Квант сандары. Паули принципі, Хунд ережесі, Клечковский ережелері. Химия, 10 сынып, сабақ жоспары.

Ұзақ мерзімді жоспар бөлімі: 10.1A

Атом құрылысы.

Мектеп: НЗМ ХБН Өскемен қ

Күні:

Мұғалімнің аты-жөні:Шаматова Г.Ж

Сынып: 10

Қатысқандар саны:

Қатыспағандар саны:

Сабақ тақырыбы

Квант сандары. Паули принципі, Хунд ережесі, Клечковский ережелері

Осы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсаттары (оқу бағдарламасына сілтеме)

10.1.3.1 квант сандарының мағынасы мен сипаттамасын біледі;

10.1.3.2 электрондардың орбитальдарда толтыру ережесін түсіну үшін Паули принципі, Хунд ережесін қолдану;

10.1.3.3 алғашқы 36 химиялық элементтердің электрондық конфигурациясын жазу.

 Сабақ мақсаттары

электронның күйін сипаттайтын 4 квант сандары туралы білім беру, мағынасын түсіну,

Паули принципі, Хунд ережесі, Клечковский ережелерін қолданып алғашқы 36 элементтің электрондық конфигурациясын жазу.

Бағалау критерийлері

Оқушы ,

- Электронның күйін сипаттайтын төрт квант саны ажыратады;

- электрондардың орбитальдарда толтыру ережесін түсіну үшін Паули принципі, Хунд ережесін қолданады;

- алғашқы 36 химиялық элементтердің электрондық конфигурациясын жазады.

 Тілдік мақсаттар

атом, (электрондық)қабат, энергетикалық деңгей, ядро, жүйелік, топ, қашықтық, жуық, барынша алшақ, ішкі, сыртқы. Бұл атом ядросы, ал мыналар электрондар.

Электрондар қабығы атом ядросынан жақын/алыс орналасқан. Қай электронда энергия көп/аз?

 Құндылықтарды дарыту

Құндылықтарды дарыту заттың атомдардан тұратыны, электрондардың орналасуы тапсырмаларды орындау барысынды силастық, өзгенің пікірін құрметтеу жүзеге асады (іс-әрекетті және/немесе тақырып мазмұнын сипаттау).

 Пәнаралық байланыстар

Физика пәнімен атом құрылысы, кванттық механика теориясы,электрондардың орналасуы

 АКТ қолдану дағдылары

Сабақ презентациясы , электрондардың қозғалысы туралы анимация https://bilimland.kz/kk/content/structure/977-zhalpy_ximiya#lesson=11298

Бастапқы білім

Атом деген не? Химиялық элемент, физика курсынан атом құрамы мен құрылысы туралы білімдерін еске түсіредіАтом деген не?

Атом – затты құрайтын бөлшек. Олар тірі ағзалардан бастап жасанды пластиктерге дейін, қатты металдардан көзге көрінбейтін газдарға дейін кез-келген заттың құрамында болады. Атом өте кішкентай, құм қиыршығынан да әлдеқайда кіші болады. Құм қиыршығындағы атом саны шамамен 1 000 000 000 000 000 000 000 немесе 10²¹ , әлемдегі адамның жалпы санынан миллион миллион есе көп.

Атом деген не?

Атом – затты құрайтын бөлшек. Олар тірі ағзалардан бастап жасанды пластиктерге дейін, қатты металдардан көзге көрінбейтін газдарға дейін кез-келген заттың құрамында болады. Атом өте кішкентай, құм қиыршығынан да әлдеқайда кіші болады. Құм қиыршығындағы атом саны шамамен 1 000 000 000 000 000 000 000 немесе 10²¹ , әлемдегі адамның жалпы санынан миллион миллион есе көп.

Атом деген не? Атом деген не?

Атом – затты құрайтын бөлшек. Олар тірі ағзалардан бастап жасанды пластиктерге дейін, қатты металдардан көзге көрінбейтін газдарға дейін кез-келген заттың құрамында болады. Атом өте кішкентай, құм қиыршығынан да әлдеқайда кіші болады. Құм қиыршығындағы атом саны шамамен 1 000 000 000 000 000 000 000 немесе 10²¹ , әлемдегі адамның жалпы санынан миллион миллион есе көп.

Сабақ барысы

Сабақтағы жоспарланған іс-әрекет

Ресурстар

-оқушылардың зейінін шоғырландыруға - «Өзіңе тілек» және «сыныптастарыңа тілек» тілейді.

-сабақтың тақырыбы мен оқушылармен бірге сабақ мақсаттарын/ОМ анықтап алынады.

