Белгілі бір этнос адамдардың жан дүниесіндегі мінез-құлық, сана-сезім мен әдет-ғұрып, салт-дәстүр ерекшелігі ұрпақтан-ұрпаққа ана тілі арқылы жетеді.
Ұлттық сана-сезімнің өсуі мен етуі, бір жағынан, ана тілдің тағдырын анықтаса, екінші жағынан, ана тілдің даму дәрежесі ұлттық сана сезім деңгейінің өлшеуіші болып есептеледі.
Ұлттық тәлім-тәрбиені (этнопедагогиканы) іске асыратын ұлттық тіл (этнолингвистика), ал оның ішкі жан дүниесімен, сана сезіммен байланысты (этнопсихология) жүргізіледі.
Этнолингвистика - тілді этносқа қатысы жағынан зерттесе, психолингвистика - оны адам психологиясына, ал социолингвистика - қоғам дамуына қатысы тұрғысынан қарастырады. Этнолингвистика-ғылымы мына ғылымдармен тығыз байланысты:
1. Фольклористика
2. Этнология
3. Культурология
4. Мифология
Себебі, бұлардың қай-қайсысы болсын, этнос табиғатын ашуға қызмет етеді және олардың зерттеу нысанасы (обьектісі) да ортақ.
Мысалы, диалектология - этностың жергілікті сөйлеу ерекшелігін, этнология мен фольклористика - этностың әлденеше ғасырға созылған мәдени даму үрдісін, заттық және рухани мәдениетін, салт-дәстүрін зерттесе, мифология - этностың дүниетанымын, сенім-нанымын өзін қоршаған ортаға деген көзқарасын зерттейді. Олай болса, бұлардың бәрі де тікелей этносқа қатысты, бері де этностық ерекшеліктерді сипаттайды.
Ұлт мәдениетін сөз еткенде, тарих, археология, этнология ғылымдарымен қоса, этнопсихология, этнопедагогика және фольклористика ғылымдарының қағидаларына сүйену қажет. Себебі, өткен замандағы ұлттық мәдени мұралардан ұлттық психологиялық және этнологиялық (салт-сана, әдет-ғұрып, көзқарас т.б.) ерекшеліктер айқын сезіліп тұрады. Сол арқылы әр ұлттың өзіне тән салт-тұрмысы мен тіршілік кәсібін, сана сезімі мен ойлау ерекшелігін байқауымызға болады. ....

Қазіргі әлеуметтік және экономикалық психологияның негізгі бағыттарының бірі – жарнама іс - әрекетін зерттеу. Нарықтың жеделдеп дамуы қызу бәсекелер туғызуда. Онда негізгі рольді жарнама алады. Жарнаманың дамуы социология, экономика, тарих, психология, мәдениеттану, этнопсихология білімдерін талап етеді. Олар кәсіби жарнамалар үшін өте қажет. Жарнамаға қатысты оны жақтаушылар мен сынаушылардың арасында әр түрлі пікірлер бар. Оны жақтаушылар – жарнама шаруашылық іс - әрекетке өте қажет, тауарды сатуға негіз болады, тұтынушыға шешім қабылдауда тәуелсіздік береді, тұтыну деңгейінің өсуін реттейді, қоғамның маңызды қажеттіліктерін анықтайды дейді. Сынаушылар – жарнама экономикалық жоспарда үлкен шығын келтіреді, адамдарда жасанды, пайдасыз, тіпті зиян қажеттіліктер туғызады. Бұл мақалананың тақырыбының негізгі өзектілігі жарнамаға деген көзқарасты ашып көрсетеді, дәлірек айтқанда, жарнаманың пайда болуын психоанализ ретінде бұл ғылымды бүгінгі мамандардың берілген ғылыми облыста қолдануын айтамыз. Алайда, бұл тіпті берілген облыстың соңғы емес өндемесі екенін атап өту керек, ол керісінше – берілген мәселеге сонау өткен біздің ғасырымыздың орта кезеңінің көзқарасымен қарау. Әрине, 90 жылдарға қарай кейбір үйлесімді емес жарнамаға көзқарастың оның құрушысы, оның тұтынушысы, көрермені, тыңдарманы ретінде және тағы басқа өзгерістері болды. Қазақстан Республикасының жарнама туралы заңдарының 4 – бабында былай деп көрсетілген: 1) Қазақстан Республикасының жарнама туралы заңдары Қазақстан Республикасының Конституциясына негізделеді, осы заңнан және Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілерінен тұрады; 2) Егер Қазақстан Республикасы бекіткен халықаралық шартты осы Заңдағыдан өзгеше ережелер белгіленсе, онда халықаралық шарттың ережелері қолданылады. XX ғасырдың орта шенінде біздің өмірімізді жарнамасыз елестету мүмкін болмағандықтан–оны зерттеу біршама айтарлықтай қарқынды түрде қолға алынды. Біз жарнамамен бүкіл жерде кездесеміз. Мысалы, тіпті теледидар алдында отырғанда, радио тыңдағанда, жұмысқа немесе оқуға барар жолда, яғни біз қай жерде болсақ та тауарды немесе қызмет көрсетуді баяндайтын жарнамалық хабарландыруды естиміз немесе көреміз ....

