Ж.Сахиев «Дабыл» фантастикалық әңгімесі. Қазақ әдебиеті, 8 сынып, дидактикалық материал. 13-сабақ.

Зерттеу сұрақтары

«Дабыл» шығармасының прологында не айтылады?

Түрколог Жасаған қандай адам?

Жасағанның сыртқы болмысын сипаттап бер.

Төлен деген кім?

Жасаған мен Төлен арасын қандай қарым-қатынас байланыстырады?

Жасаған және оның таныстары нендей сыр ашты?

Шығармада Жер ғаламшары тұрғындарымен өзге қанша ғаламшар тұрғындары байланыс орнатты? Өзге ғаламшарлықтарды ата.

Күнгей ғаламшарының ғарышкерлері алғаш Жер ғаламшарының тұрғындарымен қай кезде байланысқа түсті?

Күнгей ғаламшарының ғарышкерлерінің мақсаты не?

Неге әңгіме «Дабыл» деп аталған?

«Дабыл» әңгімесінің эпилогында не айтылады?

Мәтіндік зерттеу

Топта әңгіме үзіндісін оқып, мәтіндік зерттеу жүргізіңіз.

1-топ. «Бас табақ» салты шығарманың қай тұсында көрініс табады? Бұл салт туралы тағы не білесіз? Отбасыңызда бұл салт қаншалықты деңгейде сақталған?

«Бас жасағанның алдына қойылды. «Астанадан келген мейман» деп құрмет етіп жатқанын түсінген бұл қолындағы пышағымен құйқасын кесіп алып дәм татты да, жанындағы Таңатарға бұрды. Ол да осына қайталап ары қарай жылжытты».

2-топ. Шығармада орын алған кезеңдегі технологияның даму қарқынын көрсететін үзіндіні анықта. Шығарманың бұл үзіндісінен сол кезең технологиясының деңгейіне баға беріңіз.

«Бұл кезде Қазыкен көлігінің басқару пультіндегі ауыл орталығымен байланыстыратын бейнетелефонды қосып үлгерген еді». «Жасаған бейнепульттегі кішкене қақпақты ашып, ішіне тастың суретін салды да, қайта жауып, түймелердің бірін басты. Бұл кезде ғалым да телефаксын қосып, бейне күтіп отырған еді.Бір кезде тілдей жалпақ саңылаудан су етіп сурет түсті». «... оны жұлдызды әлемге дабыл таратқыш құралдың тілдей саңылауына салып жіберді. Артынша шағын экран бетінен әлгі жазған сөздері ирек-ирек болып жылдам жылжып өтіп жатты».

3-топ. Үңгірден табылған таңбалы тас жер бетіне қайдан тап болған? Таңбалы тасты Жер ғаламашары тұрғындарының тауып алуы олардың ары қарай өмір сүру салтына қалай әсер етеді деп ойлайсыз?

«Күнгей ғаламшарының тұрғындары Ай бетіне орнатып кеткен бұл тастың жанына қиыр ғарыштан келген үлкен аспан тасы құлаған. Ол гүрс етіп Ай топырағын опыра ойып жіберген кезде таңба жазуы бар тас қиыршық шаң тозаңмен бірге ғарышқа қарай серпілген. Содан ұшу жолы Жерге, келіп құлаған таау аңғарына сай шыққан».

4-топ. Жантас, Төлен, ауыл тұрғыдарының өзге әліпбиді қабылдау туралы көзқарастары қандай? Қазіргі таңда латын әліпбиіне көшу туралы сіздің көзқарасыңыз қандай? Не себепті ондай пікірдесіз?

«Ежелгі қазақ таңбасын қай-қайсысымыз да білуге міндеттіміз, - деді ол кішкене серпіліп, - біздің әулетіміз түгел оқи алады. Оқып қана қоймайды, жазады, сөйлейді. Ал жуық арада оның негізінде қазақ алфавитін шығарсақ, нұр үстіне нұр болар еді. Мұны жасау менің ойымда әуелден бар. Тек кейбіреулердің «Соның не қажеті бар. Бүгінгі әрпіміз жетпей ме» деп қалатыны бар. Ал әріптік таңбасы жоқ ұлт қандай ұлт болмақ?». «Ата-бабаның еңбек етіп, тасқа қашап жазған таңбаларын қайта тірілтіп, күнделікті жазу кәсібімізге қолдану қай қазақтың да көкейіндегі нәрсе емес пе?» «... тарихымызды білмесек, кім екенімізді қайдан ұғамыз? Менің көкейімді кегжейтін бір нәрсе, ана халықтың алфавитіне бір, мына халықтың алфавитіне бір жабысамыз. Айналайындар-ау, сонау заманнан бері тасқа қашалып өзімізге жеткен таңбамызды неге ескермейміз?», - деді Төлен.