғары биологиялық пәрменді, организмнің өмір сүруіне қажетті органикалық қосынды. Организмге азықпен бірге дайын күйде немесе алдын-ала қалыптасқан пәрменді формада түседі.
Дәрумендер ферменттердің және коферменттердің құрамына кіреді. Олар әртүрлі химиялық құрылысты және қызметті болады.
Олар организмде энергия көзі ретінде немесе құрылымдық элементтер ретінде қолданылмайды. Оның басты қызметі әртүрлі физологиялық процесстердің жұмысын үдету және реттеу. Барлық дәрумендер, азықта кездесетін. Олардың ерігіштігі және физиологиялық әсерімен-жасушадағы зат алмсасуға қатысуымен класқа бөлінеді.
Дәрумендер ерігішігімен екі топқа бөлінеді: суда еритіндер және майда еритіндер. Оларды жасушадағы зат алмасудағы рөлі жөнінен оларды биокаталикалық әсер ететін және индуктивті әсер ететін дәрумендер болып бөлінеді.
Биокаталикалық әсер ететін дәрумендер ферменттердің түзілуіне қатысады және олардың құрамына кіреді. Оларға В4 және В12-ден басқа В тобындағы дәрумендер кіреді. Индуктивті әсер ететін дәрумендер – бұл ұлпалардың дифференциациясын ұстап, жасушаның құрылымының реттілігін қамтамасыз етеді. Оған А, Д, Е, С дәрумендері және холин жатады. Бұл топтағы дәрумендер суда еритін В топтағы дәрумендермен ұқсас келеді. Көптеген В топтағы дәрумендер-энергетикалық метаболизм және биохимиялық реакциялардың қалыптасуына қатысады. В тобындағы дәрумендерге А, Д, Е және К, ал суда еритін дәрумендерге В тобы және С жатады. Организмде синтезделмейтін болғандықтан А, Д және Е дәрумендері ит және мысық мәзірінде тұрақты болуы шарт. К дәруменнің болуына аз көңіл бөлінеді, себебі ол ішек бактерияларымен организмде синтезделеді.
Майда еритін дәрумендердің негізгі көзі бауыр, май, жұмыртқа сары уыз, дәнді дақылдар. Е дәруменінен басқа барлық дәрумендер өсімдік азықтарында провитамин түрінде кездеседі.
Итке қарағанда мысықтар провитамин бета-каротиннен А дәруменін синтездей алмайды. Сондықтан, мысықтар А дәруменін жануардан алынатын азық арқылы алу керек. К дәруменінен басқа майда еритін дәрумендер организмде қорда сақталады. Олардың жетіспеушілігі қордағы дәрумендер таусыуынан болады.
А дәрумені көру және есту қызметін реттейді. Ол сондай-ақ, эпитемий жасушалырының өмір сүруіне және сүйектен өсуіне қажет. Бұдан басқа, А дәрумені жасушалық дифференцияциясына және митоздың жылдамдауына әсер етеді.
Д дәрумені кальций мен фосфордың алмасуы мен сіңірілуіне, паратгормонмен бірге сүйек және тіс кальцификациясына жауап береді.
Е дәрумені организмде актиоксиданттың қызмет атқарады және қалыптасу қызметін реттейді.
К дәрумені қанның дұрыс ұюына қажет, жиі протромбиннің синтезіне керек.
Организм А және Д дәруменінің шамадан тыс түсуі токсикалық нәтиже беруі мүмкін. Мысалы, организмдегі Д дәрумені төрт есеге көбейсе, қандағы холестериннің мөлшері артады, ал одан да жоғары болса жұмсақ ұлпалардың кальцификациясы байқалады.
А дәруменінің токсикалық нәтижесі 50-100 есеге көтерілгенде байқалады.
Мәзір дайындағанда В группадағы дәрумендердің болуына аса көңіл бөлінбейді, себебі, олар іщек микрофлорасында синтезделеді. В тобындағы дәрумен-ниацин жануар микрофлорасында синтезделеді, бірақ басқа дәрумендермен салыстырғанда мысықтың организмінде ниацин синтезделмейді.
В тобының дәрумендерінің негізгі көзі – бауыр, ашытқы, жұмыртқа сары уызы және дәнді дақылдар.
В дәруменінен басқа суда еритін дәрумендер организмде бауырда қорға жинала алмайды.
В дәруменінің биологиялық ролі – ол организмдегі метабализмді реттеуші. Сондай-ақ, олар жануарлардың тәбетін реттейді.