Жаратылысында өнерге бай, әдебиеті мен мәдениетін тең өрбіткен қазақ халқы сонау VІІ-VІII ғасырлардағы Қорқыт атаның қобыз үндерінен өмір нәрін танып, өркендеп, қаншама қиын замандарда да өшпей, өзгермей сақталып, қайта заман ағымымен астасып өсіп келеді.
Қазақ тарихындағы улы ойшыл тұлғалардың бірі, ислам дүниесінің ең ірі, атағы әлемге жайылған ғұлама философы, Аристотельден кейінгі "екінші ұстаз" атанған Әбу Насыр әл-Фарабидің (870-950 жж.) әйгілі шығармаларының бірі "Музыканың үлкен кітабы" атты еңбегінің мәдениет өркениетіне айқын жол салғанын аңғарамыз. Ғұлама ғалым бұл еңбегінде математикалық тәсілдер пайдалану арқылы музыкалық дыбыстарды тұңғыш рет қағаз бетіне түсіріп, нотаны алғаш дүниеге келтірді. Ол тек музыка теориясын жазып қоймай, музыкалық аспаптарды да қолдан жасап, сол аспаптарда керемет ойнай да білген. Қазақ домбырасын дүниеге келтірген асқан музыкант ұлы бабамыз Әбу Насыр әл-Фараби десек, біз қателеспейміз. Күні бүгін Отырар музейінде осы домбыраның жұрнағы сақтаулы. Ал, бұған дейін қазақ халқында домбыраға ұқсаған екі ішекті аспап болуы мүмкін. Толық музыкалық дыбыс беретін домбыра әл-Фараби қолымен жасалған.
Әл-Фараби бұл кітабында музыкалық дыбыстың сипаты мен құрылымынан бастап, музыканың поэзиямен байпанысына дейінгі музыкалық ғылымның мәселелеріне ғана арналмай, музыканың эстетикалық-теориялық принциптерін шешуге бағытталған.
Музыка зерттеу саласындағы еңбектерінде әл-Фараби музыканың емдік қасиетін, жағымды әсерін жан-жақты дәлелдеді, сондай-ақ оның тәрбиелік мәні зор екенін баса айтты. Әл-Фарабидің бұл еңбегі ХV ғасырда латын тіліне аударылып, Еуропа музыка ғылымы мен өнерінің дамуына үлкен әсерін тигізді. ....