- бағалау критерийімен таныстыру, сабақ соңында күтілетін нәтижелерді анықтау керек. Атом деген не?

https://twig-bilim.kz/kz/learning-materials/atoms-and-bonding-atoms/5

Электрондар атомда қалай орналасқан?

Кестеде қай элементтің электрондарының энергетикалық деңгейшелерле орналасуы көрсетілген?

Слайд №5

Топта талқылауға теориялық материал таратылып беріледі де, топта талқылап постерге түсінгендерін сызып көрсетеді

Ғалымдар зерттелетін заттарды түсіндіріп, сипаттау үшін моделдерді сурет ретінде қолданады. Олар көбірек мәлімет жинағанда, өз моделдерін өзгертуге тура келеді, жаңа модель зерттеулерді жақсырақ түсіндіретін болады. Нильс Бордың 1913 жылы келтірілген моделінде электрондар ядроны электрон қабаты деп аталатын аймақта айналады. Қабат саны ядроны айналатын электрон санына тәуелді болады, әр қабат белгілі бір энергетикалық деңгейге ие; қабат ядроға жақын болған сайын оның энергетикалық деңгейі төмендей береді, ал қабат ядродан алыстаған сайын оның энергетикалық деңгейі жоғарылайды. Ядродан алыстаған сайын қабаттар үлкейіп, онда көбірек электрон орналаса алады. Қабаттар аршылған пиязды кескенде көрінетін сақиналарға ұқсайды. Әр қабаттағы электрондардың максимал саны: 1- қабат: 2 электрон 2- қабат: 8 электрон 3- қабат: 18 электрон 4- қабат: 32 электрон Анығында, бұл жеңілдетілген түрі, үшінші қабатта 18 электронға дейін болуы мүмкін, ал төртінші қабатта 32 электронға дейін, бірақ бұл қабаттар жай жолмен толмайды. Сутегіден кальцийге дейінгі элементтердің электрондық конфигурацияларын төменгі қабаттар құрылысының жеңілдетілген түрі арқылы жаза аламыз. Электрондар төменгі деңгейлерді бірінші толтырады. мысалы, литийдің атомдық саны 3, яғни литийде сонша электрон бар. Екі электрон бірінші қабатқа орналасып, бір электронды келесі не сыртқы қабатқа қалдырады. Бұл конфигурацияны 2,1 деп жазамыз. Үтір бір деңгейді екіншісінен бөліп тұр. Ғалымдар зерттелетін заттарды түсіндіріп, сипаттау үшін моделдерді сурет ретінде қолданады. Олар көбірек мәлімет жинағанда, өз моделдерін өзгертуге тура келеді, жаңа модель зерттеулерді жақсырақ түсіндіретін болады. Нильс Бордың 1913 жылы келтірілген моделінде электрондар ядроны электрон қабаты деп аталатын аймақта айналады. Қабат саны ядроны айналатын электрон санына тәуелді болады, әр қабат белгілі бір энергетикалық деңгейге ие; қабат ядроға жақын болған сайын оның энергетикалық деңгейі төмендей береді, ал қабат ядродан алыстаған сайын оның энергетикалық деңгейі жоғарылайды. Ядродан алыстаған сайын қабаттар үлкейіп, онда көбірек электрон орналаса алады. Қабаттар аршылған пиязды кескенде көрінетін сақиналарға ұқсайды. Әр қабаттағы электрондардың максимал саны: 1- қабат: 2 электрон 2- қабат: 8 электрон 3- қабат: 18 электрон 4- қабат: 32 электрон Анығында, бұл жеңілдетілген түрі, үшінші қабатта 18 электронға дейін болуы мүмкін, ал төртінші қабатта 32 электронға дейін, бірақ бұл қабаттар жай жолмен толмайды. Сутегіден кальцийге дейінгі элементтердің электрондық конфигурацияларын төменгі қабаттар құрылысының жеңілдетілген түрі арқылы жаза аламыз. Электрондар төменгі деңгейлерді бірінші толтырады. мысалы, литийдің атомдық саны 3, яғни литийде сонша электрон бар. Екі электрон бірінші қабатқа орналасып, бір электронды келесі не сыртқы қабатқа қалдырады. Бұл конфигурацияны 2,1 деп жазамыз. Үтір бір деңгейді екіншісінен бөліп тұр.Ғалымдар зерттелетін заттарды түсіндіріп, сипаттау үшін моделдерді сурет ретінде қолданады. Олар көбірек мәлімет жинағанда, өз моделдерін өзгертуге тура келеді, жаңа модель зерттеулерді жақсырақ түсіндіретін болады. Нильс Бордың 1913 жылы келтірілген моделінде электрондар ядроны электрон қабаты деп аталатын аймақта айналады. Қабат саны ядроны айналатын электрон санына тәуелді болады, әр қабат белгілі бір энергетикалық деңгейге ие; қабат ядроға жақын болған сайын оның энергетикалық деңгейі төмендей береді, ал қабат ядродан алыстаған сайын оның энергетикалық деңгейі жоғарылайды. Ядродан алыстаған сайын қабаттар үлкейіп, онда көбірек электрон орналаса алады. Қабаттар аршылған пиязды кескенде көрінетін сақиналарға ұқсайды. Әр қабаттағы электрондардың максимал саны: 1- қабат: 2 электрон 2- қабат: 8 электрон 3- қабат: 18 электрон 4- қабат: 32 электрон Анығында, бұл жеңілдетілген түрі, үшінші қабатта 18 электронға дейін болуы мүмкін, ал төртінші қабатта 32 электронға дейін, бірақ бұл қабаттар жай жолмен толмайды. Сутегіден кальцийге дейінгі элементтердің электрондық конфигурацияларын төменгі қабаттар құрылысының жеңілдетілген түрі арқылы жаза аламыз. Электрондар төменгі деңгейлерді бірінші толтырады. мысалы, литийдің атомдық саны 3, яғни литийде сонша электрон бар. Екі электрон бірінші қабатқа орналасып, бір электронды келесі не сыртқы қабатқа қалдырады. Бұл конфигурацияны 2,1 деп жазамыз. Үтір бір деңгейді екіншісінен бөліп тұр.

