Көмірсулардың жіктелуі және олардың құрылысы. Химия, 11 сынып, дидактикалық материал.

 Дисахаридтер деп гидролизденгенде екі молекула моносахаридтерге ыдырайтын көмірсуларды атайды. Дисахаридтерге сахароза (тағам ретінде қолданылатын қант), мальтоза, лактоза (сүт қанты) және целлюбиоза жатады. Олардың жалпы формуласы – С₁₂Н₂₂О₁₁. Табиғатта ең көп тараған дисахарид-сахароза. Осы дисахаридтер гидролизденгенде келесі моносахаридтер түзіледі.

Сахароза +Н₂О → глюкоза + фруктоза

Лактоза +Н₂О → глюкоза + галактоза

Мальтоза + Н₂О → глюкоза + глюкоза

 Мальтоза. Бос күйінде табиғатта кездеспейді, крахмал толық гидролизденбегенде түзіледі. Мальтоза гидролизденіп, екі глюкозаның молекуласын түзеді.

 Целлобиоза. Мальтоза тәріздес дисахарид, айрмашылығы тек β- глюкозадан тұрады. Табиғатта клетчатканың құрамында кездеседі, сондықтан клетчатканы гидролиздеу арқылы алады.

 Сахароза табиғатта өсімдіктерде өте жиі кездеседі. Ол гидролизденіп, глюкоза мен фруктозаға ыдырайды.

С₁₂Н₂₂О₁₁ + Н₂О → С₆Н₁₂О₆ + С₆Н₁₂О₆

Сахароза глюкоза фруктоза

 Сахароза – ақ түсті, дәмі тәтті, суда жақсы еритін кристалды зат. Сахарозада бос жартылай ацетальды гидроксил топтары болмағандықтан, оның тотықсыздандырғыш қасиеті жоқ. Сахароза тотықсыздандырылмайтын дисахаридке жатады.

 Сахорозаның химиялық қасиеттері оның құрамындағы функционалдық топтарға байланысты. Сахарозаның құрамында гидроксотоптарының болуына байланысты ол глюкоза сияқты мыс гидроксидімен әрекеттесіп, көк түсті мыс сахаратын түзеді. Ал қышқылдармен әрекеттесіп, күрделі эфирлер түзеді. Сахарозада альдегид тобы болмағандықтан ол күміс(І) оксидімен әрекеттеспейді.

 Лактоза (сүт қанты). Тек сүтте ғана кездесетін дисахарид.

 Лактозаны сүт сарысуын кристалдау арқылы алады. Лактозаның тәттілігі қанттан 6 есе төмен, суда жақсы еритін, өте нәрлі зат. Лактоза гидролизденгенде глюкоза мен галактозаға ыдырайды.

 Лактозаның молекуласындағы альдегид тобын тотықтырып, лактобион қышқылын алуға болады. Қыздырғанда лактоза күміс оксидінің аммиактағы ерітіндісімен күміс айна реакциясына түседі, ал Фелинг сұйығымен әрекеттескенде реакцияның нәтижесінде мыс(І) оксиді бөлініп шығады. Сондықтан ол тотықсыздандырылатын дисахаридке жатады.