Жылу машиналарын қолданудың экологиялық мәселелері. Физика, 8 сынып, қосымша материал.

 Оқу мақсаты: Жылу машиналарының қоршаған ортаның экологиясына әсерін бағалау

 Атмосфераны ластаушы көздер

 Атмосфера ауасының шекарасы болмайтындықтан  бүкіл жер шары халықтары мен онда тіршілік ететін жануарлар, құстар және тірі организмдер мен өсімдіктер дүниесі үшін ортақ байлық болғындықтан, оны ластамау, сапасын тіршілікке зиян келтірмейтін биосфераның құрамдас бөлігі болып табылады.

 Адам іс-әрекетінің нәтижесінде ондағы түрлі газдар және басқа қалдықтар бөлніп шығарлуда. Ол ластағыш заттар атмосфера ауасының газалық сапасын төмендетуде. Атмосфера адам үшін атқаратын қызметі орасан зор, Атмосфера бүкіл әлемді таза ауа мен қамтамасыз ете отырып, тіршілікке қажетті газдармен, басқа химиялық элементтермен (О2, N2, СО2 және т.б.) байытады. Жер планетасын күн мен ғарыштан келетін түрлі зиянды сәулелерден, метеориттерден қорғайды, климатты, ауа райын, зат алмасу, энергия алмасу және т.б. іс-әрекеттерді, жалпы жер шарындағы тұрақтұлықты жоғары дәрежеде үйлестіріп отырады.   Адам кез келген қызметі жердің жалпы ресурсына әсер етеді.Бұл қызметтердің нәтижесінде жер ресурстары аяқталуы керек сияқты.Бірақ, жердің үнемі күн сәулесінен жаңа энергия алынатынын естен шығармау керек.

 Адамзатқа орасан зор пайдалы ауа бассейні соңғы жылдары күрделі өзгерістерге ұшырап отыр. Ең басты себебі ауаның ластануы болып отыр. Атмосфера ауасының сапалық көрсеткіштері оның ластану дәрежесімен анықталады. Егер атмосфера ауасында ластағыш заттардың ШМК-сы қалыпты құрамынан өсіп кете сай келмесе, онда ондай ауаны ластанған ауа деп санайды.

 Ластағыш заттардың негізгі көздері — өнеркәсіп, автокөліктер, жылу энергетикасы, мұнай, газ, көмір өндіру, өндеу орындары, космос және энергетика,  үй құрылыс комбинаты, асфальт зауыты, ауыр машина жасау зауыты  т.б. өндіріс салалары. Бұл аталған обьектілерден атмосфераға түскен заттар ауа құрамындағы компоненттердің қатысумен химиялық немесе фотохимиялық өзгерістерге ұшырайды. Мысалы, қоршаған ортаны ластауды физикалық (шу, тербеліс, әр түрлі сәуле шығарулар) және химиялық (әр түрлі заттар: ауада-улы газдар және булар, суда және топрықта ауыр металлдардың иондары) деген екі түрін қарастырайық.

 Қорытынды.

     Барлығымыз білетіндей, атмосфераның кірленуі табиғатқа, халық денсаулығына нұқсан келтіреді. Осыған орай халыққа жанама нұқсан келтіру қазір ғана емес келешекте де орындалуы әбден мүмкін. Сондықтан келтірілген зияндықтың жалпы экономикалық мөлшерін де айту қиынға соғуда. Бірақ бұл жұмыс қазіргі кезде актуалді. Айтып кету керек, Қазақстан Республикасы дүниежүзілік Жер атмосферасына антропогенді әсерін азайту процессінің мүшелігіне қол қойды.

 Атмосфералық ауаның ең негізгі кірлетуші көздері көмірсутекті жандырғыш заттармен жұмыс істейтін энергетикалық құрылғылар, жылуэлектрстанциялары, жылу энергетикасы және автокөлік қозғалтқыштары болып табылады.

 Ал Алматы қаласының жыл бойындағы тұрақты, негізгі кірлету көздері ішкі жану қозғалтқыштарымен жарақтандырылған автокөліктер екені еш күмәнсіз. Олар ауа қабаттарына көмір диоксидін, азот кышқылдарын және тағы басқа зиянды заттарды тасымалдайды.