• Энергетикалық деңгейде орналасқан электрон саны

Егер n = 1 болса N = 2

n = 2 болса N =2*2²=8

n = 3 болса N =2*2³=18

Мысалдар: Сутек атомында бір ғана электрон бар, ол бірінші энергетикалық деңгейде s - деңгейшеде орналасқан олай болса сутек атомының:

электрондық формуласы –1s¹ (бір эс бір) деп оқылады

электрондық құрылымдық формуласы -

s orbitals , p orbitals , d orbitals ,

s, p, d, f орбитальдерінің пішінін салыстыруға тапсырма беруге болады. Тапсырма , төмендегі суреттерді сәйкестендіріңдер, қайсысы s, p, d орбитальдары , ал f орбитальдерінің пішінінің кеңістікте күрделі екенін айту керек.

2- ші сабақта сыныпты төрт топқа бөліп әрбір топқа жеке –жеке тапсырма беруге болады.

№ топ

Бас квант саны – n электрондардың жалпы энергия қорын және электронның ядродан қандай қашықтықта орналасқан көрсетеді.

n - 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7

бүтін сандармен ал оған сәйкес келетін энергетикалық деңгейлерді латынша бас әріптермен белгілейді

K, L, M, N, O, P, Q

Бас квант сандары 1, 2 , 3, 4, 5, 6, 7;

Энергетикалық деңгей K,L,M,N, O, P, Q

энергетикалық деңгей деп - бас квант сандарының мәндері бірдей орбитальдардың жиынтығы айтады. Бас квант саны мен қосымша квант санының қосындысы деңгейшенің энергиясын анықтайды. Қосынды неғұрлым көп болса энергетикалық деңгейшенің энергиясы да соғұрлым жоғары болады .

№2 топ

Орбиталь квант саны – l кейде (қосымша квант саны) деп те атайды Орбиталь квант сандарының мәндері мен деңгейшелер

(қосымша квант саны) электронның энергетикалық күйін және орбитальдардың пішінін көрсетеді.

Қосымша квант санының қабылдайтын мәндері 0- ден n-1 – ге дейінгі бүтін сандар болып келеді және оларға

0, 1, 2, 3... n -1 олар

s, p, d, f деңгейшелер сәйкес келеді

№3 топ

Магнит квант саны - m_l

Магнит квант саны - m_{l ,} пішіндері бірдей орбитальдардың кеңістікте орналасу бағытын көрсетеді.

Магниттік квант саны орбиталь квант санына тәуелді болады және орбиталь квант санының мәніне сәйкес –l, 0, + l шегінде болатын бүтін сандар.

Магнит квант сандарының мәндері

Спин квант саны – m_s электронның өз осінен қай бағытта қозғалатынын көрсетеді.Электрон өз осінен сағат тілінің бағыты бойынша немесе оған қарсы бағытта қозғалуы мүмкін.

Осыған сәйкес спин квант саны

болады. Электрондарды орбитальдарда толтыру үшін Паули принципі, Хунд ережесі, Клечковский ережелерін қолдану туралы ақпарат беріледі. Қосымшада №1. Өз бетімен оқып талқылау , жұптық жұмыс түрінде беруге болады

Қорытынды ретінде мысалмен түсіндіру.

