Жүгіру, секіру реттілігі. Дене шынықтыру, 6 сынып, дидактикалық материал. 9 сабақ.

Дидактикалық материал 6 сынып

Жеңіл атлетика

• Дене шынықтыру және спортпен шұғылданған кезде табаны резина аяқ киім қию керек.
• Қысқа қашықтықтарда тек қана өз жолымен жүгіру қажет. Жүгіріп келе жатып кілт тоқтауға болмайды.
• Ойлы-қырлы жерлерде кездескен кедергілерден (тас, құлаған ағаш, бұта, төмпешік т.б.) аспай-саспай өтуді есте сақтаған жөн.
• Жүгіру, секіру, лақтыру алаңдарын көлденең кесіп өтуге рұқсат етілмейді.
• Тырма мен күректі сабақ өтетін жерде қалдыруға болмайды. Тырма, күректі т.б. жабдықтардың үшкір жағын (жүзін) қаратып қоюға болмайды.
• Спорт құралдарын (граната, диск, найза т.б) лақтырғанда, лақтыру бағытында адамның болмауын қарап, бақылап алу қажет.
• Ұзындыққа , биіктікке секірер алдында шұңқырдағы құмды майдалап, қопсытып алу керек.
• Лақтырушының оң жағында тұруға, құралдарды рұқсатсыз алуға болмайды.
• Лақтырған ядроны қағып алуға болмайды және ядроны лақтырар кезде жерге түсіріп алудан сақтану керек.
• Жауын-шашында күндері лақтыратын құрал-жабдықтарды мұқият сүртіп, құрғатқаннан кейін пайдалану керек.

Жеңіл атлетиканың түрлері мен тарихи дамуына сипаттама.

Қазіргі уақыттағы Олимпиадалық ойындар.

 Жеңіл атлетиканың дамуына көп əсерін тигізгені Олимпиадалық ойындарды қайтадан жандандыруы болды. 1895 жылы Афинада гимнастикалық жарыс өтті, Олимпиадалық ойындарға ұқсас. Бағдарламасына жеңіл атлетиканың көп түрлері кірді. Қысқа жəне орта

қашықтыққа жүгіру, ұзындыққа жəне биіктікке секіру, дискі жəне найза лақтыру. Бірінші халықаралық ойынның ұйымы француз педагогы, қоғам қайраткері Пьер де Кубертеннің есімімен байланысты. Олимпиадалық ойындар əрбір елдердің арасында достық арақатынасты қалыптастыруды сақтайды.

 1894 жылы Кубертеннің қолдауымен Парижде халықаралық спортық конгресс болды. Осы конгреске 34 елден делегаттар қатысты, соның ішінде Ресей делегаттары да бар. Конгресте Олимпиадалық ойынды жандандыруды жəне І-ші Олимпиадалық ойынды 1896 жылы Грецияда өткізуге шешім қабылдады. 1896 жылдан бастан қазіргі уақытқа дейін 28 олимпиадалық ойындар өтті, бірақ соғыстың кесірінен мына Олимпиадалық ойындар өтпей қалды: 1916 жылы Токиода, 1944 жылы Хельсинкиде. 1928 жылға дейін Олимпиадалық ойындарға дейін тек қана ерлер қатысты, ал 1928 жылдан бастап əйелдерге қатысуға мүмкіндік берді. Олимпиадалық ойындарында жеңіл атлетиканың бағдарламасы ауыса бастады. 200 м-ге жүгіру ІІ Олимпиадада қосылды, 5 жəне 10 шақырымға жүгіру, 4 х 100 жəне 4 х 400 м-ге жүгіру V Олимпиадада қосылды. Көп сайыс бірінші рет ІІІ Олимпиада бағдарламасында пайда болды. Əйелдер Олимпиадалық жарысының бағдарламасы кеңейді. ІХ Олимпиадада 100 м-ге жəне 800 м-ге жүгіруден, эстафеталық жүгіріс 4 х 100 м., биіктікке секіру, дискі лақтырудан болса, соған 200, 400 жəне 1500 м., ұзындыққа секіру, ядро итеру, найза лақтыру, кедергілі жүгіру, бес сайыс, жеті сайыс ауыстырылды, 80 м-ге кедергілі жүгіру 100 м-ге жүгіру болып ауыстырылды.

