Экономика | Қаржы түсінігі және теориялық негіздері

Мазмұны

Кіріспе.
I . Қаржы түсінігі және теориялық негіздері.
1.1.Қаржы қажеттілігінің экономикалық рөлі.
1.2. Қаржылық атқаратын функциялары.
II. Қаржыны жоспарлау мен болжау әдістері.
2.1.Қаржыны жоспарлаудың міндеттері.
2.2 Қаржыны жоспарлаудың маңыздылығы.
2.3. Қаржыны жоспарлаудың принциптері мен әдістері.
III. Қазіргі кездегі қаржыны жоспарлау.
3.1 Қазіргі кездегі қаржыны жоспарлауды жетілдірудің
негізгі бағыттары.
3.3 Қазіргі кездегі қаржыны жоспарлаудың жүйесі.
3.4 Қаржы көрсеткіштері.
Қорытынды.
Пайдаланған әдебиеттер.

I. Қаржы түсінігі және теориялық негіздері.
1.1. Қаржы қажеттілігің экономикалық рөлі.

Қаржы ( «қолма- қол» ақша, «табыс» ұғымын білдіретін орта ғасырдағы латын тілінің finansia сөзінен пайда болған француздың finansia сөзінен шыққан ) қоғамда нақты өмір сүретін , объективті сипатымен айрықша қоғамдық арналымы бар өндірістік қатынастарды білдіретін ақшалай қаржы ресуртары мен қорларды жасау және пайдалану процесіндегі экономикалық қатынастарды қамтып көрсететін тарихи қалыптасқан аса маңызды экономикалық категориялардың бірі болып табылады . Ол натуралдық шаруашылықтан жүйелі тауар ақша айырбасына көшу жағдайында пайда болып , дамыды және мемлекеттің және оның ресуртарға қажеттіліктерінің дамуы мен тығыз байланыста болды .
Қаржының мәні , оның даму заңдылықтары , тауар ақша қатынастарын қамту сферасы мен қоғамдық ұдайы өндіріс процесіндегі рөлі қоғамның экономикалық құрылысымен , мемлекеттің табиғатымен және функциялары мен айқындалады .
Түрлі қоғамдық экономикалық формациялар қаржысының айырмашылығы негізінен мына себептерге байланысты :
әр түрлі қоғамдық формацияға қоғамның өзіне меншікті таптық құрылымы сай келеді . Сонымен бірге қаржы қлттық табысты мемлекеттің пайызына қайта бөлуді ұйымдастыра отырып , оны бөлудің қатынастарын есепке алады ;
кез келген қоғамдық экономикалық формациялардан қаржы билеуші таптың мүдделерін қорғайтын мемлекеттің мақсаттары мен міндеттеріне бағынады ;
өндістің жаңа әдісі шаруашылық қатынастардың жаңа жүйесін тудырады . Мәселен , құл иеленуші және феодалдық формацияларға натуралдық сәйкестер келсе , мемлекет табысының қалыптасуы да көбінесе натуралдық сипатта болады . Каприталистік шаруашылық тауар ақша шаруашылығы болып табылады . Тиісінше мемлекеттің табысы да ақша нысанында қалыптасады ;
егер мемлекет басқару органы ретінде қалыптасқан өндірістік қатынастардың ұдайы өндірісі мен таптық құрылыстың міндеттеріне қызмет ететін болса , онда бұл міндеттерге қаржыда қызмет етеді.
Құн категорияларының жүйесінде қаржы белгілі орын алады және өзінің ішкі ерекшеліктерімен , сонымен бірге ұдайы өндірістегі өзгешелік рөлі мен айшықталады . Қаржының құндық бөлу стадиясында жұмыс істейтін басқа экономикалық категориялардан кредиттен , жалақыдан және бағадан айтарлықтай айырмашылығы бар .
1.2. Қаржылық атқаратын фукциялар.
Қаржының ақшадан мазмұны жағынан да , функциялары жағынанда айырмашылығы бар . Ақша – бұл ең алдымен ассоциацияландырылған өндірушілердің еңбек шығындары жалпыға ортақ болама , ол қаржы жалпы ішкі өнім мен ұлттық табысты бөлудің және қайта бөлудің экономикалық тетігі , ақща қорларын жасау мен пайдалануға бақылау жасаудың құралы . Ол өндіруге , бөлуге және тұтынуға ықпал жасайды және объективті сипатта болады .