С дәрумені ит пен мысықтың бауырында глюкозадан жеткілікті мөлшерде синтезделеді. С дәрумені өсімдікте, жемісте және көкөністе кездеседі. Жараның жазылуына және қылтамырдың қабырғасының бірқалыпты ұстауда, сондай-ақ жасушаларалық құрылымының түзілуіне, қан кету және құрқұлақтың болдырмауына маңызы С дәруменінің зор.
Суда еритін дәрумендердің организмінен үнемі бөлініп отыруының нәтижесінде, олардың токсикалық әсері байқалмайды.
Гипервитаминоз бен авитаминоздың себебі азықтағы дәрумендердің теңсіздігі болуы мүмкін. Диагнозды дұрыс қойған жағдайда, автаминозды сәйкес препараттармен емдейді. Жануарларда дәруменді қоспаларды дұрыс қолданбау нәтижесінде гиповитмминоздан көрі гипервитаминоз жиі болады.
Жануарларға дәрумен жетіспеушілігі сирек кездеседі, себебі оларға дәрумендердің негізгі көздері қол жеткізуімен, ал арнайы дайындалған өндірістік азықтық құрамында дәрумендер жеткілікті мөлшерде болады.
Азықты дайындау және сақтау кезінде, олардың құрамындағы дәрумендер азаяды.
Тұрақтылығы аз дәрумендер В (талин), фалиол қышқылы, А, Е және К дәрумендері. Осы жағдайды ескере отырып жоғары дәрежелі өндірістік азықты дайындау кезінде, олардың құрамына осы дәрумендердің жетіспейтін мөлшерін қосады. Жануарды тамақтандырғанда жоғары дәрежелі өндірістік азықты қолдануға болмайды, өйткені бұл гипервитаминозға әкеліп соқтыруы мүмкін.
1. 3 А-гиповитаминозы жайында түсінік
Ретинолдың /А-витаминнің/ жетіспеушілігі. Ауру қыста және жазғұтырым жиі кездеседі. Аналық буаз Құсдың азық мөлшерінде каротин жеткілікті болмағанда одан туған төлдің бауырында, майында каротин мен ретинолдың қоры аз болады. Оның үстіне уыз сүтте де каротин мен ретинолдың қоры аз болады да, уыз сүтпен ғана қоректенетін төлдің витаминнің жетіспеушілігінен болатын /гиповитаминоз/ ауруымен ауруына әкеп соғады. Бүл ауру жаңа туған төлдің диспепсиясымен, қарын мен ішектердің, өкпе мен бронхылардың, қабынуымен ауырғанын да кездеседі. Неге десеңіз, бірінші екі ауруда организмгс түскен каротин мен ретинолды сіңіру процесі бұзылса, ал өкпе мен бронхылардың қабынуында ретинолдың өзі бұзылып басқа организмге керексіз зат түзіледі.
Негізгі өзгерістерінің үлкен Құсда болатын - өзгерістерден айырмашылығы жоқ. Ас қорыту жүйесінің кілегсйлі қабығының эпителий клеткалары көп қабатты болып, олардың жоғарғы бөлігі мүйізденеді. Кілегейлі қабықтан ары жатқан бездер семеді. Осындай өзгерістерді өкпедегі, тыныс алу жолдарындағы және зәр шығару жүйесіндегі эпителийлерден де байқауға болады.
Ауырған Құсдар өсіп-өнбейді. Көздің мүйізді қабығы, коньюктивті қабынып, тауық көзденеді. Ас қорыту жүйесінің жұмысы бүзылып, оның салдарынан диспепсия, қарын мсн ішектердің қабынуы байқалады. Ал тыныс жолдарының жұмысының бұзылуы өкпе мен бронхылардың қабынуына әкеп соғады. Ауру Құсдардың қозғалысы нашарлап, қозылар енелсрінен қалып қояды. Кей кезде олардың нерв жүйесінің дүрыс жүмыс істемеуінен желкенің, аяқтың бүлшық сттерінің тартылуы байқалады. Ауру Құс көбінесе жата береді, олардың сезгіштік қабілеті әлсірейді. Кейіннен сіреспе тартылу пайда болып, ол деҚұсу процесіне қатысатын еттердің сал ауруына шалдығуына әкеп соғады.