 І-ші Олимпиадаға Афинаға 13 мемлекеттен 285 спортшылар қатысса, Х-шы Олимаиадаға 81 мемлекеттен келді. І-ші Олимпиадада Афинада 8 мемлекеттен келген 59 жеңіл атлет, жеңіл атлетиканың 12 түрінен сайысқа түсті. Соның ішінде 9 түрінен американдықтар жеңіске жетті. Гректерде тек қана марафондық жүгіруден С.Луне ұлтық батыр атанып, алтын медальға ие болды.

 ІІ-ші Олимпиада ойындары 1900-ші жылы Парижде сəтсіз өтті. Сол уақытта əлемдік көрме ашылып мамырдан қазанға ауыстырылды, жеңіл атлеттерге уақыт қолайсыз болды. Олимпиадаға 20 мемлекеттен 1000 спортшы қатысты. Жеңіл атлетика бағдарламасына 12 жаңа түр еңгізілді.

 ІІІ-ші Олимпиада 1904 жылы АҚШ-та Сент-Луисте өтті. Бұл Олимпиадада да американдықтарға тең келетін қарсыластар болған жоқ.

 IV-ші Олимпиада ойындарында, Олимпиада тарихи үлкен қадам басты. Олимпиадаға арнап жаңа стадион салынды, жеңіл атлетиканың жарысының жаңа бағдарламасы жасалды жəне жаңа жарыс ережесі құрастырылды. Рейя Юри «резинкі адамы» атанды. Үш Олимпиадаға қатысып қатарынан 8 алтын медаль алды.

 V-ші Олимпиада 1912 жылы Стокгольмде өтті. Осы жылы жеңіл атлеттер федерациясы құрылды, əлемдік рекордтар жазып отыратын Олимпиада батыры болып американдық бес сайыс пен он сайыстан жеңімпаз атанды.

 VII-ші Олимпиада 8 жылдан кейін 1920 жылы Антверпенде өтті. Пьер де Кубертен Олимпиадалық ойынның эмблемасы ретінде 5 кішкене шеңбер ойлап шығарды. Ондағы мақсаты бес материктің спортшыларын бірлікке шақыру болды. (Көкшіл шеңбер Европа, қызыл Америка, сары Азия, қара Африка, жасыл Австралия.) Пьер де Кубертеннің ұсынысымен Олимпиаданың əн ұраны жəне жалауы бекітілді.

 VIII-ші Олимпиада 1924 жылы Парижде өтті. 1900 жылғы қателіктерін түзеп жақсылап əзірленген, 6 əлемдік рекорд қойылды.

 ІХ-шы Олимпиада 1928 жылы Амстердамда өтті. Бірінші рет əйелдер қатысты. 880 жеңіл атлеттер қатысты 120-сы əйелдер болды. Алтынның көбі американдықтарға тиді.

 Х-шы 1932 жылы Лос-Анджелесте өтті. Негір Э.Толана 100 метрге жүгіріп рекорд қойды 10,3сек., 1960 жылы өзгертілді.

ХІ-ші Олимпиадалық ойын 1916 жылы Берлинде өтті. Негір Д. Ауэла 4 алтын алды.

 XIV- ші Олимпиада 1948-ші Лонданда 2-ші дүниежүзілік соғыс аяқталғаннан кейін болды. Голландық спортшы Ф.Бланкерс-Кун 4 алтын алды.

 XV-ші Олимпиада 1952-ші жылы Хельсинкиде өтті. Осы Олимпиадаға ҚСРО спортшылары қатысты. Біздің спортшы жеңіл атлеттер 2 алтын, 8 күміс, 7 қола медальдарын

алды. Американдықтардан кейін екінші орында болы. Осы ойында 9 əлемдік рекорд, 29 Олимпиадалық рекорт жаңарды.

 XVІ-шы Олимпиада 1956 жылы Мельбурнде өтті. Бұнда 6 əлемдік рекорд, 27 Олимпиадалық рекорд қойылды. Советтік Стайер В.Куц 5000 м. жəне 1000м. қашықтықты ұтып алды. Советтік жеңіл атлеттер 5 алтын, 7 күміс, 10 қола медаль ұтып алды.