Эрих Фромм 1900 жылы Германияда, Франкфуртта дүниеге келді.
Фромм жанұясының жағдайы керемет емес еді, ол өзінің ата-анасын "өте тынымсыз", ал өзін "сондай шыдамсыз бала" деп суреттейді. Еуропада бірінші дүниежүзілік соғыс өрті тұтанғанда, Э.Фромм он төрт жаста болатын. Ол қару алып, соғысуға әлі жас болса да, өзін қоршаған катыгездік пен иррационалдык мінез-құлқына таң қалды.
Кейіннен ол: "Мен осы соғыстың қалай басталғанын, адамдар
тобырының иррационалдық мінез-құлқын және әлемнің астаң кестең күйін, ұлттар арасындағы түсіністікті білуге құмарткан жас адам едім", деп жазды. Осы сұрақтардьң жауабына З.Фрейд пен К.Маркстың қосқан үлесі көп екені байқалады. З.Фрейдтің еңбектері оған адамдардың оз мінез-құлқының себебін сезінбейтіндігін көрсетіп көмектесті. К.Марксты оқып, ол әлеуметтік-саяси күштер адамдар өміріне қатты әсер ететіндігін түсінді. З.Фрейдтен, К.Юнгтен, А.Адлерден айырмашылығы, Э.Фромның медициналы білімі болмаған. Ол психологияны, философияны, әлеуметтануды зерттеді. Гайдельберг университетінде 1922 жылы философия докторы деген дәрежеге ие болды. Ол өзінің психоаналитикалық білімін кейіннен Берлиндегі психоаналитикалық институтта жалғастырды. 1934 жылы Э.Фромм ұлтшылдық қауіп-катерден қашуға тырысып, Американың орталық штатына көшеді. Ол жеке іс жүзіндегі жүмыстарын Нью-Йоркта жүргізе бастады. Өзінің ең алғашқы Бостандықтан қашу деп аталатын еңбегін 1941 жарыкқа шығарды. Ол осы еңбегінде қоғамдық күштер мен идеология индивидиумның мінез-құлқы мен құрылымына қалай әсер етіп, калай қалыптастыратындығын көрсетгі. Келесі еңбектерінің көптеп таралуына себеп болған осы бағыт Э.Фромның дүниежүзілік психоаналитиктер ассоциациясына қосылуына мүмкіндік берді.....

Эпидемиялық процестің ішкі реттелу заңдылықтары, яғни қоздырғыш пен ие арасындағы әрекеттестік неше түрлі сыртқы көрінісімен сипатталады. Оған тікелей ішкі реттелу механизмдерінің ықпалымен қатар әлеуметтік-табиғи факторлардың әсері өте мол болады. Эпидемиялық процестің осы қырына Л.В. Громашевский көп көңіл бөлген.
Эпидемиялық процестің көріністерін сипаттайтын әр түрлі терминдер мен түсініктер бар. Олар осы процестің қалай білінуін, оның сандық жағынан таралу ерекшеліктерін (аумақтық, маусымдық, циклділік, халық топтары, жылдық, көп жылдық, т.б.) сипаттау арқылы оның сыртқы реттелу механизмдерін түсінуге көмектесед
Осы келтірілген дәстүрлі терминдердің қысқаша анықтамасын былай айтуға болады: эндемиялық сырқаттанушылық деп табиғи және әлеуметтік жағдайға байланысты осы жерде тұрақты қалыптасқан ауруларды айтады. Экзотикалық сыртқаттанушылық деп қоздырғышты басқа жерден әкелгенде, осы жерге тән емес аурудың пайда болуын айтады. Осының салдарынан эндемиялық, ал малдарға тән аурулар әкелінсе, энзоотиялық сырқаттанушылық қалыптасуы ықтимал. Мұндай аурулардың мөлшері және ұзақ түрде болуы қоздырғыштарының жаңа жағдайға (жерге) икемделуімен анықталады. Мысалы, Марбург және Эбола қызбаларының қоздырғыштарын тасушы маса біздің аумақтарда кездеседі, сондықтан осы вирусты аурулардың қыздырғыштары әйтеуір бір жағдайда бізге жеткізілсе, бұл аса қатерлі аурулардың эпидемиясының болуы қауіпі сақталады.
Эпидемия спорадиялық, эпидемиялық, пандемиялық сырқаттанушылық түрлерімен сипатталады. Эпидемиялық сырқаттанушылықты кең және тар мағынада пайдалануға болады: кең мағынада осы науқастың жалпы болуын айтады, тар мағынада оның сырқаттанушылықтың белгілі деңгейден артық болуын немесе оның бұрын осы жерде болмай, жаңадан пайда болуын айтады. ....

