Биология_9 сынып


«Биология» пәнінен

жиынтық бағалауға арналған әдістемелік ұсыныстар 9-сынып

Нұр-Сұлтан, 2019

 Әдістемелік ұсыныстар мұғалімге 9 -сынып оқушыларына "Биология" пәні бойынша жиынтық бағалауды жоспарлау, ұйымдастыру және өткізуге көмек құралы ретінде құрастырылған. Әдістемелік ұсыныстар (қазақ тілінде білім беретін) 9-сыныптың "Биология" пәні бойынша оқу бағдарламасы мен оқу жоспарының негізінде дайындалған.

 Бөлім/ ортақ тақырып бойынша жиынтық бағалаудың тапсырмалары мұғалімге оқушылардың тоқсан бойынша жоспарланған Оқу мақсатына жету деңгейін анықтауға мүмкіндік береді.

 Әдістемелік ұсыныстарда бөлім/ ортақ тақырып бойынша жиынтық бағалауды өткізуге арналған бағалау критерийлері мен дескрипторлары бар тапсырмалар ұсынылған. Сондай-ақ, жинақта оқушылардың оқу жетістіктерінің мүмкін деңгейлері (рубрикалар) сипатталған. Дескрипторлары мен балдары бар тапсырмалар ұсыныс түрінде берілген.

 Әдістемелік ұсыныс негізгі мектеп мұғалімдеріне, мектеп әкімшілігіне, білім беру бөлімінің әдіскерлеріне, критериалды бағалау бойынша мектеп, өңірлік үйлестірушілеріне және басқа да мүдделі тұлғаларға арналған.

 Әдістемелік ұсыныстарды дайындау барысында ресми интернет - сайттағы қолжетімді ресурстар (суреттер, фотосуреттер, мәтіндер, аудио және бейнематериалдар) қолданылды.

МАЗМҰНЫ

1 – ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫ

    • А «Жасушалық биология» және 9.1В «Тірі ағзалардың көптүрлілігі, биосфера және экожүйе»

Оқу мақсаттары9.4.2.1 Өсімдік және жануар жасушаларының негізгі

бөліктерінің құрылысы мен қызметін түсіндіру

9.4.2.2 Микрофотографияны қолданып, жасушалардың сызықтық ұлғаюын есептеу

9.1.1.2 Өсімдіктер мен жануарлардың ерекше белгілерін ағзаларды анықтауда қолдану (анықтауыштар бойынша)

9.3.1.4 Азот пен көміртектің табиғаттағы айналымының сызбасын құру

Бағалау критерийлеріБілім алушы:

  • Өсімдікжәнежануаржасушаларыныңнегізгі бөліктерінің құрылысы мен қызметін сипаттайды
  • Жасушалардың сызықтық ұлғаюын есептейді
  • Ағзаларды анықтауда өсімдіктер жануарлардың ерекше белгілерін қолданады
  • Азот пен көміртектің табиғаттағы айналымының сызба түрінде көрсетеді

Ойлаудағдыларының деңгейі

Қолдану

Жоғары деңгей дағдылары

Орындау уақыты20 минут

Тапсырма

      • Төмендедиаграммадажасылжапырақтыңборпылдақмезофиллжасушасы берілген.

2. Сызбада тірі ағзаның жасушасы берілген.

(а) Жасушаның қандай ағзаға тән екенін анықтаңыз.

(b) Н және Gәріптерімен берілген органоидтарды

жәнеолардыңқызметтерітуралыкестені толтырыңыз.

Органоид аты

Атқаратын қызметі

Н

G

  • Оқушы митохондрияның диаграммасын салды.

Оның сызықтық ұлғаюы × 20000, ұзындығы 5 см. Митохондрияның нақты өлшемін анықтаңыз.

  • Суретте бес әр түрлі сүтқоректі жануарлар және оларды ерекше белгілері бойынша ажырататын кілт берілген.

Кілтті қолдана отырып сүтқоректілерді анықтаңыз.

Кілт

Сипаттамалары

Сүтқоректінің атауы

(а) құлағының ұзындығы басының мөлшерінен артық

(b) құлағының ұзындығы басының мөлшерінен кем

O. cuniculus 2-ге өтіңіз:

2 (а) құйрығындағы терісі бір ғана түсті

(b) құйрығының ұшындағы терінің түсі әр түрлі

3 өтіңіз

4-ке өтіңіз

3 (а) аяғында жарғақ бар (саусақтарының арасында тері)

 (b) аяғында жарғақ жоқ (саусақтарының арасында тері болмайды)

4 (а) құйрығының ұшындағы терінің түсі ақ

(b) құйрығының ұшындағы терінің түсі қара

M. vison

M. leucurus

V. vulpes

M. erminea

Жауап кестесі:

Сүтқоректі

Сүтқоректі атауы

A

B

C

D

E

  • Сызба көміртек айналымының бір бөлігі туралы ақпарат береді.

(а) A, B, C және D әріптерімен берілген үрдістерді атаңыз.

A B C D

    • Аталғантіріағзалардыңөздерінеғанатәнқосылыстартуралыкестені толтырыңыз.

Тірі ағзалар

Қосылыс аты

Өсімдіктер

Жануарлар

    • Жануар тіршілігін жойғанда оның денесіндегі көміртек көмірқышқыл газы күйінде атмосфераға өтеді. Осы үрдіс қалай жүретінін түсіндіріңіз.

Бағалау критерийлері

Тапсырма

№

Дескриптор

Білім алушы

Балл

Өсімдік және жануар жасушаларының негізгі бөліктерінің құрылысы менқызметін сипаттайды

1

2 (а)

сызбаданжануаржасушасынатәнемес

құрылымдарды анықтайды;

сызбада берілген жасушаның қандай ағзаға

тән екенін анықтайды;

1

1

2 (b)

НжәнеGәріптеріменберілген

органоидтарды атайды;

НжәнеGәріптеріменберілген

органоидтардың қызметтерін анықтайды;

1

1

Жасушалардың сызықтықұлғаюын есептейді

3

сызықтық ұлғаюдың формуласын көрсетеді;

сызықтық ұлғаюдың формуласын түрлендіре алады;

биологияда қолданылатын өлшем бірліктерді біледі;

1

1

1

Ағзалардыанықтауда өсімдіктер жануарлардыңерекше белгілерін қолданады

4

А суретіндегі сүтқоректіні анықтайды;

B суретіндегі сүтқоректіні анықтайды;

С суретіндегі сүтқоректіні анықтайды;

D суретіндегі сүтқоректіні анықтайды;

E суретіндегі сүтқоректіні анықтайды;

1

1

1

1

1

Азот пен көміртектің табиғаттағы айналымыныңсызба түрінде көрсетеді

5

A әріпімен берілген үрдісті анықтайды;

B әріпімен берілген үрдісті анықтайды;

С әріпімен берілген үрдісті анықтайды;

D әріпімен берілген үрдісті анықтайды;

өсімдік ағзасындағы көміртекті қосылысты анықтайды;

жануар ағзасындағы көміртекті қосылысты анықтайды;

жануар ағзасындағы көмірқышқыл газының атмосфераға өту үрдісін түсіндіреді;

1

1

1

1

1

1

2

Барлығы

20

«Жасушалық биология және тірі ағзалардың көптүрлілігі, экология және биосфера» бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика

Білім алушының аты-жөні

Бағалау критерийлері

Оқу жетістіктерінің деңгейі

Төмен

Өсімдік және жануар жасушаларыныңнегізгі бөліктерінің құрылысы мен қызметін сипаттайды

 Өсімдікжәнежануар жасушаларының негізгі бөліктерінің құрылысы мен қызметін сипаттауда қиналады

Жануар жасушасына тән емес құрылымдарды / жасушаның қандай ағзаға тән екенін анықтауда, жануаржасушасынатән органоидтарды атауда / қызметтерін жазуда қателіктер жібереді

Өсімдікжәнежануар жасушаларыныңнегізгі бөліктерінің құрылысы мен қызметін дұрыс сипаттайды

Жасушалардыңсызықтық ұлғаюын есептейді

Микрофотографияны қолданып жасушалардың сызықтық ұлғаюын есептеуге қиналады

Жасушалардың сызықтық ұлғаюын есептеуде, формуланы түрлендіруде өлшем бірліктерді қолдануда, бір

жүйеге келтіруде қателіктер жібереді

Жасушалардыңсызықтық ұлғаюын дұрыс есептейді

Ағзалардыанықтауда өсімдіктер жануарлардың ерекше белгілерін қолданады

Ағзаларды анықтауда өсімдіктер жануарлардың ерекше белгілерін қолдануда қиналады

Ағзалардыңморфологиялық белгілерін оларды анықтауда, теза, антитезаларды қолдануда, А/В/С/ D/E ағзаларын анықтауда қателіктер жібереді

Ағзалардыанықтауда

өсімдіктержануарлардың ерекше белгілерін дұрыс қолданады

Азот пен көміртектің табиғаттағы айналымының сызба түрінде көрсетеді

Азот пен көміртектің табиғаттағы айналымының сызба түрінде көрсетуде қиналады

Табиғатта көміртегі айналымы барысында жүретін А/В/С/ D үрдістерін, өсімдік және жануар ағзасындағы көміртекті қосылысты анықтағанда, жануар ағзасындағы көмірқышқыл газының атмосфераға өту үрдісін түсіндіруде

қателіктер жібереді

Азотпенкөміртектің табиғаттағы айналымының сызба түрінде дұрыс көрсетеді

9.1С «Aдам қызметінің қоршаған ортаға әсері» бөлімі бойынша жиынтық бағалау

Оқу мақсаттары

9.3.2.1 Пайдалы қазбаларды өндіру мен өңдеудің қоршаған ортаға әсерін түсіндіру.