 XVІІ-ші Олимпиада 1960 жылы Римде өтті. Америка құрама штаты бірінші рет СССР командасына ұтылды. Жеңіске жеткен жеңіл атлеттерП.Болотников, Р.Шевлакадзе, В.Брумель, В.Голубничий, В.Цыбуленка, В.Рудешков, В.Крепкина, Н.Пономорева, Э.Озаминос.

 XVІІІ-ші Олимпиада 1964 жылы Токиода өтті. СССР командасы жүгіру түрінен 2 қола медаль алды.

 ХІХ-ші Олимпиада 1968 жылы Мехикода өтті. Негір Р.Бимона 8,90 метр ұзындыққа секірді.

 ХХ-шы Олимпиада 1972 жылы Шайхенде өтті. Осы Олимпиадада да ҚСРО жеңіл атлеттерін ГДР атлеттері кейбір түрлерінен ұтып алды. Ал американдықтарды үшінші орынға түсірді. СССР спринтері В.Борзов 100 жəне 200 метрге жүгіруден алтын медаль алып келді. ГДР-дің жеңіл атлеттері 100-ден бастап 800 метр аралықта барлық қашықтықтарды ұтып алды.

 ХХІ-ші Олимпиада 1976 жылы Монреальде өтті. Советтік жеңіл атлеттер бұрынғы жетістіктерінен төмен көрсетті. Олар ГДР жəне АҚШ-тан кейін үшінші орынға тұрақтады. Советтік жеңіл атлеттер 4 алтын, 4 күміс, 10 қола медальдарын ұтып алды. Осы Олимпиадада лақтырушылар көзге түсті, балға лақтыру Ю.Седок, А.Стеридов жəне А.Бандарчук үш орынды Советтік лақтырушылар жеңіп алды. Ал Т.Казаркина 800 жəне 1500 метрге екі алтын əкелсе жəне В.Санеев үш адымнан секіруден бір алтын əкелді.

 ХХІІ-ші Олимпиада Москвада өтті АҚШ осы Олимпиадаға қатыспады. Тарихта бірінші рет Советтік жеңіл атлеттер 4х100 м, 4х400 м ерлер жəне 4х100 м, 4х400 м, əйелдер эстафеталық жүгіруден жеңімпаз атанды. Қыздарымыз 800 метрге жүгіруден əлемдік рекорд қойса, 1500 метрге Олимпиадалық рекорд қойды. Эфиопиялық М.Иифера атап кетпеуге болмайды, ол 39 жасында 5000 жəне 10000 қашықтыққа жүгіріп жеңімпаз атанда.

 ХХІІІ-ші Олимпиада 1984 жылы Лос-Анжелесте өтті. Американдықтар Олимпиаданы өз мақсаттарында өткізді. Оған Социалистік елдердің спортшылар қатысқан жоқ саясатқа байланысты. «Достық-84» социалистік елдері үлкен жарыс өткізді. Биіктікке секіруден

«Фосбери-Флоп» тəсілі пайда болды. Ядрода кішкене өзгешілік енді, секіріп итеру енгізілді. Осылай жарыс жағдайын өзгерту спортшыларға үлкен көрсеткіштер көрсетуге мүмкіндік берді.

Биіктікке секіру техникасы.

 Биіктікке екпіндей жүгіріп келіп секіру – жеңіл атлетиканың түрі аз уақыт бұлшық еттерге күш салатын жəне жылдам жазылатын əр түрлі өздеріне тəн тəсілдері бар. Ең

бастылары – «аттау», «толқын», «домалау», «асырма», «фосбери-флоп». Ең тиімді тəсілдері болып «асырма» жəне «фосбери-флоп».

Биіктікке секіру мына сатылардан тұрады: екпінді жүгірістен, итеруден, планкіден өту жəне түсу.