Митохондрияның құрылысы. Митохондрияның (грекше: mitos-жіп) және chondrion — дән, түйіршік) жасушадағы саны бірден 100 мыңға дейін ауытқып отырады. Митохондрияның пішіндері, негізінен, таяқша және дән тәрізді болып келеді.
Олар кейбір жасушаларда пішінін өзгертіп, үнемі қозғалып жүреді. Орташа ұзындығы —10 мкм, ал диаметрі — 0,2—1,0 мкм. Жасушаның белсенділігіне байланысты митохондрияның саны өзгеріп отырады.
Митохондрия: 1) жарғақшамен қапталған түпнегізден, 2) жарғақша аралық кеңістіктен (ішкі жарғақшасы қыртысты болып келеді) және 3) сыртқы жарғақшадан тұрады 20. Түпнегізде сақина тәрізді митохондрияның ДНҚ-сы мен РНҚ-лар және рибосома болады. Онда кальций және магний тұздары да кездеседі. Сол сияқты түпнегізде митохондрия жарғақшасының ішкі қабатын құрайтын ақуыздың синтезі және май қышқылы тотығып, синтезделеді. Ішкі жарғақша негізінен 70% ақуыздан, 10% фосфолипидтен және т. б. тұрады. Сонымен қатар ішкі жарғақша белсенді тасымалдау жүйесін қамтамасыз ететін і\ импелер мен тарамдардан тұрады.
Сыртқы жарғақша жұмсақ, қалыңдығы 6—7 нм, оның құрамында 15% ақуыз, ал 85% фосфолипидтер болады.
Митохондрияның қызметтері. Митохондрияда, негізінен, энергия қоры АТФ түзіледі. Жануарлар жасушалары митохондриядан энергияның 95%-ін, өсімдіктер мен саңырауқұлақтар одан азырақ бөлігін алады. Энергия қорының алғашқы пішіні — ішкі жарғақшада пайда болатын электрохимиялық потенциал түріндс сақталып, оның негізгі бөлігі АТФ синтезіне жұмсалады, қалғандары кальций, калий, магний иондары, т. б. жарғақша арқылы белсенді тасымалдауға және жасушаны жылытуға жұмсалады.
АТФ-барлық тірі ағзалардың митохондрияларында синтезделетін, тіршілік үшін маңызы бар энергия көзі. Сондықтан митохондрияны жасушаның «күш беретін станциясы» деп атайды. Митохондриядағы энергия көзі — пирожүзім қышқылының гликолизді кезіндегі тотығуынан басталып, СС2 және Н2О пайда болуымен аяқталатын биологиялық (ұлпалық немесе жасушалық дем алу) тотығу әрекеті.....

Энергетикалық ресурстарға барлық механикалық, химиялық және физикалық энергия көздерін жатқызуға болады. Энергетикалық ресурстар олардың табиғатына, алу жолдарына және басқа да нышанына (белгісіне) байланысты топтастырылады (1-ші кесте).
1-ші кесте. Энергетикалық ресурстардың топтастырылуы
Бастапқы қоры Екінші қоры
Сарқылатын (көмір, мұнай, тақтатас, табиғи газ, жанғыш заттар)
Сарқылмайтын немесе қайтадан орнына келетін (ағаш, гидроэнергия, жел және күн энергиясы, геотермальдық энергия, жертезек, термоядерлық энергия) Көмірді іріктегенде және байытқанда шыққан қосымша өнімдер; гудрон, мазут және мұнай өңдегенде шыққан қалдық өнімдер; ағаш дайындағанда шыққан жаңқалар, тамырлар, бұталар.

Жанғыш газдар (домна, кокс); тастанды газдардың жылуы; салқындату жүйесінен шыққан ыстық су; күш беретін тастанды буы

Қатты органикалық отын және уран ресурстарының көп мөлшері өнеркәсібі дамыған елдердің жерінде болса, мұнай ресурстары мен гидроэнергия негізінде дамып келе жатқан Азия, Африка және Латын Америка елдерінде.
Жер қойнауындағы отын қоры болып, көмір, мұнай, газ және уран рудалары саналады. Көмірдің дүниежүзілік қоры 9-11 трлн. тонна (шартты отын түрінде), оның ішінде 50% (6 трлн. т) ТМД елдерінің жерінде шоғырланған. Жылына орта есеппен пайдалануға жерден алынатын мөлшер 4,2 млрд.тонна....