Ұдайы өндіріс процесінің түрлі стадияларында жеке экономикалық категориялардың қатысу дәрежесі де бірдей емес .
Ақшаның нақтылы қозғалысы ұдайы өндіріс процесінің екінші және үшінші стадияларында – бөлуде және айырбастауда болады .
Екінші стадия ақша нысанындағы құнның қозғалысы тауарлардың қозғалысынан оқшауланады және оның шектелуімен немесе құнның әр бөлігініің мақсаты оқшаулануы мен сипатталады.
Үшінші стадияда бөлінген құн тауар нысанына айыр басталады . Бұл жерде құнның өзінің шектелуі болмайды . Сөйтіп , ұдайы өндістің екінші стадиясында құнның ақша нысанының біржақты қозғалысының орны болады , ал үшінші стадияда құндардың екі жақты қозғалысы болады , оны ң бірі ақша нысанында , ал басқасы тауар нысанында болады .
Ұдайы өндіріс процесінің өндіру мен тұтыну стадияларында мұндай қозғалыстың болмауы олардың қаржының пайда болоуының орны еместігін дәлелдейді . Бөлінген құн тауар нысанымен айырбасталатын , яғни сатып алу сату актілері жасайтын айырбастауда да қаржыға орын жоқ .Ұдайы өндіріс процесінің құн сратегиясында тек баға құралын қажет ететін өн бойы жасалатын айырбас операцмялары болып жатқандықтан , мұнда басқа экономикалық категорияның механизімі – баға жұмыс істейді.
Қаржының іс әрекет етуіне жиынтық қоғамдық өнімді бөлу стадиясында асқан дәрежеден көрінетіндігі қаржы үшін көпшілікке танылған болып саналады . Сонымен қаржы мен қаржы қатынастарының пайда болып , іс әрекет ететін орны ақшаның нақтылы қозғалысы болатын ұдайы өндіріс процесінің бөлу стадиясы болып табылады.
Нәтижесінде өнімнің бір бөлігі жаңа толық айналымға түседі , ал бір бөлігі тұтынылады . Сөйтіп , жалпы қоғамдық өнімнің құны мақсатты арналымдар мен субъектілер бойынша бөлініп , олардың әр қайсысы өндірілген өнімдегі өз үлесін алуы тиіс . Қаржының қамсыздануынсыз қоғамдық өнімнің жеке бөліктерге бөлінуі тиіс . Қаржы қоғамдық өнімді жасау мен пайдалану арасындағы байланыстырушы буын болып табылады .
II.Қаржыны жоспарлаумен болжау әдістері.
2.1. Қаржылық жоспарлаудың міндеттері.
Қаржы саясатымен айқындалады. Бұл: жоспарлы тапсырмаларды орындауға қажетті ақшаның көлемі мен олардың көздерін анықтау; кірістерді өсірудің, шығыстарды үнемдеудің резервтерін анықтау; орталықтандырылған және орталықтандырылмаған қорлар арасында қаражаттарды бөлуде оңтайлы үйлесімдерді белгілеу және басқалары.
Жоспарлау:
1) экстенсивтілігімен (әлеуметтік-саяси және экономикалық құбылыстардың кең шеңберін қамтиды);
2) қарқындылығымен (кәміл техника мен әдістерді қолдануды түсінеді);
3) тиімділігімен (қорытындысында қаржыны басқару қойған міндеттерге жетудің қажетілігін білдіреді) сипаталады.
Қаржылық жоспарлауда мына тәсілдемелермен пайдаланылады:
а) автоматтық өткен жылдың деректері келесі жылға көшіріледі.инфляция кезінде деректер инфляцияның коеффиценттеріне көбейтіледі.бұл әдіс ең қарапайым әдіс болып табылады және, әдеттегідей,уақыт жетіспеушілігі кезінде пайдаланылады;
ә) статистикалық (өткен жылдардың шығыстарын қосып,өткен жылдардың санына бөледі);
б) нөлдік база тәсілдемесі (барлық айқындамалар қайта есептелуі тиіс бұл әдіс нақтылы қажетіліктерді есепке алады және оларды мүмкіндіктерімен үйлестіріледі).
Нарықтық экономика жағдайында жоспарлау басқарудың функциясы ретінде экономикалық және әлеуметтік қызметтің барлық жақтарын жалпыға бірдей қамту нысанын алуы тиіс. Егер жоспарлы экономикада қаржыны жоспарлауда сүйеніш бөлгіштік процестерге жасалынса, нарықтық экономикада айрбас сферасына сүйенеді, бұл сфера арқылы тауарлар мен қызметтерді өткізу және оларды өндіру мен өткізу кезінде қоғамдық қажетті шығындарды тану (мойындау) жүзеге асырылады.