 1.Екпінді жүгіріс 7-9 жүгіру адымынан (11-14 м) тұрады. Екпінді жүгірістің бұрышы секірудің тəсілдеріне байланысты. «Аттау» жəне «домалау» тəсілдерінде 35-45^о-қа тең, ал

«асрма» тəсілінде 25-35^о-қа, «толқын» тəсілінде 75-90^о-қа тең. Ал «фосбери-флоп» тəсілінде 70- 90^о бұрышпен басталып, қисық сызықпен орындалады, спортшы екпінді жүгірістің соңында планкіге жанымен жүгіріп келеді, бұрыш 25-30^о-қа кішірейеді. Екпінді жүгірісті бір орыннан бастауға болады немесе жүріп, жылдам жүгіріп келіп, табан мен белгілі бақылау сырығына дəл түсіп, екпінді жүгірісті бастайды. Секірушінің бірінші мақсаты екпінді жүгірісте, көлденең жылдамдықты алуы қажет, жайлап-жайлап өседі. Жылдамдық итеруге келгенде 6,5/7,5 м/с. Екпінді жүгірістің бірінші жартысы күнделікті жылдамдықтан айырмашылығы жоқ. Жылдамдықты көтеру адамның ұзаруына əкеледі. Екпінді жүгірудің екінші жартысында спортшы итеруге дайындалады. Соңғысы бір адым жетпейтін адым ең ұзыны, соңғы адым кішкене қысқалау. Соңғы адымды қысқарту спортшыға жылдам бүкіл денесін итеретін аяғына ауыстыруға көмектеседі. Жамбасты алға шығарып, екпінді жүгірістің жылдамдығын жоғалтпау. В.М.Дьячков Советтік секірушінің соңғы үш адымын мысалға алады. 3-ші итеру адымы 215- 220 см. тең болса, соңғыға бір адым жетпей – 220-230 см. тең болады.

Итерудегі жетістік екпінді жүгірістің жылдамдығына жəне ырғағына байланысты. Екпінді жүгірісті белгілеуге екі белгі қойылады: біріншісі екпінді жүгірістің басында, екіншісі итеруден үшінші адымда.

• •  Итеру – итеретін аяқ белгілі итеретін жерге тигенде басталады. Оның сəттілігі алдында сілтейтін аяқтың қозғалысына байланысты.

 Планкіден сілтейтін аяқ арқылы өту ең маңызды. Екпінді жүгірісте бұл жауапты сатысы, секірушінің əрі қарай қозғалысын анықтайды жəне итерудің эффектілігін орындайды.

• •  Ұшуда секіруші белгілі бір уақытта тік жағайды сақтайды, кішкенеұстап итеру кезіндегі дененің айналуын негізгі нүктеде ұстайды.

Бір мезгілде сонымен бірге бұлшық еттерді бастатып,қозғалысты орындауға дайындалады, планкіден өтуге. Əрі қарай секірушінің қай тəсілді таңдап алуына байланысты болады.

• •  Түсу – планкіден өтуде жəне итеру кезінде алған жылдамдықты дененің айналу нүктесіндегі жылдамдықты азайту, түсудегі мақсат. Биіктікке жəне сырықпен секіруде бұл сатылар əсер ете алмайды, ұзындықтағыдай. Биіктіктен сырықпен секіруде басты мақсат секірушіні сақтандыру. Түсудің əдісі секірудің тəсілдеріне қарап анықталады, сілтейтін аяққа немесе итеретін аяққа, аяққа жəне қолға əрі қарай иыққа домалау арқылы орындалады.

 «Аударылып түсу» əдісімен биіктікке секірудің жалпыға бірдей техникасы, негізінен алғанда, мынадай болады: екпін беоу үшін жүгірудің бағыты, оның ұзындығы, ырғағы мен шапшаңдығы.

• Екпін алатын белгілі бір ұзындықты білу (5-7 қадам) жəне жүгіру бұрышын білу керек
• Серпілетін кезде жүгіру жылдамдығын арттырып, қадамды жиелетіп орындау қажет.
• Жамбасты алға қарай жіберіп, кеудені алғ, жоғары қарай қозғап, серпілетін аяқты артта ұстаған жөн.
• Барлық жылдамдықпен келіп, аяқты серпілетін нүктеге қоюкерек.
• Дененің салмағын серпілетін аяққа қарай ауыстырып, бір мезгілде екінші аяқты жамбастан алға қарай жіберу.
•  Серпілетін аяқ пен денені біршама тік қалпында, иілген қолды алға қарай сермеумен секіру- серпілуді аяқтау.
• Кедергіден аттап өтер кезде отыру жағдаында болып, аяқтарын алға қарай адымдау
• Жерге серпілген аяқпен түсу.