Бронхоскопия. Бронхыларды тексеріп қарау әрқашанда да кеңірдекті қараумен қатар жүргізіледі, яғни трахеобронхоскопия жасалынады. Егер рентгентелекөріністік және рентгенологиялық бақылаудың қажеттігі байқалса, бронхоскопияны рентген-эндоскопиялық кабинетте жасайды (рентген-бронхологиялық тексеріс).
Бронхоскопия жасауға қатты (металл) немесе иілгіш шыны талшықты оптикалы бронхоскоп (фибробронхоскоп) қолданылады. Қатты бронхоскоптың негізі металдан жасалған қуысты тубус болып табылады, оның диаметрі 12 мм-ге дейін; сондай-ақ оның жарық беруге, өкпені жасанды желдетуге, телескопты әртүрлі көру бұрышымен бағыттауға, сонымен қатар үлкейткіш шыныны фотоқондырғыға қосатын тетігі бар. Металды бронхоскоппен бронхоскопия жасағанда науқасты шалқасынан жатқызып, өкпені жасанды желдетіп, наркоз береді. Тубусты ауыз, көмекей және дауыс саңылаулары жолдары арқылы кеңірдекке, содан кейін бронхыларға, сегментарлы бронхтар сағасына дейін жылжытады. Тубус арқылы өтетін оптикалық телескопты қолдану бронхыны тексеріп қарауды жеңілдетеді.
Бронхофиброскоптың диаметрі кішкентай (5—6 мм және одан да кіші), ол жақсы иіледі. Оның үш жағындағы иілу бұрышын өзгертуге, реттеп отыруға болады. Фибробронхоскоптың диаметрінің кішілігі және жақсы басқарылуы арқасында негізгі бөлікті, сегментарлы бронхыларды ғана емес, субсегментарлы бронхыларды да тексеріп қарауға болады. Бронхофиброскоптардың барлық үлгісінде бронхы ішіндегі сұйықты сорып алуға, әртүрлі құралдарды, оның ішінде биопсия алатын аспаптарды өткізуге арналған түтіктер болады. Бронхофиброскопты түрлі-түсті эндоскопиялық көріністі телекөрініс экранына беретін қондырғыға қосуға және көріністі бейнепленкаға жазуға болады.
Науқасты басына жастықша қоятыны бар ыңғайлы орынтаққа отырғызып, жергілікті жансыздандыру жасағаннан кейін бронхо-фиброскопия жасайды, тыныс жолдарын жансыздандыру үшін лидокаин, тремекаин, дикаин, новокаин ертінділері қолданылады. Бронхофиброскопты теменгі мұрын жолымен кеңірдекке енгізеді. Бронхофиброскопты ауыз қуысы арқылы енгізуге болады, бұл — аса ыңғайсыз тәсіл; оны негізінде мұрын жолдарының патологиясында қолданады. Наркоз жасап тексерген жағдайда бронхофиброскоп интубациялық түтік немесе қатты бронхоскоптың тубусы арқылы енгізіледі (біріктірілген бронхоскопия).
Ересек адамдар үшін негізінен бронхофиброскопия әдісін пайдаланған жен. Қатты бронхоскопия жасаудың ерекше көрсеткіштері бар, олар — өкпеден қан кетуді анықтау және оны тоқтату, бөтен заттардың болуын, кеуде қуысы лимфа түйіндерінің туберкулезіндегі бронхолиттерді (бронхы тастарын) анықтау және оны алып тастау, бронхылардағы мол іріңді сорып алу.....