        • Парниктікэффектініңтіріағзаларғаәсерін түсіндіру
        • Озон қабатының бұзылуы себептері мен салдарын түсіндіру

Бағалау критерийлері

Білім алушы:

  • Пайдалы қазбаларды өндіру мен өңдеудің қоршаған ортаға әсерін сипаттайды
  • Тіріағзаларғапарниктікэффектініңәсерін түсіндіреді
  • Озон қабатының бұзылуы себептері мен салдарын түсіндіреді

Ойлаудағдыларының деңгейі

Білу және түсіну Қолдану

Орындау уақыты

20 минут

Тапсырма

  • Қазақстанның кескін картасы берілген.

(а) Картада Қазақстанныңаймақтарындағықазба өндіретін 2 өндіріс орынын шартты белгілер арқылы белгілеңіз.

(b) Осы өндірісте өндірілген қазбаның қоршаған ортаға әсерін сипаттаңыз.

  • Парниктік эффект және озон қабатының бұзылуы - соңғы уақытта әлем жұршылығын толғандырып отырған экологиялық проблемалар.

(а) Cызбаны пайдалана отырып парниктік эффект туралы кестені толтырыңыз.

Парниктік эффект тудыратын газдар

Қайдан пайда болады?

Өсімдіктерге әсері

Жануарларға әсері

СО2

NO; NO2

  • Сызбадан озон қабатының бұзылуына әкелетін факторларды (себептерді) анықтаңыз.

(с) Озон қабатының бұзылуынан туындайтын салдарларды атаңыз (кемінде 3).

Бағалау критерийлері

Тапсырма

№

Дескриптор

Білім алушы

Балл

Пайдалықазбаларды өндіру мен өңдеудің қоршаған ортаға әсерін сипаттайды

1

кескінкартадаҚазақстанның аймақтарындағы2қазбаөндіретін

орынды белгілейді;

қазбаөндіретінорындыбелгілеуде

шартты белгіні қолданады;

өндірілген қазбаның қоршаған ортаға әсерін сипаттайды;

1

1

1

Парниктік эффектінің тірі ағзаларғаәсерін түсіндіреді

2

 парниктікэффектінітудыратын газдардың (СО2, NO; NO2) пайда болу

жолдарын анықтайды;

парниктікэффектінітудыратын газдардыңөсімдіктергеәсерін

түсіндіреді;

парниктікэффектінітудыратын газдардыңжануарларғаәсерін

түсіндіреді;

2

2

2

Озон қабатының бұзылуы себептері мен салдарын түсіндіреді

озон қабатының бұзылуын тудыратын факторларды анықтайды;

озон қабатының бұзылуынан туындайтын

1/2/3 салдарды атайды.

1

3

Барлығы

13

«Aдам қызметінің қоршаған ортаға әсері» бөлімі бойынша

 жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика Білім алушының аты-жөні

Бағалау критерийлері

Оқу жетістіктерінің деңгейі

Төмен

Пайдалы қазбаларды өндіру мен өңдеудің қоршаған ортаға әсерін сипаттайды

Пайдалы қазбаларды өндіру мен өңдеудің қоршаған ортаға әсерін сипаттауда қиналады

Кескін картада Қазақстанның аймақтарындағы қазба өндіретін өндіріс орындарын белгілеуде, шартты белгілерді қолдануда, өндірілген қазбаның қоршаған ортаға

әсерін сипаттауда қателіктер жібереді

 Пайдалы қазбаларды өндіру мен өңдеудің қоршаған ортаға әсерін дұрыс сипаттайды

Парниктікэффектініңтірі ағзаларға әсерін түсіндіреді

Парниктік эффектінің тірі ағзаларға әсерін түсіндіргенде қиналады

Парниктік эффектіні туындататын газдардың СО2, NO; NO2 пайда болу жолдарын анықтауда, өсімдік/жануар ағзаларына әсерін түсіндіргенде қателіктер жібереді

 Парниктік эффектінің тірі ағзаларға әсеріндұрыс түсіндіреді

Озон қабатының бұзылуы себептері мен салдарын түсіндіреді

Озон қабатының бұзылуының себептері мен салдарын түсіндіруде қиналады

Озонқабатыныңбұзылуын тудыратын факторларды, озон қабатының бұзылуынан туындайтын салдарларды анықтауда қателіктер жібереді

Озон қабатының бұзылуы себептері мен салдарын түсіндіреді

    • D «Қоректену» және 9.1Е «Заттардың тасымалы» бөлімі бойынша жиынтық бағалау

Оқу мақсаттары

        • Адамның асқорыту жолдарындағы үдерістерді сипаттау
        • Ас қорыту үдерісіндегі органикалық заттар мен сәйкес ферменттердің арасындағы байланысты орнату
        • Ферменттердің белсенділігіне әр түрлі жағдайлардың (температура, pH) әсерін зерттеу
        • Активті және пассивті тасымалдарды салыстыру
        • Өсімдіктердегі транспирация үдерісінің мәнін түсіндіру

Бағалау критерийлері

Білім алушы:

  • Адамныңасқорытужолдарындағыүдерістерді түсіндіреді
  • Ас қорыту үдерісіндегі органикалық заттар мен ферменттердің арасындағы байланысты орнатады
  • Ферменттердіңбелсенділігінеәртүрлі жағдайлардың әсерін талдайды
  • Активті және пассивті тапсымалдарды салыстырады
  • Өсімдіктердегі транспирация үдерісін түсіндіреді

Ойлаудағдыларының деңгейі

Жоғары деңгей дағдылары

Орындау уақыты

20 минут

Тапсырмалар

  • Диаграммада адамның асқорыту жүйесі мүшелерін көрсетілген.

Диаграммадағы М, L, P мүшелерінде жүретін үдерістерді сипаттаңыз.

М L P

  • Ас қорыту үдерісінде органикалық биополимерлербелгілі ферменттердің әсерінен қарапайым мономерлерге ыдырайды.

Төмендегі үлгіні пайдалана отырып көмірсулар мен майларды ыдырататын фермент туралы ақпараттарды толықтырыңыз.

фермент

pH (ортасы)

әсер ететін

орны

әсерететін

субстрат

өнім

пепсин

қышқылдық

асқазан

нәруыз

аминқышқылдары

  • Биолог пепсиннің белсенді жұмыс жасайтын оптимальды рН ортасын анықтау үшін тәжірибе жасады. Ол ферменттің белсенділігін 4 сынауықта өлшеді. Әр сынауыққа суретте көрсетілгендей 1 см3 (текше ) піскен жұмыртқа ақуызын салды. Сонымен бірге зерттеуші жұмыртқа ақуызы текшесінің толық қорытылуына қажетті уақытты белгіледі (өлшеді).

(а) Биолог жұмыртқа нәруызының барлық текшелерінің бірдей мөлшерде болғанын қамтамасыз етті. Себебін түсіндіріңіз.

    • Бұл тәжірибеде температура бақыланатын болды. Температураны бақылау қажеттігін түсіндіріңіз.
    • Бір асқорыту ферментінің мысалында ферменттер қалай жұмыс жасайтынын сипаттаңыз.
  • Жасуша мембранасы арқылы өтетін тасымалдың түрлері көрсетілген

(а) В әрпімен көрсетілген тасымал түрін атаңыз.

(b) I және II сандарымен көрсетілген тасымал түрлерін салыстырыңыз.

  • Оқушы транспирация үрдісін түсіну үшін тәжірибе жасады. Сызбада бірдей үш өсімдіктің сабағы және зерттеу барысындағы іс-әрекет берілген.

Вазелин май тәрізді зат болғандықтан су өткізбейді. Барлық үш өркенді де бірдей жағдайда 1 сағат бойы ұстады. Кестеде зерттеу нәтижесі берілген.

Өсімдік сабағы

Транспирация жылдамдығы

L

16

M

2

N

14

(а) Не себепті М өсімдігі L өсімдігімен салыстырғанда суды баяу буландырғанын түсіндіріңіз.