 Серпілу кезінде аяқты тірейтін жер кергіден 3-4 табан қашықтықта болады. Кергіге жақын тұрған аяқты жерге тірейді жəне ол «жиырылу» əдісімен секіргендегі сияқты орындалады.

 Жоғары көтерілген кезде тізеден бүгілген, жоғары сілтеніп көтерілген аяқ секірушінің денесінің алдына, жоғары көтеріледі. Ал аяқтың табаны кергеден жоғары көтерілуі қажет. Жерге тіреген аяқ жоғары көтерілгенде ең алғашқыда төмен қарай еркін, түсіңкі тұрады.

 Секіруші жоғары көтеріліп, кергінің үстінде көлденең қалыпқа келгенше, денесін жерге тіреген аяғына қарай қисайтады, бір мезгілде жерге аяғын кеудесіне қарай тартып алып, астыңғы жақтағы қолын кергіден асырма төмен қарай тартып алып, астыңғы жақтағы қолын кергіден асыра төмен қарай түсіреді. Дене көлденең қалыпқа келген кезде жоғары сілтеп көтерілген аяқ кергіден асқандағы бағытта тез жазылады. Ал жерге тіреген аяқ сілтеп итерілген аяққа жақын ұсталып, кедгіден тізеден бүгіліп асып түсіп, төмен қарай түсіріледі.

 Жүгіріп келіп биіктікке секіруді əр түрлі əдістерін үйрену мынадай жүйемен өтуі керек. Үйренуші «жиырылу» əдісімен секіруден бастау керек. Онша қашық емес жерден еркін жүгіріп келіп, шағын биіктіктен (60-70см) осы секіруді орындау керек. Əдетте көбі қалыптан тыс ұзақ жерден жүгіріп келіп секіруге тырысады, ал мұның керегі жоқ. Алғашқы үш-төрт секіруден кейін-ақ жерге тіреп қоятын аяқты белгілеп алған жөн. Сосын екпін алу ұзындығын анықтап алу керек. Бұл əдетте 7-9 адым шамасы болады.

 Жерге тірейтін аяқты анықтап, жүгіріп екпін берудің ұзындығын белгілеп, оның дұрыс ырғағын қалыптастырып, аяқты жерге тіреуді дұрыс орындай білуге үйренгеннен кейін, жүгіріп келіп биіктіке секірудің басқа да əдістерімен таныса беруге болады.

«Аударылып түсу» əдісін үйрену, атап айтқанда «аяқты жиып секіру» əдісінің одан əрі жетілген түрі болып табылады. «Аяқты жиып секіру» əдісін меңгергеннен кейін, тура, тіке жүгіруден қиғаш жүгіруге (30^о-40^о бұрыштан) көшу қажет. Осылай жүгіру арқылы «аяқты жиып секіруді» орындау керек. Бұл жаттығу кергіге жақын тұрған аяқты жерге тіреп секіруді меңгеру үшін қажет.

 Осы əдісті үйренген сайын кергіден асып түсіп бара жатқанда, денені көлденең қалыпта, жерге тіреген аяққа қарай ұстауға үйрену керек. Оны үйренген соң кергіден асып түсудің мейлінше жетілдірген түрін үйренуге көшу тиімді.

• аудару қажет.

ОҚУШЫЛАРҒА СПОРТ ЗАЛЫНДАҒЫ

ҚАУІПСІЗДІК ЕРЕЖЕЛЕРІ БОЙЫНША НҰСҚАУ

I.Жалпы қауіпсіздік ережелері

1.Бұл нұсқауды сақтау спорт залында дайындалатын барлық оқушылар үшін міндетті.

2.Дене шынықтыру сабағына дәрігерлік тексеруден және қауіпсіздік техникасы нұсқамалығынан өткен оқушылар жіберіледі.

3.Спорт залында тек спорт киімі мен табаны таймайтын аяқкиімде ғана дайындалуға болады.

4.Спорт залына сырт киіммен кіруге болмайды .

5.Жеке гигиена талаптарын сақтау керек (дене таза болуы,тырнақ қысқа етіп алынуы тиіс).