Эндокриндік бездердің (гректің endon - ішкі, сrіnео - бөлемін немесе шығарамын) сөлін шығаратын өзегі жоқ, без жасушалары қан және лимфа капиллярларымен өте жиі торланған, сондықтан без өнімдері тікелей осы тамырларға өтеді.
Эндокринология ішкі сөлініс бездердің физиологиясы мен патологиясы ғылым ретінде XIX ғасырдың екінші жартысында қалыптасқан. Бұл бағыттағы ғылыми зерттеулердің негізін А.Бертольд салды. Ол еркек жануарлардың жыныс бездерін сылып алып тастағанда негізгі және қосымша жыныс белгілерінің өзгеріп, ал бұл безді қайтадан денесіне орнатқанда, оның жағдайы айтарлықтай жақсаратынын анықтады.
Кейін, әсіресе осы ғасырдың 50-90 жылдары эндокриндік жүйенің физологиясы мен патологиясы бойынша көптеген тәжірибелік және клиникалық мағлұматгар жиналды. Оған қоса гормондардың химиялық табиғаты анықталып, әсер ету тетіктері ашылды.
Кейбір зерттеушілер бұл бездердің организм қызметін реттеудегі орнын шектен тыс көтерген, тіпті оларды жеке автономды реттеуші жүйеге жатқызған. Эндокриндік бездер жүйесін орталық жүйке жүйесінен жоғары құрылым ретінде, ағзалар мен олардың жүйелерінің, соның ішінде орталық жүйке жүйесінің де негізгі реттеушісі ретінде қарастырған.
Шын мәнісінде олай болмай шықты. Негізгі ғылыми мәліметтерге қарағанда, ішкі сөлініс бездерімен олардың әртүрлі гормондарының әсері организмнің қызметін жүйелік гуморальдық реттеу жүйесінің бір ғана бөлімі болып шықты. Бұл реттеу жолының негізгісі - жүйке жүйесі. Өйткені ол көп тарапты, арнайы маманданған және әр бөлімінің өз орны, маңызы бар жүйеге жатады. Оның рефлекстік доғасының барлық бөлімдерінің жоғары дәрежедегі қозғыштығы, жүйке серпіністерінің жылдамдығы мен анық бағытталуы т. б. морфоәрекеттік ерекшеліктері бұған дәлел.
Көмірсу алмасуының салыстырмалы ұзақ әрекеттік ауытқуын қамтамасыз ететін реттеуші механизмге гормондардың қатысуы, спорт жанкүйерлері мен емтихан тапсырушы студенттердің эмоциялық күйзелісі кезінде жақсы көрінеді. Түрлі эмоция кезінде қобалжығанда, қорыққанда, қуанғанда т.б. жағдайларда ылғи да гипергликемия – қандағы қанттың көбеюі байқалады, ал кейде тіпті глюкозурия - несепте қант пайда болады. Түрлі эмоция кезінде көмірсу алмасуының аталған өзгерістерінің пайда болуы норадреналин мен адреналиннің әсерінен бауырда гликогенолиздің күшеюіне байланысты ....

Энгль (1898ж) тіс қатарларының түйісу түрлерін өз жіктемесінде ұсынды.
Бұл жіктеменің негізінде бірінші үлкен азу тістердің түйісуі жатады.
Энгль жоғарғы жақ қозғалмайтын жақ сүйек болғандықтан, жоғарғы бірінші үлкен азу тістерді окклюзияның кілті деп атады. Энгль барлық өзгерістер қозғалмалы төменгі жақ сүйектің әсерінен болады деп тұжырымдады.
Үлкен азу тістердің түйісуін үш классқа бөлді.
Бірінші класс қалыпты жағдайдағы бірінші (үлкен азу тіс) молярлардың сагиттальды жазықтықта түйісуі көрсетілген. Жоғарғы жақтың бірінші молярдың мезиальды ұрттық төмпешігі төменгі жақтың бірінші үлкен молярдың төмпешік аралық сайында жатады.
Бұл жағдайда өзгерістер алдыңғы топ тістерінде болу мүмкін. Мысалы, алдыңғы топ тістердің тығыз орналасуы немесе олардың түйісудің бұзылыстары.
Екінші класс молярлардың түйісу бұзылыстарын сипаттайды. Бұл кезде төменгі жақ бірінші молярдың төмпешік аралық сайы жоғарғы жақтың бірінші молярдың мезиальды ұрттық төмпешіктің артында орналасады.
Бұл класс екі подклассқа бөлінеді:
бірінші подкласс – жоғарғы күрек тістері ерін жаққа қарай еңкейген (протрузия);
екінші подкласс: жоғарғы күрек тістер таңдай жаққа қарай еңкейген (ретрузия).
....