(b)Транспирация құбылысының өсімдіктер тіршілігі үшін мәнісін түсіндіріңіз.

Бағалау критерийлері

Тапсырма

№

Дескриптор

Білім алушы

Балл

Адамныңасқорыту жолдарындағы үдерістерді түсіндіреді

1

Ммүшесіндежүретінүдерістерді

сипаттайды;

Lмүшесіндежүретінүдерістерді

сипаттайды;

Pмүшесіндежүретінүдерістерді

сипаттайды;

1

1

1

Ас қорыту үдерісіндегі органикалық заттар мен ферменттердің арасындағы

байланысты орнатады

2

көмірсуларменмайларды ыдырататын ферменттер туралы жазады;

1

Ферменттердің белсенділігінеәртүрлі жағдайлардыңәсерін талдайды

3

жұмыртқанәруызыныңбарлық

текшелерібірдеймөлшердеболу қажеттігінің себебін түсіндіреді;

тәжірибеде барысында температура

бақылану себебін түсіндіреді;

ферменттердіңқалайжұмыс

жасайтынын сипаттайды;

1

1

1

Активтіжәнепассивті тапсымалдарды салыстырады

4

В әрпімен таңбаланған тасымал түрін

атайды;

I және II сандарымен таңбаланған тасымалтүрлерінінарасындағы

ұқсастықтарды атайды;

I және II сандарымен таңбаланған

тасымалтүрлерінінарасындағы айырмашылықтарды атайды;

1

1

1

Өсімдіктердегі транспирацияүдерісін түсіндіреді

5

екіөсімдіктіңсудыбуландыру жылдамдығыныңәртүрліболу

себебін анықтайды;

транспирация үрдісінің өсімдік үшін

мәнісін түсіндіреді.

1

1

Барлығы

12

«Қоректену» және «Заттардың тасымалы» бөлімдері бойынша

 жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика Білім алушының аты-жөні

Бағалау критерийлері

Оқу жетістіктерінің деңгейі

Төмен

Адамныңасқорыту жолдарындағы үдерістерді сипаттайды

 Адамныңасқорыту жолдарындағыүдерістерді сипаттауда қиналады

Адамның М, L, P асқорыту мүшелерінде жүретін үдерістерді сипаттауда қателіктер жібереді

Адамның М, L, P асқорыту мүшелеріндежүретін үдерістерді дұрыс сипаттайды.

Ас қорыту үдерісіндегі органикалық заттар мен ферменттердің арасындағы байланысты орнатады

Ас қорыту үдерісіндегі органикалық заттар мен ферменттердің арасындағы байланысты орнатуда қиналады

Көмірсуларды, майларды ыдырататын фермент туралы ақпарат жазуда қателіктер жібереді

Ас қорыту үдерісіндегі органикалық заттар мен ферменттердің арасындағы байланысты орнатуда қиналады

Ферменттердің белсенділігінеәртүрлі жағдайлардыңәсерін талдайды

Жұмыртқанәруызының барлық текшелері бірдей мөлшерде болу қажеттігінің себебін түсіндіруге қиналады

Жұмыртқа нәруызыныңбарлық текшелері бірдей мөлшерде болу қажеттігінің себебін түсіндіруде, тәжірибеде барысында температураның бақыланусебебінанықтауда, ферментінің мысалында ферменттер қалай жұмыс жасайтынын сипаттауда қателіктер жібереді

Ферменттердің белсенділігіне әр түрлі жағдайлардың әсерін талдайды

Активтіжәнепассивті тапсымалдарды салыстырады

 Активті және пассивті тапсымалдарды салыстыруда қиналады

 В әрпімен таңбаланған тасымал түрін атауда,IжәнеIIсандарымен көрсетілгентасымалтүрлерінін арасындағы ұқсастықтарды/айырмашылықтардатауд а қателіктер жібереді

 Активті және пассивті тапсымалдардыдұрыс салыстырады

Өсімдіктердегі транспирацияүдерісінің мәнін түсіндіреді

Өсімдіктердегітранспирация үдерісінің мәнін түсіндіреді

Екі өсімдіктің суды буландыру жылдамдығының әр түрлі болу себебін анықтауда, транспирация үрдісінің өсімдіктер үшін мәнісін түсіндіруде қателіктер жібереді.

Өсімдіктердегі транспирация үдерісінің мәнін толық түсіндіреді

2 – ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫ

    • А «Тыныс алу» бөлімі бойынша жиынтық бағалау

Оқу мақсаттары9.1.4.1 Тыныс алу реакциясының химиялық теңдеуін

пайдалана отырып анаэробты және аэробты тыныс алуды салыстыру

        • Аэробты және анаэробты тыныс алу үрдістерімен бұлшықеттің қажуы арасындағы байланысты орнату

Бағалау критерийлеріБілім алушы:

          • Анаэробты және аэробты тыныс алуды салыстырады
          • Аэробты және анаэробты тыныс алу үрдістерімен бұлшықеттің қажуы арасындағы байланысты көрсетеді

Ойлаудағдыларының деңгейі

Қолдану

Жоғары деңгей дағдылары

Орындау уақыты20 минут

Тапсырма

  • Төменде тыныс алудың түрлерінің теңдеулері берілген.

Оларды жіктеңіз.

Анаэробты тыныс алу_Аэробты тыныс алу _

  • Анаэробты және аэробты тыныс алудың сипаттамалары бойынша салыстырыңыз.

Салыстыру сипаты

аэробты

анаэробты

жасушада жүретін орны

түзілетін соңғы өнімдер

жылдамдығы

жүру жағдайы

АТФ саны

үрдістің ПӘК-і

  • Не себепті аэробты жаттығулардың анаэробты жаттығуларға қарағанда қарқындылығы төмен екендігін мысалдармен дәлелдеңіз.
  • Аэробты және анаэробты тыныс алу үрдістері мен бұлшықеттің қажуы арасындағы қандай байланыс болатынын анықтаңыз.

Бағалау критерийлері

Тапсырма

№

Дескриптор

Білім алушы

Балл

Анаэробты және аэробты тыныс алуды салыстырады

1

анаэробты

анықтайды;

аэробты теңдеулерді анықтайды;

1

теңдеулерді

1

2

анаэробты және аэробтытыныс

алудыңтүрлерінжасушада жүретінорныбойынша

1

салыстырады;

түзілетін

салыстырады;

соңғы

өнімдерін

1

жылдамдығын салыстырады;

1

жүру жағдайын салыстырады;

1

АТФ санын салыстырады;

1

үрдістің ПӘК-і салыстырады;

1

Аэробты және анаэробты тыныс алу үрдістерімен бұлшықеттіңқажуы

3

аэробтыменанаэробты жаттығуларғаарасындағы қарқындылықты түсіндіреді.

1

арасындағы көрсетеді

байланысты

4

аэробтыжәне анаэробты тыныс алу үрдістерімен бұлшық еттің

1

қажуыарасындағыбайланысты

анықтайды.

Барлығы

10

 «Тыныс алу» бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика Білім алушының аты-жөні

Бағалау критерийлері

Оқу жетістіктерінің деңгейі

Төмен

Анаэробты және аэробты тынысалуды

салыстырады

Анаэробтыжәнеаэробтытыныс алуды салыстыруда қиналады

Тыныс алудың берілген анаэробты/ аэробтытеңдеулердіанықтауда, аэробтыанаэробтытынысалу үрдістерінсалыстырудажасушада жүретін орнын анықтауда/түзілетін соңғыөнімдерді атауда/ жылдамдығы/жүру жағдайын көрсетуде/АТФсанынтабуда/ үрдістің ПӘК-інанықтауда қателіктер жібереді.

Анаэробтыжәнеаэробтытыныс алуды салыстырады

.

Аэробты және анаэробты тыныс алу үрдістерімен бұлшықеттіңқажуы арасындағы байланысты көрсетеді

Аэробты және анаэробты тыныс алу үрдістерімен бұлшықеттің қажуы арасындағы байланысты көрсетцде қиналады

Аэробты жаттығулардың анаэробты жаттығуларғақарағанда қарқындылығы төмен болу себебін түсіндіруде, анаэробты және аэробты тыныс алу үрдістерімен бұлшықеттің қажуы арасындағы байланысты анықтауда қателіктер жібереді

Аэробты және анаэробты тыныс алу үрдістерімен бұлшықеттің қажуы арасындағы байланысты көрсетеді

9.2В «Бөліп шығару» бөлімі бойынша жиынтық бағалау

Оқу мақсаттары

        • Нефронның құрылысы мен қызметін сипаттау;
        • Фильтрация және несептің түзілу үрдістерін сипаттау
        • Зәр шығару жүйесі мүшелері мен бүйрек ауыруларының алдын алу жолдарын түсіндіру
        • Әртүрлі ағзалардың мекен ету ортасы мен зат алмасудың соңғы өнімдері арасындағы байланысты орнату

Бағалау критерийлері

Білім алушы:

  • Нефронның құрылысы мен қызметін сипаттайды
  • Фильтрация және несептің түзілуін түсіндіреді
  • Зәр шығару жүйесі мүшелері мен бүйрек ауруларының алдын алу жолдарын түсіндіреді
  • Әртүрлі ағзалардың мекен ету ортасы мен зат алмасудың соңғы өнімдері арасындағы байланысты орнатады

Ойлаудағдыларының деңгейі

Жоғары деңгей дағдылары

Орындау уақыты

20 минут

Тапсырма

1. Суретте нефрон берілген.