Торайлар кейде кемтар болып та туады /екі бөлінген таңдаймен, немесе артқы тесіксіз, т.с.с./, олар нашар өседі, коньюактивасы қабынады, терісі бозарған сары түсті болып келеді, мойындары қисайып, қиқалақтап қозғалады, аяқтары тартылып, көздері көруден қалады, іштері өтеді, бронханың қабыну белгілері біліне бастайды. Көптеген торайлардың орта құлақтары қабынады, қабақтары ісініп, қылшықтары жуандап, терілері қабыршақтанады. Әсіресе тамақтары дұрыс болмаған жас аналық шошқалардан алынған торайлар жиі ауырғыш келеді. Бүл аурумен ауырған торайларды тексергенде аскариды құртын жиі кездестіруге болады.
Ауру өте жай дамиды. Аурудың бірінші белгілері /көзден жас ағу, коньюактиваның қабынуы, қозғалысының сылбырлығы, іш өту т.б./ туғаннан кейін тек 12-15 күн өткен соң біліне бастайды, одан кейін оған басқа аурулардың белгілері қосылады.
Негізінен аурудың белгілері мен зертханалық зерттеулерге /қандағы каротин мен ретинолды анықтау/сүйенген жөн. Сондай-ақ уыздағы, сүттегі, егер өлексе болған жағдайда бауырдағы ретинолды биохимиялық және люминесценттік әдістермен анықтау керек.
Бұзау мен торайлардың қанының сары суындағы ретинолдың мөлшері 5-7 мкг %, сырдыкіне-15 мкг %, жаңа сойылған Құсдың бауырында- 0,3-0,5 мкг% болганда аурудың алғашқы бслгілері біліне бастайды.
Емдеу үшін балық майын / 1 мл-де 200-500 ХБ А витамині болады/, ретинолдың майлы ерітіндісін / Т мл-де 100-300 мың ХБ/, цитраль, каротиннің майлы ерітіндісін /каротол/, үш витаминді, хиноин активалин қолданады.
Сақтық шаралары үшін ретинолды бұзауларға 100-150 ХБ /кг, торайларға-1 50-200 ХБ/ кг, құлындарға-120-180 ХБ/ кг, қозыларға-100-120 ХБ/ кг мөлшерінде жібсрсді. Ал емдік ретінде осы мөлшерді екі есе арттырады. Төлдердің ас қорыту жүйесінің аурулары бола қалған жағдайда, олардың ішектерінің кілегей қабығы арқылы сору процессі бүзылатындықтан ретинолдың майлы ерітінділерін еттің ішіне жіберген жөн. Витаминдердің 3-5 күндік мөлшерін бір жолы бірақ жіберуге болады. Төлдердің азық қүрамына каротині бар тағамдарды снгізу керек, қызыл сэбіз, сэбіздің не сүрлемнің сөлі, шөптің, не қылқан жапырақтың түнбасы, көк шөптің үны, сснаж, өсірілегн көкөніс, уыздан жасалған ірімшіктсрді беругс болады.Ең негізгі аналық буаз Құсдың азық мөлшеріндегі каротинді қадакалау. Буаз сиырдың азығында 100 кг салмагына ссептегсндс 60-80 мг, буаз қойлардың азығында -20-30 мг, буаз биелерде-40-50 мг, буаз шошқаларда-30-40 мг каротин болуы керек. Жана туғап төлдсрді қүнарлы уыз сүтпен қамтамасыз етіп отыру қажет. Жақсы уызда сүткс қарағанда каротин 10-100 есе артық болады. Жаңа туған бүзау бірінші уызды қабылдаған күні басқа күндерге қарағанда 5-6 каротинді артық алады.
1.4 Д-гиповитаминозы
Д-гиповитаминозы (рахит, мешел)—Құс денесінде Д витамині жетіспеуі салдарынан кальций мен фосфор алмасуын бұзатын ауру. Онымен әдетте төл ауырады. Ауру ұзаққа созылады.
Табиғи жағдайда күн шұғыласының (ультра-күлгін сәуленің) әсерінен көк шөп құрамындағы эргостерин (Д провитамині) Д2 витаминіне, ал Құс денесіндегі (терісіндегі) дегидрохолестерин (Д провитамині) Д3 витаминіне айналып отырады. Демек, Құс денесіндегі Д витаминінің деңгейі, біріншіден, осы витаминнің жем-шөптегі мөлшеріне, екіншіден, Құсдың қанша уақыт күн көзінде болуына байланысты.
Рахитке ұшыраған бұзаудың ең алдымен сүйектері зақымданады: ішіне минералдық (кальций мен фосфор) тұздар шөкпейді де, олар шеміршек күйінде......