6.Спорт залына портфель мен сөмке алып кіруге болмайды.

7.Спорт залындағы жарақат алу қаупі:

-электр жарығын қосқан кезде (электр тогынан зақымдану );

-ҚТ сақтамаудан (қолдарды,буындарды жарақаттау,соғып алу);

-бұзық немесе даындалмаған спорт снарядтарында жұмыс істеу кезінде.

8.Сүлгі мен сабын салынған жеке дорбаша болуы тиіс.

II.Сабақ басталар алдындағы қауіпсіздік талаптары

1.Спорт киімнін киім шешетін орында ауыстырып кию керек.

2.Мұғалімнің рұқсатынсыз немесе кезекшінің бұйрығынсыз спорт залына кіруге болмайды.

3.Спорт залына сабырмен,асықпай,тәртіп пен реттілікті сақтап кіреді.

4.Электр жарығын өз бетінше қосуға болмайды.

5.Мұғалім рұқсат бермей тұрып желдету үшін есікті ашуға болмайды.

6.Мұғалімнің нұсқауынсыз спорт құралдары мен снарядтарының орындарын ауыстыруға болмайды.

7.Осы сабаққа арналған ҚТ бойынша нұсқамалықты мұқият тыңдау керек.

III.Сабақ кезіндегі қауіпсіздік талаптары

1.Мұғалімнің бұйрығынсыз жаттығуларды және оқу тапсырмаларын орындауға кірісуге болмайды.

2.Төсеніш төселмеген жағдайда спорттық снарядтарда жаттығу орындауға болмайды.

3.Снарядтарда жұмыс істердің алдында оларды құрғақ,таза шүберекпен сүртіп алу керек.

4.Жаттығуларды орындау кезінде бір-біріңе сақтық етуді естеріңнен шығармаңдар.

5.Доптарды бір-біріне қарма-қарсы лақтыруға болмайды,жұп-жұп болып жұмыс істегінде бір ғана доп болуы тиіс.

6.Мұғалімнің тапсырмасында көрсетілмеген жаттығуларды орындамаңдар.

7.Сабақта тәртіп пен реттілікті сақтаңдар.

8.Сабақтан мұғалімнің рұқсатынсыз кетпеңдер.

9. Жаттығу жасар алдында снарядқа жақын тұрған оқұшының жоқтығына көз жеткізіп алыңдар.

IV.Апатты жағдайлардағы қауіпсіздік талаптары

1.Өз-өзіңді нашар сезінген жағдайда сабақты тоқтатып,бұл туралы мұғалімге хабарлау керек.

2.Жарақат алған жағдайда мұғалімге хабарлаңдар,ол сендерге алғашқы көмек көрсетеді.

3.Кабинетте апатты жағдай орын алғанда,өрт шыға қалған жағдайда мұғалімнің нұсқауымен ұйымдасқан түрде,жылдам,абыржымай,спорт залын тастап шығыңдар.

V.Сабақ біткеннен кейінгі қауіпсіздік талаптары

1.Спорт залынан мұғалімнің командасымен,асығып-үсікпей,сабырмен шығыңдар.

2.Беті-қолдарыңды сабындап жуыңдар.

3.Спорт киімдеріңді,аяқкиімдерінді шешіндер,оны тек спортпен айналысуға ғана пайдаланындар.

4.Сабақ кезінде өздерің байқаған барлық кемшіліктер туралы мұғалімге хабарлаңда.

Ресурстар: Үлкен бос кеңістік. ойын алаңы, ысқырық, өлшеуіш, конустар.Дене қыздыру жаттығуларына сілтеме:http://www.tula-tf.ru/articles/elementy_razminki_ili_kak_podgotovit_sebya_k_trenirovke.htmlАттап басу әдісімен секіру интернет ресурсына сілтеме: https://www.youtube.com/watch?v=kdms4eGh8-4 https://www.youtube.com/watch?v=L8o9svCoDrg Мектептегі жеңіл атлетика теориясы мен әдістемесі интернет ресурсына сілтеме: http://emirb.org/mekteptegi-jeil-atletika-teoriyasi-men-edistemesi-penini-ou-ed-v2.html?page=2