(а) Суреттегі O,P,Q әріптерімен берілген құрылымдарды сипаттаңыз.

O P

Q

(b) Фильтрация үрдісі жүретін бөлік қай әріппен берілгенін анықтаңыз.

2(а) Реабсорбция үрдісі нефронның қай бөліктерінде жүзеге асатынын көрсетіңіз.

(b) Реабсорбция үрдісінің механизмін түсіндіріңіз.

  • Зәр шығару жүйесі мүшелері мен бүйрек ауруларының алдын алу жолдарын ұсыныңыз.

аурудың атауы

себебі

алдын алу жолдары

 зәр шығару жүйесі мүшесі

бүйрек

  • Адамның зат алмасуының соңғы азоттық өнімі- несепнәр. Несепнәрдің артықшылықтарын (кемінде 2) түсіндіріңіз.
  • Сұрақтарға жауап беріңіз.

 Шаянда ыдырау өнімдері ағзадан аммиак, ал жәндіктерде несеп қышқылы түрінде шығарылатыны белгілі.

 Ыдырау өнімдерін сыртқа осылай шығару әдісінде қандай да бір биологиялық мән бар ма әлде бұл кездейсоқтық па?

 Шаян мен жәндіктердің зәр шығару мүшелері жұмысындақандай айырмашылық бар және ол мекен ету ортасымен қалай байланысты?

Бағалау критерийлері

Тапсырма

№

Дескриптор

Білім алушы

Балл

Нефронның құрылысы менқызметін сипаттайды

1

Oәріпіменберілгенқұрылымды сипаттайды;

Pәріпіменберілгенқұрылымды сипаттайды;

Qәріпіменберілгенқұрылымды сипаттайды;

нефронныңфильтрацияүрдісі жүретін бөлігін анықтайды;

1

1

1

1

Фильтрацияжәне несептіңтүзілуін түсіндіреді

2

реабсорбция үрдісі нефронның қай бөліктеріндежүзегеасатынын

көрсетеді;

реабсорбцияүрдісініңмеханизмін түсіндіреді;

1

1

Зәр шығару жүйесі мүшелері мен бүйрек ауруларының алдын алу жолдарын түсіндіреді

3

зәр шығару жүйесі мүшелері мен

бүйрек ауруларын атайды;

себебін анықтайды;

алдын алу жолын ұсынады;

1

1

1

Әртүрлі ағзалардың мекен ету ортасы мен зат алмасудыңсоңғы өнімдері арасындағы байланысты орнатады

4

несепнәрдің адамның зат алмасуының соңғы азоттық өнімі болуының артықшылықтарын түсіндіреді;

1

5

шаян мен жәндіктердің азоттық өнімдерінің әр түрлі болуының биологиялық мәнін анықтайды;

шаян мен жәндіктердің зәр шығару мүшелеріқызметіндегі айырмашылықты мекен ету ортасымен байланыстырады.

1

1

Барлығы

12

«Бөліп шығару» бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика

Білім алушының аты-жөні

Бағалау критерийі

Оқу жетістіктерінің деңгейі

Төмен

Нефронның құрылысы мен қызметін сипаттайды

Нефронныңқұрылысымен қызметін сипаттайды

Нефронның құрылысындағы O, P, Q құрылымдардынсипаттауда, нефронның фильтрация үрдісі жүретін бөлігін анықтауда қателіктер жібереді

Нефронныңқұрылысымен қызметін дұрыс сипаттайды

Фильтрация және несептің түзілуін түсіндіреді

 Фильтрацияжәненесептің түзілуін түсіндіруде қиналады

Нефронның реабсорбция үрдісі жүретінбөлігінкөрсетуде, реабсорбция үрдісінің механизмін сипаттауда қателіктер жібереді

Фильтрация және несептің түзілуін түсіндіреді

Зәр шығару жүйесі мүшелері мен бүйрек ауруларының алдын алу жолдарын түсіндіреді

Зәр шығару жүйесі мүшелері мен бүйрек ауыруларының алдын алу жолдарын ұсынуда қиналады

Зәр шығару жүйесі мүшелері мен бүйрек ауруларын атауда/ себебін анықтауда/алдын алу жолдарын ұсынуда қателіктер жібереді

Зәр шығару жүйесі мүшелері мен бүйрек ауруларының алдын алу жолдарын толық түсіндіреді.

Әртүрлі ағзалардың мекен ету ортасы мен зат алмасудың соңғы өнімдері арасындағы байланысты орнатады

Әртүрлі ағзалардың мекен ету ортасы мен зат алмасудың соңғы өнімдері арасындағы байланысты орнатуда қиналады

Несепнәрдің адамның зат алмасуының соңғы азоттық өнімі болуындағы артықшылықтарын дәлелдеуде, шаян мен жәндіктердің азоттық өнімдерінің әр түрлі болуының биологиялық мәнін анықтауда қателіктер жібереді

Әртүрлі ағзалардың мекен ету ортасы мен зат алмасудың соңғы өнімдері арасындағы байланысты орнатады

    • C «Координация және регуляция» бөлімі бойынша жиынтық бағалау

Оқу мақсаттары

9.1.7.1 Жүйке ұлпасының құрылысы мен атқаратын қызметі арасындағы байланысты қалыптастыру

9.1.7.3 Жүйке импульсінің туындауы мен өтуін сипаттау

        • Ағзаның ішкі ортасының тұрақтылығын сақтау- гомеостаз механизмін түсіндіру
        • Өсімдіктердің өсуі мен дамуына әсер ететін заттардың әрекетін талдау

Бағалау критерийлері

Білім алушы:

  • Жүйкеұлпасыныңқұрылысыменатқаратын қызметі арасында байланыс орнатады
  • Жүйкеимпульсініңтуындауыменөтуін түсіндіреді
  • Ағзаның ішкі ортасының тұрақтылығын сақтау- гомеостаз механизмін түсіндіреді
  • Өсімдіктердіңөсуімендамуынаәсерететін заттардың әрекетін талдайды

Ойлаудағдыларының деңгейі

Жоғары деңгей дағдылары

Орындау уақыты

20 мин

Тапсырма

1. Сызбада жүйке ұлпасының құрылымдық және функционалдық бірлігі - нейрон берілген.

(а) Сызбада А әрпімен таңбаланған құрылымды атаңыз.

(b) Сызбадағы Е әрпімен таңбаланған құрылымның атқаратын қызметін сипаттаңыз.

(с)Нейронныңатқаратынқызметіменқұрылысыарасындағыбайланысты сипаттаңыз.

  • Сызбада жүйке импульсының туындауын және өтуін сипаттайтын график берілген.

 Деполяризация,реполяризация,гиперполяризация,тыныштықпотенциалы кезеңдері мен 1-4 сандарының арасындағы сәйкестікті анықтаңыз.

1.

2

3

4

  • Қалыпты жағдайдағы адам қанында глюкоза мөлшері шамамен 100 мл 90 мг құрайды. Глюкоза деңгейінің реттелуі - эндокриндік және жүйке жүйелерімен бақыланатын гомеостаздың мысалы. Сіз тамақтанғаннан кейін қанда глюкоза мөлшері артып кетеді.

(а) Қандағы глюкозаның деңгейінің реттелу механизмін түсіндіріңіз.

  • Сызбада өсімдіктердің өсуіне әсер ететін затты анықтау үшін жасалған Ч.Дарвиннің тәжірибесі берілген.

(а) Ч.Дарвин анықтаған өсімдіктердің өсуіне әсер ететін затты атаңыз.

(b) Суретті пайдалана отырып Ч.Дарвин анықтаған заттың өсімдіктерге қалай әсер ететінін сипаттаңыз.

Бағалау критерийлері

Тапсырма

№

Дескриптор

Білім алушы

Балл

Жүйкеұлпасының құрылысымен

атқаратынқызметі

арасындабайланыс орнатады

1

Аәрпіментаңбаланғаннейронның құрылымын атайды;

А әрпімен таңбаланған нейронның құрылымының атқаратын қызметін сипаттайды;

нейрон құрылысы мен атқаратын қызметі арасындағы байланысты сипаттайды;

1

1

1

Жүйке импульсінің туындауы мен өтуін түсіндіреді

2

деполяризация;

реполяризация;

гиперполяризация;

тыныштықпотенциалыкезеңдерін анықтайды;

1

1

1

1

Ағзаныңішкі ортасының тұрақтылығынсақтау- гомеостазмеханизмін

түсіндіреді

3

қандағы глюкозаның деңгейінің реттелу механизмін түсіндіреді;

1

Өсімдіктердің өсуі мен дамуына әсер ететін заттардың әрекетін талдайды

4

өсімдіктіңөсуіне әсер ететін затты анықтайды;

Ч.Дарвиннің тәжірибесін сипаттайды.