 Алматы қаласының ауа бассейні сол бойынша кір күйінде тұрып қалғандығы белгілі, әсіресе қыс мезгілінде. Сол себепті бұл экологиялық жағдайды жақсарту мақсатында тек қана үкімет пен түрлі чиновниктер ғана емес, сонымен бірге қала халқы да жұмыс істеу керек. Егер халықтың өзі тазалыққа ұмтылмайтын болатын болса, онда үкіметтің істеген жұмысы ешқандай нәтиже бермейді. Сол себепті мен барлық осында отырған студенттер қауымын қаламыздың экологиялық жағдайын жақсартуға шақырамын. Өзіміз өз қаламыз үшін күреспесек, онда бұл жерлерде тұрғандығымызды ақтамауымыз емес пе? Уақтында дүниежүзі қалаларының ең тазаларының ондығына кірген қаламыз қазір ең кір қалалардың ондығына кіріп отыр. Бұл есе өз кезегіне әр алматылықтың ашыну алып келу керек. Ал бұл жағдайдың болмауы ашынарлық болуда. Осы бағытта жүре берсек қайда, ол бізді қайда алып барар екен?

 Қолданылған әдебиеттер тізімі. 

 1. Журнал ЭКОЛОГИЯ. Тұрақты өсу. қаңтар-ақпан 2005

 2. Қазақстан Республикасының экологиясы. Нұрлы жол газеті. №15,9(12)

 3. Гирусев Э.В «Экология и экономика. Природа пользования» – М: 2002

 4. Сағынбаев Г.К. Экология негіздері. Алматы, 1995.

 5.http://news.nur.kz/183537.ht

 6. http://www.inform.kz/kaz/article/

 7. http://www.almaty.kz/page.php

 Атмосфераның іштен жану қозғалтқыштарының лақтырыстарымен ластануы

 Жоспар:

 1. Ауаны ластаушы заттар;

 2. Лақтырыстарды газ, бу тәрізді ластаушылардан тазарту тәсілдері.

  Атмосфералық ауаның аса көп ластануы көмірсутек отынында (бензин, керосин, дизельдік отын, мазут, көмір, табиғи газ және т.б.) жұмыс істейтін, энергетикалық қондырғылардан болады. Ластану мөлшері жағылатын отын  құрамымен,  көлемімен және  жану  процесін ұйымдастырумен анықталады.

 Атмосфера ластануының негізгі көздері іштен жанатын қозғалтқыштары   (ІЖҚ) бар көлік құралдары және жылу электр станциялары (ЖЭС) болып  табылады.

 Атмосфераның газ-турбиналық қозғалтқыш қондырғыларынан (ГҚҚ)   және ракета қозғалтқыштарынан (РҚ) ластану үлесі әзірше елеусіз, өйткені олардың қалалар мен ірі өнеркәсіп орталықтарында қолданылуы шектелген. ГҚҚ және РҚ белсенді пайдаланылатын орындарда (аэродромдар, сынау стан-циялары, мәре алаңдары) атмосфераға осы көздерден түсетін ластанулар осы объектілерге қызмет көрсететін ІЖҚ  мен ЖЭС салыстырылады.

 Электр қондырғыларында әр түрлі газдарды, отынды жаққан кезде   атмосфераға лақтырылатын негізгі компоненттер – СО₂ көміртегінің уытсыз   диоксиді және Н₂O су буы. Алайда, олардан басқа  атмосфераға көміртек оксиді, күкірт, азот оксиді, қорғасын, күйе қосылыстары, көмірсутектер, соның ішінде  канцерогенді  бенз(а)пирен С₂₀Н₁₂  қатты отынның жанбай қалған бөлшектері лақтырылады.

 ІЖҚ уытты лақтырыстары пайдаланылған және картерлік газдар, карбю-ратор мен отын багынан шығатын отын булары болып табылады. Уытты  қоспалардың негізгі үлесі атмосфераға ІЖҚ пайдаланылған газдарымен бірге келеді.  Картер газдарымен және отын  буларымен бірге атмосфераға  - олардың жалпы лақтырысының 45% C_nH_m түседі.

 ІЖҚ пайдаланылған газдарының құрамын зерттеулер, онда бірнеше ондаған компоненттер бар екенін көрсетеді, олардың негізгілері 8.1-кестеде   келтірілген. Күкірт  диоксиді алғашқы  отында (дизельдік отын) күкірт  болған   жағдайда, пайдаланылған газдарда  түзіледі.

 Келтірілген деректерді  талдау, СО,  NO,  C_nH_m көп лақтырысы есебінен,  ІЖҚ карбюраторынан шыққан газ аса көп уытты болатынын көрсетеді. Дизель-дік ІЖҚ таза күйінде уытсыз болатын  күлді  көп мөлшерде лақтырады.  Алайда, жоғары адсорбциялық қабілетке ие бола тұрып, күлде уытты заттардың, соның ішінде канцерогенді заттардың бөлшектері болады. Күл уытты заттардың  адам-ға әсерін  арттырып,  ауада  өлшенген  күйде болады.