Демек, нарықтық экономикада тауарлар мен қызметтерді өндіру мен өткізу процесіндегі байланыстың үстемдік және айқындаушы әдісі ақшаны, бағаны, құн заңын, сүраным мен ұсыным заңын кіріктіретін өзінің механизімі бар рынок болады. Нарықтық механизмнің мұндай табиғаты өндіріс пен айырбас нәтижелерін анықтаудың әдісі ретінде, бірақ жоспарлаудың элементтері болатын болжаудың қажеттігін анықтайды.
2.2. Қаржыны жоспарлаудың маңыздылығы.
Ақшалай табыстар мен қорланымдарды жасау, бөлу және қайта бөлуді экономикалық процестермен оңтайландырудың күні бұрын анықталған мүмкіндік ретінде көрінеді және осының негізінде орталықтандырылған және орталықтандырылмаған ақша қорларын қалыптастыру және пайдалану.
Қаржылық жоспарлау экономиканы және оның буындарын басқарудың аса маңызды функциясы болып табылады. Оны мемлекеттік билік пен басқарудың органдары, мекемелер және олардың жоғарғы құрылымдары жүзеге асырылады.
Шаруашылықты жүргізудің нарықтық жағдйында қаржылық жоспарлау шаруашылық жүргізудің белгіленетін түпкілікті нәтижелеріне ықпал етуші көптеген факторлардың екі ұштылығына байланысты көбінесе болжау ретінде жүргізіледі.
Қаржылық болжау – мемлекеттік мүмкіндік болатын қаржы жағдайын алдын ала көре білу, қаржы жоспарларының көрсеткіштерін негіздеу (дәлелдеу). Болжамдар орташа мерзімді (5-10 жыл ) және ұзақ мерзімді (10 жылдан астам ) болуы мүмкін. Қаржалақ болжау қаржы жоспарларыни жасау стадияларынан бұрын болады, қоғам дамуының белгілі бір кезеңіне арналған қаржы саясатынның тұжырымын жасайды. Қаржылық болжаудың мақсаты – болжаған кезеңдегі қаржы ресурстарының шынайы мүмкін болатын ауқымын, оларды қалыптастырудың көздерін және пайдалануды анықтау болып табылады. Болжамдар қаржы жүйесінің органдарына қаржы жүйесін (құрамын) дамыту мен жетілдірудің түрлі нұсқаларын, қаржы саясатын іске асырудың нысандарымен әдістерін белгілеуге мүмкіндік береді.
Қаржылық болжау әр түрлі әдістерді қолдануды қажет етеді: экономикалық процестерді анықтайтын факторларға қарай қаржы жоспарлары көрсеткіштерінің динамикасын бейнелеп көрсететін экономикалық үлгілерді жасау;
Корреляциялық – регрессиялық талдау;
Тікелей сипаттамалық бағалау әдісі.
Шаруашылық жүргізудің нарықтық жүйесінде сонымен бірге индикативтік, яғни ұсынбалы (нұсқамалар) жоспарлау пайдаланылады; ол ақпараттық – үйлестіруші рөлдіорындайды және қаржы қызметінің субъектілеріне экономикалық реттеушілер арқылы экономиканы мемлекеттік ретеуде және экономиканың стратегиялық ұзақ мерзімді бағыттарын анықтауда маңызды орын алады, мұның процесінде экономиканы ойдағыдай дамытудың бүкіл шегі анықталады.
Қазақстанда индикативтік жоспарлау 1993 жылдан бері қолданылады. Оны жасау барысында батыс Еуроппа және Шығыс Азия елдерінің тәжірибелері негізі алынып келеді. 1996 жылдан бері ағымдағыиндикативті (жылдық) жоспарлау негізінде мемлекеттік бюджетті жасау жұмыстарын қалыптасты.
Индикативтік жоспарлаудың қазіргі кездегі басты ерекшелігі зерттемелік қасиеті. Яғни қоғамдағы тенденцияларға терең және жан-жақты сараптама жасау арқылы әлеуметтік-экономикалық дамудың нысандары көзделінеді, әрі алда тұрған небір өзекті мәселелер нақтылы белгіленеді. 2001-2005 арналған индикативтік жоспардың * басты ....