1

1

Барлығы

10

«Координация және регуляция» бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика

Білім алушының аты-жөні

Бағалау критерийі

Оқу жетістіктерінің деңгейі

Төмен

Жүйкеұлпасының құрылысы мен атқаратын қызметі арасында байланыс орнатады

Жүйке ұлпасының құрылысы мен атқаратын қызметі арасында байланыс орнатуда қиналады

Нейронныңқұрылымдық элементін атауда/атқаратын қызметін көрсетуде/ атқаратын қызметі мен құрылысы арасындағыбайланысты

сипаттауда қателіктер жібереді

Жүйке ұлпасының құрылысы мен атқаратын қызметі арасында байланыс орнатады

Жүйкеимпульсінің туындауы мен өтуін түсіндіреді

Жүйке импульсініңтуындауы мен өтуін түсіндіруде қиналады

Деполяризация/реполяризация/ гиперполяризация/тыныштық потенциалы кезеңдерін анықтаудақателіктер

жібереді

Жүйкеимпульсініңтуындауы мен өтуін дұрыс түсіндіреді

Ағзаның ішкі ортасының тұрақтылығынсақтау- гомеостазмеханизмін түсіндіреді

Ағзаныңішкіортасының тұрақтылығын сақтау- гомеостаз механизмін түсіндіруде қиналады

Ағзаныңішкіорта тұрақтылығынсақтауда қандағы глюкозаның деңгейінің реттелу механизмін түсіндіруде қателіктер жібереді

Ағзаның ішкі ортасының тұрақтылығын сақтау- гомеостаз механизмін түсіндіреді

Өсімдіктердің өсуі мен дамуына әсер ететін заттардың әрекетін талдайды

Өсімдіктердің өсуі мен дамуына әсер ететін заттардың әрекетін талдауда қиналады

Өсімдіктердің өсуі мен дамуына әсер ететін затты анықтауда/Ч.Дарвиннің тәжірибесін сипаттауда

қателіктер жібереді

Өсімдіктердің өсуі мен дамуына әсер ететін заттардың әрекетін талдайды

  • – ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫ
    • А «Қозғалыс» бөлімі бойынша жиынтық бағалау

Оқу мақсаты

        • Қол бұлшық еттерінің максималды жұмыс күшін және күшке төзімділігін зерттеу
        • Бұлшықеттіңжиырылужиілігінебұлшықет жұмысының тәуелділігін зерттеу

3А

Бағалау критерийлері

Білім алушы:

  • Қол бұлшық еттерінің максималды жұмыс күшін және күшке төзімділігін түсіндіреді
  • Бұлшықеттіңжиырылужиілігінебұлшықет жұмысының тәуелділігін анықтайды

Ойлаудағдыларының деңгейі

Жоғарғы деңгей дағдылары

Орындау уақыты

20 минут

Тапсырма

  • Фло́ренс Гри́ффит-Джо́йнер 1988 жылы 100 метрді 10.49 сек жүгіріп өтіп дүниежүзілік рекорд орнатты.

Қысқа уақыт ішнде Фло-Джо сияқты спринтердің бұлшықеттеріне аэробты тыныс алу үшін оттегі жетіспей қалды.

    • Бұл жағдайда 100 м спринт үшін бұлшық еттерге қажетті энергия қалай бөлетіндігін түсіндіріңіз.
  • Оқушылар бұлшық еттің жиырылу жиілігіне бұлшықет жұмысының тәуелділігін зерттеді. Зерттеу барысында оқушылар салмағы 2 кг жүкті 0,5 метр биіктікке көтерді. Жүкті көтеру арасындағы (тынығу) үзілістер 4 сек, 2 сек және үздіксіз болды. Деректер кестеде берілген.
    • F = 1 кг = 9,8 H болған жағдайдағы күш – килограмды есептеңіз.
  • A=F*S*n формуласы бойынша S=0.5 метр болғандағы әр жиіліктегі жұмысты есептеңіз.

Жиілік

F – килограмм-күш, Н

n – жүкті көтеру саны

A – жұмыс, Дж

Баяу

22

Орташа

15

Жылдам

12

  • Бұлшықеттің жүкті көтеру саны жиілік баяу болғанда екі еседей жоғары болу себебін түсіндіріңіз.
  • Бұлшықеттің динамикалық жұмысқа төзімділігі ішкі мүшелердің жұмысына, жұмыс сипатына және қарқынына байланысты. Графикте қол бұлшықетінің жас өскен сайын төзімділік өзгерісі берілген.
    • Графиктегі көрсеткіштердің өзгерісін түсіндіріп, қорытынды жасаңыз.

Бағалау критерийлері

Тапсырма

№

Дескриптор

Білім алушы

Балл

Қолбұлшықеттерінің максималды жұмыс күшін

және күшке төзімділігін түсіндіреді

1

бұлшықеттердіэнергиямен қамтамасыз ету үдерісін түсіндіреді;

1

Бұлшық еттің жиырылу жиілігінебұлшықет жұмысының тәуелділігін анықтайды

2

формулабойыншакүш- киллограммды есептейді;

формула бойынша бұлшықет күшін әр түрлі жиілік үшін есептейді;

бұлшықетжұмысыныңжилігінің тынысалутипінетәуелділігін

түсіндіреді;

тыныс алу типін алынған деректермен байланыстырады;

1

1

1

1

3

график бойынша төзімділік өзгерісін түсіндіреді;

қорытынды жасайды.

1

1

Барлығы

7

«Қозғалыс» бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика

Білім алушының аты-жөні

Бағалау критерийі

Оқу жетістіктерінің деңгейі

Төмен

Қол бұлшық еттерінің максималды жұмыс күшін және күшке төзімділігін түсіндіреді

 Қол бұлшық еттерінің максималды жұмыс күшін және күшке төзімділігін түсіндіруде қиналады

Бұлшықеттерді энергиямен қамтамасыз ету үдерісін түсіндіру кезінде қателіктер жіберген

Оттегіжетіспеу бұлшықеттерді қамтамасызету түсіндіреді

жағдайында энергиямен үдерісін

Бұлшықеттің жиілігіне жұмысының анықтайды

 жиырылу бұлшықет тәуелділігін

Бұлшық жиілігіне жұмысының анықтайды

еттің

 жиырылу бұлшықет тәуелділігін

9.3В «Молекулалық биология» және 9.3С «Жасушалық цикл» бөлімдері бойынша жиынтық бағалау

Оқу мақсаттары9.4.1.2 Дезоксирибонуклеин қышқылының молекуласының

қос шиыршықты құрылымын сипаттау

9.4.1.3Дезоксирибонуклеинқышқылыныңқұрылымдық қағидалары негізінде үлгілеу

        • Митоздың кезеңдерін сипаттау
        • Мейоздың кезеңдерін сипаттау
        • Мейоз бен митозды салыстыру

Бағалау критерийлеріБілім алушы:

  • Дезоксирибонуклеин қышқылының молекуласының қос шиыршықты құрылымын сипаттайды
  • Дезоксирибонуклеинқышқылыныңқұрылымдық қағидалары негізінде көрсетеді
  • Митоздың кезеңдерін түсіндіреді
  • Мейоздың кезеңдерін сипаттайды
  • Мейоз бен митозды салыстырады

Ойлаудағдыларының деңгейі

Қолдану

Жоғары деңгей дағдылары

Орындау уақыты25 минут

Тапсырма

  • ДНҚ молекуласының сызбасы берілген.
    • Z пен Q арасындағы байланыс түрін атаңыз.
  • Сызбада ДНҚ қос шиыршықты үзіндісі берілген.

(b) Бұл заңдылық қалай аталатынын жазыңыз.

  • Оқушы бұршақ өсімдігін Vicia faba зертханада өсіріп, оның тамырының өсуін зерттеді. Ол тамырдың ұшын кесіп алып, жарық микроскобы арқылы қарады.

Суретте тамыр ұшының жасушасының бір бөлігі берілген. D әрпімен интерфаза кезіндегі жасуша.

Митоз кезеңдерініңатауы меносы кезеңдерге сәйкес жасушаА-Hәріптермен белгіленген.

(а) Әріптер митоздың қай кезеңдеріне сәйкес келетінін анықтаңыз.

Митоз кезеңдерінің атауы

Қай әріппен белгіленген?

