Абай Құнанбайұлы «Қалың елім, қазағым, қайран жұртым». Қазақ әдебиеті, 10 сынып, дидактикалық материал.

Сұрақтар

Қайран

Ғаріп

Сөзді немен байланыстырасыз?

Өмірдегі өткен нәрсеге деген сағыныш сезімі.

Бейшара, бақытсыздық.

Қандай тіркес жасайсыз?

Қайран жұрт, қайран кездер, қайран күндер.

Ғаріп адам, ғаріп жан

Қандай сезім туындады?

Сағыныш, қимастық

Аяушылық

Осы сөзді қай жағдайда қолданады?

Жоқ нәрсеге сағынышпен қарауда.

Жағдайдың нашарлығын айтқанда.

Оны қандай адам айтуы мүмкін?

Іші ашып, назданған адам.

Ауыр жағдайын есіркеген адам

Аспектілер

Жауап

Ұйқасы

Шұбыртпалы ұйқас (аааа)

Өлшемі

7,8 буынды, 6 шумақты, әр шумақ 4-5 тармақтан құралған.

Поэтикалық фонетикасы

Жай қайталау кездеседі:

Елің сонда жүргенде,

Қызық дәурен сүргенде,

Бәйшешек шығып бүргенге,

Шаңына малың аунаған,

Дәулетің өсіп қаулаған,

Тел емес малды саумаған.

Поэтикалық синтаксисі

Жай сөйлемдер:

Ботадай бейне өскен тел.

Тыныш еді еліміз.

Ұстарасыз өскен мұрт.

Көркемдегіш құралдары

Эпитеттер: қызық дәурен, қазақ деген қалың жұрт, еркін өскен қайран ел,

Метафоралы теңеу: екі сұлтан сұңқарға,

Теңеу: ботадай бейне өскен тел.

Лирикалық кейіпкер

Ақынның өзі

Тақырыбы, идеясы

Қазақ халқының қазіргі жағдайын айта келіп, ұлы тарихын дәріптейді.

Жанры

Поэзиялық шығарма: өлең.

Шығарма жазылған тарихи кезең

Отарлау саясатының күшеюі кезеңінде жазылған.

Автор

Дулат Бабатайұлы

Аспектілер

Абай Құнанбайұлы

Дулат Бабатайұлы

Қысқаша мазмұны

Ақын қазақтың жағымсыз болмысы туралы жырлайды. Қазақтың көпшілігі - іске жоқ, қу, көп сөйлейтін, өзгені тыңдауды білмейтін адам. Өз малына өзі ие емес. Ақын халықтың кемшіліктерін әшкерелей отырып, жаман әдеттерден арылып, еңбекқорлыққа, білімге шақырады.

Автор өз заманындағы қазақ халқының жағдайын «Ұйқы басып сезбедік» дей отырып, «Шырмаған жаудың» ішінде қалғанын айтады да, еркіндік, өткен ұлылығын аңсап, тарихқа шолу жасайды.

Тақырыбы

Қазақ елінің жағымсыз мінезін сынап, дамуға бағыттау

Қазақ халқының өткен ерлігі, елдігі.

Идеясы

Сын арқылы халқының көзін ашу

Қазақ халқының бұрынғы қасиеттерін дәріптеп өз заманымен салыстыру.

Лексикасы

Эпитеттер:

Қалың ел, қайран жұрт

Метафора:

Бірі қан, бірі май боп енді екі ұртың

Эпитеттер: қалың жұрт, еркін өскен қайран ел,

Метафоралы теңеу: екі сұлтан - сұңқарға

Теңеу: ботадай бейне өскен тел.

Қорытынды