 Машина жасау кәсіпорындарының технологиялық және желдетуші  лақ-тырыстарын газ-бу тәрізді қоспалардан тазарту және зарарсындандыру про-цестері біріншіден, атмосфераға лақтырылатын газдардың химиялық құрамы бойынша өте алуан түрлі болуымен; екіншіден, олардың температурасы аса жоғары  және құрамында шаң мөлшері  көп болуымен сипатталады, бұл оларды   тазарту процесін едәуір қиындатады және алдын-ала дайындықты талап етеді.

 Өнеркәсіпте жасалатын газдан тазарту қондырғылары тұтылған қоспа-ларды пайдаға асырмай немесе кейіннен пайдаға асыру арқылы  технологиялық  және желдету лақтырыстарын зарарсыздандыруға мүмкіндік берді. Аппарат-тардың бірінші типі тұтылған өнімді жою, тасымалдау және көму  процестері-мен байланысты, санитарлық шектеулермен сипатталады. Өнімді әрі қарай  пайдалану арқылы оны шоғырланған түрде бөлетін аппараттар аса перспекти-валы болады. Мұндай қондырғыларды  өндіру – аз  қалдықты  және  қалдықсыз технологияларды әзірлеудегі маңызды кезең.

 Азот оксидтерінің лақтырыстары жағылатын жанар-жағар майдың түрі мен сортына, оның берілу сапасы мен  тәсіліне,  жану камерасындағы  отынның  құрамына, сондай-ақ жану камерасынан шыққанда ауа температурасына тәуел-ді болады. Тамшылар диаметрінің азаюы пайдаланылатын газдар салмағының  бірлігінде азот оксидтері  құрамының төмендеуімен  қоса жүреді.

 Әуежайлар мен сынау станцияларына жанасатын аймақтарда ГТҚқ лақ-тырыстары  ауаның  ластануына аса үлкен әсер етеді.  Әуежайлардағы  зиянды заттар лақтырыстары бойынша салыстырмалы деректер ГТҚқ-дан жер  үстін-дегі  қабатқа түсулердің, %-пен есептегенде: көміртегі оксиді -55; азот оксиді – 77; көмірсутектер – 93; аэрозольдар – 97 құрайтынын көрсетеді. Қалған лақтырыстарды ІЖҚ бар жер бетіндегі көлік құралдары шығарады.

 Газдан тазартудың биохимиялық әдістері құрамы тұрақты пайдаланы-латын газдарды тазарту үшін аса көп қолданылады. Тұтылған заттардың био-химиялық тотығу жылдамдығы олардың газ дозасынан түсу жылдамдығынан артық  болған  жағдайда, газдан тазартудың жоғары тиімділігіне қол жеткізіледі.

 Тазартылатын газдарда болатын жеке қосылыстардың әсерімен микро-организмдермен шығарылатын ферменттерінің әсерінен заттар ыдырайды.

 Жаңа технологиялық процестерді таңдау кезінде, сондай-ақ газдан  тазар-ту қондырғыларын қайта құру кезінде келесі факторлар есепке алынуы қажет:

 - энергия аз жұмсалғанда жүктеу сипаттамаларының кең диапазонында тазарту процесінің максимум  тиімділігі;

 - конструкцияның және  оған  қызмет көрсетудің қарапайымдылығы;

 - полимер материалдардан аппараттарды және жеке тораптарды жасау мүмкіндігі және шағындылығы;

 - жерді айналымдық суару немесе өздігінен сулану кезінде жұмыс істеу мүмкіндігі.

 Тазарту ғимараттарын жобалау негізіне салыну керек болатын басты принцип – бұл  зиянды  заттарды мүмкіндігінше максимум тұту; жылу  шығын-дарын  төмендету  және оларды  технологиялық процеске  қайтару.

  http://lib.kstu.kz:8300/tb/books/2016/PEiH/Auelbekova%20i%20dr/%D0%A2%D0%B5%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F/8.htm

 Қолданатын әдебиеттер

 1 Текиниди К.Д., Кабылбекова Г.К. Вредные вещества в промышленности. КарГТУ, Караганда, 2006.

 2  Очкин А.В., Фадеев Г.Н. Химия защищает природу. – М.: Просвещение, 1984. – 157 с.

 3  Хефлинг Г. Тревога в 2000 году. – М.: Мысль, 1990. – 270 с.

 4  Сидоренко Г.Н., Можаев Е.А. Санитарное состояние окружающей среды и здоровье населения. – М.: Медицина, 2004. – 122 с.