(b)Митоздыңбасындажануаржасушасындабөліну шүйкесінтүзу үшін центриольдер микротүтіктердің жинақталуына жауап береді.

Бөліну шүйкесінің жануарлар жасушасындағы митоз үшін маңызын сипаттаңыз.

  • Өсімдіктер мен жануарлар үшін мейоздың өсуден басқа маңызын көрсетіңіз.

1

2

  • Мейоз бен митозды сaлыстырыңыз.

Кезеңдер

Мейоз

Митоз

Профаза

Метафаза

Анафаза

Телофаза

Осы типтегі бөліну жүретін

орын

Бағалау критерийі

Тапсырма

№

Дескриптор

Білім алушы

Балл

Дезоксирибонуклеин қышқылының молекуласыныңқос шиыршықтықұрылымын сипаттайды

1

сызбаданнуклеотидтің бөлігін атайды;

сызбаданнуклеотидтің бөлігін атайды;

сызбаданнуклеотидтің бөлігін атайды;

Zпен Q арасындағы байланыс түрін анықтайды;

X

Y

Z

1

1

1

1

Дезоксирибонуклеин қышқылыныңқұрылымдық қағидаларынегізінде көрсетеді

2

ДНҚекіншітізбегін толықтырады;

бұл заңдылық қалай аталатынын жазады;

1

1

Митоздың түсіндіреді

кезеңдерін

3

митоз кезеңдерінің атайды;

кезеңдерменмикроскоптағы кескіні арасындағы сәйкестікті

анықтайды;

бөліну шүйкесінің жануарлар митозы үшін маңызын сипаттайды;

1

1

1

Мейоздың сипаттайды

кезеңдерін

4

өсімдік жануар үшін мейоздың бірінші маңызын көрсетеді;

өсімдік жануар үшін мейоздың екінші маңызын көрсетеді;

1

1

Mейозбен салыстырады

митозды

5

мейозбенмитоздыпрофаза кезеңін салыстырады;

мейозбенмитоздыметафаза кезеңін салыстырады;

мейозбенмитоздыанафаза кезеңін салыстырады;

мейозбенмитоздытелофаза кезеңін салыстырады;

осытиптегібөлінужүретін орындарын анықтайды;

1

1

1

1

1

Барлығы

16

«Жасушалық цикл» және «Молекулалық биология» бөлімдері бойынша

 жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика Білім алушы аты-жөні

Бағалау критерийі

Оқу жетістіктерінің деңгейі

Төмен

Дезоксирибонуклеин қышқылының молекуласыныңқос шиыршықтықұрылымын сипаттайды

Дезоксирибонуклеин қышқылыныңмолекуласының қосшиыршықтықұрылымын сипаттайды

Нуклеотидтің X, Y және Z белгіленген бөліктерін атауда/Z пен Q арасындағы байланыс түрін анықтауда қателіктер жібереді

Дезоксирибонуклеин қышқылының молекуласының қос шиыршықтықұрылымын сипаттайды

Дезоксирибонуклеин қышқылыныңқұрылымдық қағидаларынегізінде көрсетеді

Дезоксирибонуклеин қышқылыныңқұрылымдық қағидалары негізінде көрсетуде қиналады

ДНҚ екінші тізбегін тұрғызуда, бұл заңдылық қалай аталатынын анықтауда қателіктер жібереді

 Дезоксирибонуклеин қышқылыныңқұрылымдық қағидаларынегізіндедұрыс көрсетеді

Митоздың түсіндіреді

кезеңдерін

Митоздың түсіндіруде қиналады

кезеңдерін

Митоз кезеңдерінің атауы және олардың микроскоптағыкескініарасындағы сәйкестіктіанықтауда,бөліну шүйдесініңжануарлармитозыүшін маңызынсипаттаудақателіктер жібереді

Митоздың түсіндіреді

кезеңдерін

дұрыс

Мейоздың сипаттайды

кезеңдерін

Мейоздың кезеңдерін сипаттауда қиналады

Өсімдік жануар үшін мейоздың бірінші/ екінші маңызын, көрсетуде қиналады

Мейоздың сипаттайды

кезеңдерін

дұрыс

Mейозбен салыстырады

митозды

Mейоз бен митозды салыстыруда қиналады

Мейозбенмитозды профаза/метафаза/анафаза/ телофаза кезеңдерін салыстыруда қиналады

Mейозбен салыстырады

митозды

дұрыс

    • D «Тұқым қуалаушылық пен өзгергіштік заңдылықтары» және 9.3E

«Микробиология және биотехнология» бөлімдері бойынша жиынтық бағалау

Оқу мақсаттары

9.2.4.2Моногибридтібудандастырудыңцитологиялық негіздерін дәлелдеу және есептер шығару

9.2.4.8 Адамның қан тобының тұқымқуалауын және қан топтарын анықтау механизмін түсіндіру

9.2.4.7 Жынысты анықтау кезінде хромосомалардың рөлін түсіндіретін сызба жасау

9.2.4.10 Шежіре сызбасын құру

        • Инсулинөндірумысалындабиотехнологиялық үдерістің жалпы сызбасын сипаттау
        • Биотехнологияда өндірілетін өнімдерге мысал келтіру

Бағалау критерийлері

Білім алушы:

  • Моногибридтібудандастырудыңцитологиялық негіздерін дәлелдейді және есептейді
  • Адамның қан тобының тұқымқуалауын және қан топтарын анықтау механизмін түсіндіреді
  • Шежіре сызбасын сызады
  • Жынысты анықтау кезінде хромосомалардың рөлін түсіндіретін сызба сызады
  • Инсулинөндірумысалындабиотехнологиялық үдерістің жалпы сызбасын түсіндіреді
  • Биотехнологиядаөндірілетінөнімдергемысал келтіреді

Ойлаудағдыларының деңгейі

Қолдану

Жоғары деңгей дағдылары

Орындау уақыты

20 минут

Тапсырма

1. Төменде гомозиготалы қара мен ақ тышқандарды будандастыру сызбасы берілген.

Алынған бірінші ұрпақтың бәрі қара түсті және генотипі Bb. Бірінші ұрпақты өзара будандастырған сызба төменде берілген.

  • Арман мен Айгулдің отбасында 4 бала бар, олардың қан топтары төмендегі сызбада көрсетілген.

Арман мен Айгүлдің генотиптерін анықтаңыз.

  • Хантингтон - жүйке жүйесін зақымдайтын, тұқым қуалайтын ауру және ол доминантты (Н) аллель бойынша тұқым қуалайды. Бұл отбасында гомозиготалы, рецессивті (h) аллельге ие ұрпақтың дені сау болады.

Төменде Хантингтон ауруының тұқым қуалау шежіресі берілген.

(а)(і) Берілген шежірені пайдаланып, осы отбасында қанша қыз баланың осы белгі

бойынша науқас екенін анықтаңыз.

(іі) Осы баланың генотипін жазыңыз.

(b) Шежіредегі А менВ ата-аналарынан ұл және қызбаланың дүниеге келгені көрсетілген.

Отбасында қыз бен ұлдың дүниеге келгенін көрсететін (Х, Y белгілерін қолданып) сызба құрастырыңыз.

  • Биотехнологияда инсулиндірекомбинантты ДНҚ алу әдісі арқылы өндіреді.

Төменде осы әдістің сызбасы берілген.

(а) Сызбада А, В, С әріптері арқылы белгіленген құрылымдарды атаңыз.

(b) Үрдісті сипаттаңыз.

  • Биотехнологияның медицина саласында өндірілетін өніміне мысалдар (кемінде екеу) келтіріңіз.
    • Биотехнологиядаөндірілетін өнімнің 1 артықшылығын және 1 кемшілігін атаңыз.

Артықшылығы: Кемшілігі:

Бағалау критерийлері

Тапсырма

№

Дескриптор

Білім алушы

Балл

Моногибридті будандастырудың цитологиялық негіздерін дәлелдейдіжәне есептейді

1

ата-анасының генотипін анықтайды;

ұрпақтың генотиптін анықтайды;

гаметаларды анықтайды;

ұрпақтың фенотиптін анықтайды;

ара-қатынасты анықтайды;

1

1

1

1

1

Адамның қан тобының тұқымқуалауын және қан топтарынанықтау механизмін түсіндіреді

2

ұрпақтың қан тобы бойынша ата- аналарыныңгенотиптерін анықтайды;

1

Шежіре сызбасын сызады

Жыныстыанықтау кезінде хромосомалардың рөлін түсіндіретін сызба сызады

3

отбасында науқас қызды анықтайды;

оның генотипін анықтайды;

Отбасында қыз бен ұлдың дүниеге келгенін көрсететінсызба құрастырады;

1

1

1

Инсулин өндіру мысалында биотехнологиялық үдерістіңжалпы сызбасын түсіндіреді

4

сызбада А әріп арқылы белгіленген үрдісті анықтайды;

сызбада В әріп арқылы белгіленген үрдісті анықтайды;

сызбада С әріп арқылы белгіленген

үрдісті анықтайды;

үрдісті сипаттайды;

1

1

1

1

Биотехнологияда өндірілетінөнімдерге мысал келтіреді

5

биотехнологияныңмедицина саласындаөндірілетінөніміне

мысал келтіреді;

биотехнологиядаөндірілетін

өнімнің артықшылығын атайды;

биотехнологиядаөндірілетін

өнімнің кемшілігін атайды.