3d мен 4s орбитальдарындағы электрондар үшін 4s (4+0=4) және 3d (3+2=5) біле отырып, алғашқысының энергиясы соңғысынан кішірек екенін, егер n мен l қосындысы бірдей мәнге ие болса, энергия бас квант санының мәніне тәуелді болады.

Мысалы: 3d мен 4p үшін қосынды (3+2=5 , 4+1=5) бірдей 5 –ке тең. Бірақ

3d орбиталінің энергиясы 4p мен салыстырғанда аздау, өйткені біріншісінде n=3 те екіншісінде n=4

ҚБ тапсырмасы

• Атомның электрондық формуласы берілген ол қай элементке сәйкес келеді:

1s² 2s² 2p⁶ 3s² 3p⁶ 3d⁵ 4s¹

a)AІ b)K c)Cr d)V

2. n = 2l =1m_e= 0m_s= +1/2 қай элементтің соңғы электронын сипаттайтын квант сандарының жиынтығы

a)4s² 3d⁵ b)3s² 3p⁵ c)2s² 2p² d)4s² 3d⁷

Фтордың соңғы электронын сипаттайтын квант сандары

a)n=2l=2m_e=+1 m_s =+1/2

b)n=2l=1m_e=0 m_s =-1/2

c)n=2l=1m_e=+1 m_s =+1/2

d)n=2l=2m_e=0 m_s =+1/2

Сабақтың мақсаты мен критерийлеріне қайта айналып келіп, мына кері байланысты ұсынуға болады

• Мен бүгінгі сабақта ----------------------түсіндім
• Мен бүгінгі сабақта ----------------------үйрендім
• Мен бүгінгі сабақ бойынша басқаларға ----------------------көмектесе аламын
• Мен бүгінгі сабақ бойынша сұрағым бар--

Атом – затты құрайтын бөлшек. Олар тірі ағзалардан бастап жасанды пластиктерге дейін, қатты металдардан көзге көрінбейтін газдарға дейін кез-келген заттың құрамында болады. Атом өте кішкентай, құм қиыршығынан да әлдеқайда кіші болады. Құм қиыршығындағы атом саны шамамен 1 000 000 000 000 000 000 000 немесе 10²¹ , әлемдегі адамның жалпы санынан миллион миллион есе көп.Атом – затты құрайтын бөлшек. Олар тірі ағзалардан бастап жасанды пластиктерге дейін, қатты металдардан көзге көрінбейтін газдарға дейін кез-келген заттың құрамында болады. Атом өте кішкентай, құм қиыршығынан да әлдеқайда кіші болады. Құм қиыршығындағы атом саны шамамен 1 000 000 000 000 000 000 000 немесе 10²¹ , әлемдегі адамның жалпы санынан миллион миллион есе көп.

Саралау – оқушыларға қалай көбірек қолдау көрсетуді жоспарлайсыз? Қабілеті жоғары оқушыларға қандай міндет қоюды жоспарлап отырсыз?

Бағалау – оқушылардың материалды меңгеру деңгейін қалай тексеруді жоспарлайсыз?

Денсаулық және қауіпсіздік техникасының сақталуы

Саралау іріктелген тапсырмалар, нақты бір оқушыдан күтілетін нәтижелер, оқушыға дербес қолдау көрсету, оқу материалдары мен ресурстарын оқушылардың жеке қабілеттерін есепке ала отырып іріктеу (Гарднердің жиындық зият теориясы) түрінде болуы мүмкін.

Саралау уақытты ұтымды пайдалануды есепке ала отырып, сабақтың кез-келген кезеңінде қолданыла алады

Бұл бөлімде оқушылардың сабақ барысында үйренгенін бағалау үшін қолданатын әдіс-тәсілдеріңізді жазасыз

Денсаулық сақтау технологиялары.

Сергіту сәттері мен белсенді іс-әрекет түрлері.

Осы сабақта қолданылатын Қауіпсіздік техникасы ережелерінің тармақтары

Сабақ бойынша рефлексия

Сабақ мақсаттары/оқу мақсаттары дұрыс қойылған ба? Оқушылардың барлығы ОМ қол жеткізді ме?

Жеткізбесе, неліктен?

Сабақта саралау дұрыс жүргізілді ме?

Сабақтың уақыттық кезеңдері сақталды ма?

Сабақ жоспарынан қандай ауытқулар болды, неліктен?

Жалпы баға

Сабақтың жақсы өткен екі аспектісі (оқыту туралы да, оқу туралы да ойланыңыз)?

1:

2:

Сабақты жақсартуға не ықпал ете алады (оқыту туралы да, оқу туралы да ойланыңыз)?

1:

2:

Сабақ барысында сынып туралы немесе жекелеген оқушылардың жетістік/қиындықтары туралы нені білдім, келесі сабақтарда неге көңіл бөлу қажет?