 5 Руководство по токсикологии отравляющих веществ / Под редакцией А.И. Черкеса. – Киев: Здоров’я, 1964. – 464 с.

Альтернативті энергия көздері

«Президентіміз Н.Назарбаев «Қазақстан-2050» Стратегиясында атап өткендей, «көмірсутегі шикізатының нарығында ірі ойыншы болып қала отырып, біз энергияның баламалы түрлерін өндіруді дамытуға, күн мен желдің энергиясын пайдаланатын технологияларды белсенді енгізуге тиіспіз. 2050 жылға қарай елде энергияның баламалы және жаңғыртылатын түрлерін қоса алғандағы барлық энергия тұтынудың кем дегенде тең жартысы келуге тиіс. Елдің дамудың «жасыл» жолына көшуіне Астанадағы алда тұрған ЭКСПО-2017 қуатты серпіліс беруі тиіс»

Елімізде тәуелсіздік алған күннен бастап арзан, тиімді электр энергия көздерін іздеу мақсатында, “Қазақстанда 2050 жылға дейін электр энергиясын өндіруді дамыту туралы” мемлекеттік бағдарлама қабылданды.Осы бағдарламаға сәйкес қазіргі уақытта жел күшімен өндіретін электр энергиясы қуатын халық шаруашылығына қолданудың тиімді жолдары қарастырылуда.

Қазіргі уақытта жел мен Күн сынды баламалы энергия көздерін пайдалану - жоғары дәрежеде деп айту қиындау. Өйткені мамандардың есебі бойынша елімізде жалпы жаңғыртылатын энергия көздерінің үлесі 1 пайыз екен. Бүгінде Қазақстанның жер қойнауы табиғи қазбаларға бай болғандықтан энергия тапшылығы айтарлықтай байқалмайды. Дегенмен баламалы энергия көздері ол болашақтың қажеттілігі екені сөзсіз.

Қазақстанда қалпына келетін энергия көздерін пайдаланудың басты мақсаты энергетиканың қоршаған ортаға кері әсерін төмендетуӘлемдік тәжірибеде солай. Мысал үшін, бір ғана 2009 жылдың өзінде ҚР Қоршаған ортаны қорғау министрлігінің мәліметі көрсеткендей, атмосфераға шығарылған ластаушы заттардың көлемі 3,4 млн тоннаны құрап, оның 85%-ы 43 ірі кәсіпорынға тиесілі болған. Оның үстіне, қазіргі таңда Қазақстанда жалпы өндірілетін электр энергиясы 85%-ға дейін органикалық отынды – негізінен, жергілікті көмірді және аз көлемде көмірсутекті шикізаттарды жағу жолымен алынатынын ұмытпаған жөн. Стационарлық көздерден еліміздің атмосферасына қалдықтардың 10%-ға жуығын және улы қалдықтардың басым үлесін мұнай және ілеспе газ өндіру саласында жұмыс істейтін кәсіпорындар шығарады. Осы ретте, қалпына келетін энергия көздерін қолдану арқылы энергетикадан бөлінетін парник газдарын 500 мың тоннадан 2,5 млн т СО2-ге дейін азайтуға мүмкіндік бар.Қалпына келетін энергия көздерін пайдаланудың экономикалық тиімділігі де бар. Атап айтсақ, оны электр қуатын өндіру және жеткізу үшін қолдану арқылы Қазақстанның энергияға тапшы өңірлерінде үнемділікке қол жеткізуге болады.

Баламалы энергетика — энергияны дәстүрлі қазба көздерінен (көмір, мұнай, газ) емес, Күннен, геотермиялық көздерден  және т.б. энергия көздерінпайдалану арқылы алу.

Энергия қорларын үнемдеу бүгінгі күннің аса маңызды міндеттерінің біріне айналды. Өнеркәсібі дамыған әлемнің барлық мемлекеттерінде энергия үнемдеу шаралары дұрыс жолға қойылған. Өйткені көмірмен және көмірсутегімен жұмыс істейтін жылу электр станциялары түбі бір экологиялық проблемалардың асқынуына әкеп соқтыратыны белгілі жайт. Сондықтан әлем қайта қалпына келетін жергілікті энергия көздерін энергия үнемдеудің басты қайнар көзі ретінде қабылдап отыр. 

Жел қондырғысы дегеніміз – жел энергиясын механикалық энергияға түрлендіретін қондырғы. Бұны желқозғалтқыш деп те атауға болады. Желқондырғысына негізгі əсер етуші күш – ауа ағыны (жел). Ауа ағыны барлық қозғалатын заттар сияқты қозғалыс энергиясы немесе кинетикалық энергияның қоры болады. Ауа ағынының кинетикалық энергиясын жел дөңгелегі немесе басқадай жұмыс органы арқылы механикалық энергияға түрлендіреді.