1

1

1

Барлығы

16

«Тұқым қуалаушылық пен өзгергіштік заңдылықтары» бөлімі бойынша

жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика

Білім алушының аты-жөні

Бағалау критерийі

Оқу жетістіктерінің деңгейі

Төмен

Моногибридті будандастырудың цитологиялықнегіздерін дәлелдейді және есептейді

Моногибридті будандастырудың цитологиялықнегіздерін дәлелдейді және есептеуде қиналады

Ата-анасының /ұрпақтың генотиптерін/ гаметалары ұрпақтың фенотипін/ ара- қатынастыанықтау анықтауда қателіктер жіберген

Моногибридті будандастырудың цитологиялықнегіздерін дәлелдейді және дұрыс есептейді

Адамның қан тобының тұқымқуалауын және қан топтарынанықтау механизмін түсіндіреді

Адамныңқантобының тұқымқуалауын және қан топтарын анықтау механизмін түсіндіруде қиналады

 Ұрпақтың қан тобы бойынша ата- аналарының генотиптерін анықтауда қателіктер жібереді.

Адамныңқантобының тұқымқуалауын және қан топтарын анықтау механизмін түсіндіреді

Шежіре сызбасын сызады

Жынысты анықтау кезінде хромосомалардың рөлін

түсіндіретін сызба сызады

Шежіре сызбасын сызуда, жынысты анықтау кезінде хромосомалардыңрөлін түсіндіретін сызба жасауда қиналады

Отбасында науқас қызды/ оның генотипін анықтауда, отбасында қыз бен ұлдың дүниеге келгенін көрсететін сызба құрастыру кезінде қателіктер жіберген

Шежіре сызбасын сызады Жыныстыанықтаукезінде хромосомалардыңрөлін түсіндіретін сызба сызады

Инсулин өндіру мысалында биотехнологиялық үдерістің жалпы сызбасын түсіндіреді

Инсулин өндіру мысалында биотехнологиялықүдерістің жалпы сызбасын түсіндіруде

қиналады

Сызбада А,В,С әріптері арқылы белгіленген үрдіс / анықтауда/үрдісті сипаттауда қателіктер жібереді

Инсулин өндіру мысалында биотехнологиялықүдерістің жалпы сызбасын түсіндіреді

Биотехнологияда өндірілетін өнімдерге мысал келтіреді

Биотехнологиядаөндірілетін өнімдерге мысал келтіруде қателіктер жібереді

Биотехнологияның медицина саласында өндірілетін өніміне мысал келтіруде/ биотехнологияда өндірілетін өнімнің артықшылығын мен кемшілігін атауда

қателік жібереді

Биотехнологиядаөндірілетін өнімдерге дұрыс мысал келтіреді

  • ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫ
    • А «Көбею» бөлімі бойынша жиынтық бағалау

Оқу мақсаттары

9.2.1.1 Адамның жыныс жүйесінің құрылысын сипаттау

9.2.1.4 Менструальдық цикл мен эстроген және прогестеронның маңызын сипаттау

Бағалау критерийлері

Білім алушы:

  • Адамның жыныс жүйесінің құрылысын түсіндіреді
  • Менструальдықциклменэкстрогенжәне прогестеронның маңызын түсіндіреді

Ойлаудағдыларының деңгейі

Жоғары деңгей дағдылары

Орындау уақыты

20 минут

Тапсырма

  • Сызбада ер адамның жыныс мүшесі берілген.

А, В және С әріптерімен көрсетілген құрылымдарды атаңыз.

А В С

  • Төмендегі суретте аталық жыныс жасушасы берілген.

(а) Суреттегі құрылымның жасуша екенін дәлелдеңіз.

(b) Жасушаның А бөлігіндегі ерекшелікті атқаратын қызметімен байланыстырыңыз.

3. Суретте әйел адамның жыныс мүшесінің сызбасы берілген.

 (а) Овуляция жүретін құрылымды анықтаңыз.

 (а) (і) Овуляция ұғымына анықтама беріңіз.

    • Төмендегі кестені толтырыңыз.

Үдеріс

Құрылым атауы және белгіленуі

Ұрықтану жүреді

Ұрықтың дамуы жүреді

Экстрогенжәнепрогестеронгормондары бөлінеді

  • Қисықта менструалдық айналым кезіндегі 4 гормонының өзгерісі берілген.
    • Менструальдық цикл кезінде D әрпімен белгіленген гормон мөлшерінің циклдің екінші жартысында артқаны байқалады. Бұл өзгерістің маңызын түсіндіріңіз.

Бағалау критерийлері

Тапсырма

№

Дескриптор

Білім алушы

Балл

Адамныңжыныс жүйесінің құрылысын түсіндіреді

1

А құрылымын анықтайды;

В құрылымын анықтайды;

С құрылымын анықтайды;

1

1

1

2

құрылымныңжасушаекенін дәлелдейді;

құрылымның А бөлігіндегі ерекшелікті атқаратынқызметімен байланыстырады;

1

1

3

овуляцияжүретінқұрылымды анықтайды;

овуляция ұғымына анықтама береді;

ұрықтану жүретін

ұрықтың дамитын

экстрогенжәнепрогестерон гормондарын бөлетін құрылымдарды

анықтайды;

1

1

1

1

1

Менструальдық цикл мен экстроген және прогестеронның маңызын түсіндіреді

4

Dәрпіменберілгенгормон мөлшерінің өзгерісін түсіндіреді.

1

Барлығы

11

«Көбею» бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика

Білім алушының аты-жөні

Бағалау критерийлері

Оқу жетістіктерінің деңгейі

Төмен

Адамның жыныс жүйесінің құрылысын түсіндіреді

Адамның жыныс жүйесінің құрылысынтүсіндіруде қиналады

Ер адамның жыныс мүшесінен А/ В /С құрылымдардыанықтауда, құрылымның жасуша екенін дәлелдеуде/ құрылымның А бөлігіндегі ерекшелігін атқаратын қызметімен байланыстыру кезінде,

овуляция/ ұрықтану жүретін ұрықтың дамитын /экстроген және прогестерон гормонын бөлетін құрылымдарын анықтауда қателіктер жібереді

Адамныңжынысжүйесінің құрылысын дұрыс түсіндіреді

Менструальдық цикл мен эстрогенжәне

прогестеронныңмаңызын түсіндіреді

Менструалдықциклмен эстроген және прогестеронның маңызынтүсіндіруде қиналады

Менструалдық цикл кезінде D әрпімен берілген гормон мөлшерінің өзгерісін түсіндіруде қателеседі

Менструальдық цикл мен эстроген және прогестеронның маңызын түсіндіреді

9.4 В «Өсу мен даму» бөлімі бойынша жиынтық бағалау

Оқу мақсаттары

9.2.3.2Ұрықтыңдамуындағыплацентаныңмаңызын түсіндіру

9.2.3.2 Эмбрион мен ұрықтың дамуын салыстыру

Бағалау критерийлері

Білім алушы:

  • Ұрықтыңдамуындағыплацентаныңмаңызын түсіндіреді
  • Эмбрион мен ұрықтың дамуын салыстырады

Ойлаудағдыларының деңгейі

Жоғары деңгей дағдылары

Орындау уақыты

20 минут

Тапсырма

  • Диаграмма жүкті әйелдің жатыр қабырғасындағы және ұрықжолдастағы қан тамырларының орналасуы, ана мен ұрықтың қан айналу жүйесі бір-бірімен араласпайтыны көрсетілген.

Неліктен ана мен ұрық қаны араласпау керектігінің екі себебін түсіндіріңіз.

  • Ұрықжолдасты жиі «аш ішек, өкпе және бүйрек» ретінде қарастырады. Ұрықжолдастың әрбір осы мүшелердің қызметін жүзеге асырудағы маңызын сипаттаңыз.
  • Сызбада эмбрион мен ұрықтың даму кезеңдері берілген.

С әрпімен таңбаланған үрдісті атаңыз.

(а) Осы кезеңге сай болатын өзгерісті сипаттаңыз.

  • Эмбрион мен ұрықтың дамуындағы айырмашылықтарды(екіден кем емес) сипаттаңыз.

Бағалау критерийлері

Тапсырма

№

Дескриптор

Білім алушы

Балл

Ұрықтыңдамуындағы

плацентаныңмаңызын

түсіндіреді

1

ана мен ұрық қандары араласпау

керектігінің1себебін түсіндіреді;

1

ана мен ұрық қандары араласпау

керектігінің2себебін

1

түсіндіреді;

2

ұрықжолдастың:

1

зат алмасу;

газ алмасу;

1

бөліпшығаруқызметін

сипаттайды;

1

Эмбрионменұрықтың

3

эмбрионменұрықтыңдаму

1

дамуын салыстырады

сызбасынан С үрдісті атайды;

осыкезеңгесайболатын

1

өзгерісті сипаттайды;

эмбрионменұрықтың

4

дамуындағыекі

айырмашылықты сипаттайды.

2

Барлығы

9

«Өсу мен даму» бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика

Білім алушының аты-жөні

Бағалау критерийлері

Оқу жетістіктерінің деңгейі

Төмен

Ұрықтыңдамуындағы плацентаныңмаңызын түсіндіреді

Ұрықтыңдамуындағы плацентаныңмаңызын түсіндіруде қиналады

Ана мен ұрық қандары араласпау керектігінің1,2себептерін түсіндіруде, ұрықжолдастың: зат алмасу / газ алмасу/бөліп шығару/

қызметінсипаттаудақателіктер жібереді;

Ұрықтыңдамуындағы плацентаныңмаңызын түсіндіреді

Эмбрионменұрықтың дамуын салыстырады

Эмбрион мен ұрықтың дамуын салыстыруда қиналады

Эмбрионмен ұрықтың даму сызбасынан С үрдісті атауда/ осы кезеңге сай болатын өзгерісті/ эмбрионмен ұрықтың дамуындағы айырмашылықтысипаттауда қателіктер жібереді;

Эмбрион мен ұрықтың дамуын дұрыс салыстырады

9.4 С «Эволюциялық даму» бөлімі бойынша жиынтық бағалау

Оқу мақсаттары9.2.5.1 К. Линней мен Ж.Б. Ламарк еңбектерінің негізгі

қағидаларын оқып зерттеу

9.2.5.3 Эволюцияның қозғаушы күштерін сипаттау

        • Түрдің құрылымы мен критерийлерін сипаттау;
        • Түр түзілу үдерісін түсіндіру

Бағалау критерийлеріБілім алушы:

          • К. Линней мен Ж.Б. Ламарк, Ч Дарвин еңбектерінің негізгі қағидаларын атайды
          • Эволюцияның қозғаушы күштерін түсіндіреді
          • Түрдің құрылымы мен критерийлерін сипаттайды
          • Түр түзілу үдерісін түсіндіреді

Ойлаудағдыларының деңгейі

Қолдану

Жоғары деңгей дағдылары

Орындау уақыты20 минут Тапсырма

  • Төмендегі кестеде биология ғылымының дамуына үлес қосқан ғалымдардың еңбектері берілген. Сәйкес келетін тұжырымдардың тұсына (+) таңбасын қойып кестені толтырыңыз.

Сипаттама

К.Линней

Ж.Б.Ламарк

Ч.Дарвин

1. Эволюцияныңқозғаушыкүштерін

анықтады

2. Жүйелеудебинарлыноменклатураны

ұсынды

3. Градация туралы ілім ұсынды

4. Табиғисұрыпталудыэволюцияның

қозғаушы күші деп тапты

5. Өсімдіктер мен жануарларды жүйеледі

6. Тіршілік атаулының бәрін тәңір жасады

дегенге сенді

7. Жаттығу барысында игерілген белгілер

тұқым қуалайды деп есептеді

8. Еңалғашқыэволюциялық

тұжырымдама жасады

  • Эволюцияның бір қозғаушы күшін атаңыз.

(а)

    • Осы қозғаушы күштің эволюция үшін маңызын дәлелдеңіз.
  • Берілген мысалдардан түрдің қандайкритерийлері туралы айтылғанан анықтаңыз.
    • Күйдіргіш сарғалдық өсімдігі егістікте және жайылымда өссе, ал басқа өрмелегіш

сарғалдық су жағалауларында өседі.

    • Кемірушілердің түрлерінің бір бөлігі ұйқыға кетеді, ал кей түрлерде ондай болмайды. Өсімдіктердің жақын түрлері эфир майларын синтездеу және жинақтау ерешелігі бойынша ажыратылады.
    • Түрлерді бір-бірімен будандастырғандадарақтардың мінез-құлығы, яғни құстардың әні (токование), шырылдауық шегірткелердің шырылы әр түрлі. Жыныстық жұптар бір-бірін осы ерекшеліктер бойынша ажыратады. Өсімдіктердің гүлдеу мерзімдерінің әр түрлі болуы да оларды әр түрге жатқызатын критерий болып табылады.

а

b

c

  • Не себепті түрді анықтау үшін морфологиялық критерийдің жеткіліксізболатынын сипаттаңыз. Жауабыңызды мысалмен дәлелдеңіз.
  • Сызбада түр түзілу туралы ақпарат берілген.

(а) Сызбаны қолдана отырып, жаңа түрдің түзілу үрдісін түсіндіріңіз.

(b) Сызбада берілген түр түзілу жолын атаңыз.

Бағалау критерийлері

Тапсырма

№

Дескриптор

Білім алушы

Балл

К. Линней мен Ж.Б. Ламарк, Ч Дарвин еңбектерініңнегізгі

қағидаларын атайды

1

К. Линнейдің еңбектерін атайды;

Ж.Б. Ламарктың еңбектерін атайды;

Ч.Дарвиннің. еңбектерін атайды;

1

1

1

Эволюцияныңқозғаушы күштерін түсіндіреді

2

эволюцияныңқозғаушы

бірін атайды;

аталған қозғаушы күштің эволюция

үшін маңызын дәлелдейді;

күшінің

1

1

Түрдіңқұрылымымен критерийлерін сипаттайды

3

4

біріншімысалдантүрдің

критерийін анықтайды;

екіншімысалдантүрдің

критерийін анықтайды;

үшіншімысалдантүрдің

критерийін анықтайды;

түрді анықтау үшін морфологиялық критерийдің жеткіліксіз екендігін дәлелдейді;

сәйкес

сәйкес

сәйкес

1

1

1

1

Түртүзілу түсіндіреді

үдерісін

5

сызбаны қолдана отырып, түр түзілу

үрдісін түсіндіреді;

сызбада берілген түр түзілу жолын

атықтайды.

1

1

Барлығы

11

«Эволюциялық даму» тарауы бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика

Білім алушының аты-жөні

Бағалау критерийі

Оқу жетістіктерінің деңгейі

Төмен

Линней мен Ж.Б. Ламарк, Ч Дарвин еңбектерінің негізгі қағидаларын атайды

Линней мен Ж.Б. Ламарк, Ч Дарвин еңбектерінің негізгі қағидаларын атауда қиналады

Эволюциялық теория қағидаларының негізінқалағанғалым К. Линней/Ж.БЛамарк-Ч.Дарвиннің еңбектерін анықтауда қателіктер жібереді

Линней мен Ж.Б. Ламарк, Ч Дарвин еңбектерінің негізгі қағидаларын дұрыс атайды

Эволюцияның қозғаушы күштерін түсіндіреді

 Эволюцияның қозғаушы күштерін түсіндіруде қиналады

Эволюцияның қозғаушы күшінің бірін атауда, қозғаушы күштің эволюция үшін маңызын дәлелдеуде қателіктер жібереді

 Эволюцияныңқозғаушы күштерін дұрыс түсіндіреді

Түрдің құрылымы мен критерийлерін сипаттайды

Түрдіңқұрылымымен критерийлерін сипаттауда қиналады

Түрдің критерийлерін сипаттайтын мысалдан түрдің критерйлерін анықтауда, түрді анықтау үшін ғылымда бірнеше критерийлер қолдану керек екенін дәлелдеуде

қателік жібереді

Түрдіңқұрылымы критерийлерін сипаттайды

мен

Түртүзілу түсіндіреді

үдерісін

Түртүзілу қиналады

үдерісін

түсіндіруде



Толық нұсқасын 30 секундтан кейін жүктей аласыз!!!


Әлеуметтік желілерде бөлісіңіз:
Facebook | VK | WhatsApp | Telegram | Twitter

Қарап көріңіз 👇
  Биология_9 класс СОР ᐈ
kz | Жиынтық бағалау (ТЖБ, БЖБ) (СОЧ, СОР)



Пайдалы сілтемелер:
» Туған күнге 99 тілектер жинағы: өз сөзімен, қысқаша, қарапайым туған күнге тілек
» Абай Құнанбаев барлық өлеңдер жинағын жүктеу, оқу
» Дастархан батасы: дастарханға бата беру, ас қайыру

Соңғы жаңалықтар:
» 2025 жылы Ораза және Рамазан айы қай күні басталады?
» Утиль алым мөлшерлемесі өзгермейтін болды
» Жоғары оқу орындарына құжат қабылдау қашан басталады?
Пікір жазу