Қондырғының міндетіне байланысты механикалық энергия орындаушы механизмдердің көмегімен электрэнергия, жылулық, механикалық жəне де қысылған ауа энергиясына айналдыруы мүмкін.Желтурбинасының қозғалатын бөлігін ротор деп атаймыз. Ротор жел ағының энергиясын көп қамтыса, соғұрлым көп электр энергиясын өндіреді

Жел энергиясының басқа энергия көздерінен экологилық және экономикалық артықшылықтары көп. жел энергетикасы қондырғыларының технологиясын жетілдіру арқылы оның тиімділігін арттыруға болады. жел энергиясын тұрақты пайдалану үшін жел энергетикасы қондырғыларын басқа энергия көздерімен кешенді түрде ұштастыру қажет. республиканың шығыс, оңтүстік-шығыс, оңтүстік аймақтарында су электр станциялары мен жел электр станцияларын біріктіріп электр энергиясын өндіру өте тиімді. қыс айларында жел күші көбейсе, жаз айларында азаяды, ал су керісінше, қыс айларында азайса, жаз айларында көбейеді. сөйтіп, энергия өндіруді біршама тұрақтандыруға болады

Қазақстанның климаттық жағдайы - күн қуатын пайдалануға қолайлы. Ғалымдардың айтуынша елімізде күн энергиясын өндіру мүмкіндігі жылына 2,5 миллиард киловатт-сағат. Мәселен, күн сәулесін жинайтын арнайы тақталар. Толық автоматтандырылған аталмыш тақтайшалар ғимараттан шықпай-ақ, күн сәулесінің түсу бұрышын анықтап, оны компьютер арқылы басқаруға мүмкіндік береді.

Ал өз кезегінде күн энергиясын қолдану жылу мен жарықты қатар алуға мүмкіндік береді. Бұл арзан әрі қолайлы. Сондықтан ол қазақстандық ғалымдардың басты назарында. 

Күн энергиясын электр энергиясына айналдыратын қондырғыны фотоэлектрлік немесе фотовольталық, ал күн энергиясын жылулық энергияға айналдыратын аспапты – термиялық деп атайды. Бұл аспаптарды гелиожүйе-лер деп атайды. Экономикалық құндылығын бағаласақ, күн қондырғылары эксплуатациялық шығынға ұшыратпайды, оны жөндеу және қалпына келтіру үшін қор жұмсалмайды, ұзақ мерзімде жұмыс істей береді

Су энергетикасы (Гидроэнергетика; грек, "һydor" — су, ылғал, energia — қызмет, әрекет бөгет салу арқылы немесе бөгетсіз ағын судан энергия алу.

Қазақстанда Бұқтырма СЭС-і, Қапшағай СЭС-і, Шардара СЭС-і, т.б. бар. Су энергетикасының энергия көздері турбина арқылы өтетін су ағынының орны өзенге немесе көлге құятын және бұлақ суымен толтырылады. Су энергетика қорлары — өзендер мен сарқырамалардың құлама суынан алуға болатын энергия қоры. Энергияның бұл көзінің артықшылығы — оның қоры сарқылмайды, үнемі қалпына келіп отырады. Бұл энергияның арзан, әрі гигиеналық түрғыдан таза түрі болып табылады

Биогаз – бұл тамаша қалпына келетін ресурс және мұны кез келген органикалық қалдықтан (тамақ қалдығы, мал қалдығы, тұрмыстық қалдық, ағын суларының тұнбасынан және т.б. сол сияқты) алуға болады. Тек бір ғана ауылшаруашылық өнімдерінің қалдықтарынан пайда болған биогаздың потенциалдық қоры жылына 1-1,3 млрд. тонна жанғыш шикізат береді екен, ал бұл дегеніміз пайдаланылатын дүниежүзілік энергия ресурстарының оннан бір бөлігі.  Биогаз қондырғыларында биогазды ең түрлі ауқымда алуға болады. Ол өз кәсіпорнын энергиямен қамтамасыз ету үшін шағын тазарту мен қондырғылар болуы мүмкін және газ бен электр қуатын желіге беруге арналған алып орталықтандырылған энергия парктері болуы мүмкін.  

Жалпы, қалпына келетін энергияның келешегі зор, экологиялық таза, қоры ешуақытта сарқылмайды, әрі арзан, тиімді. Оларды пайдалану табиғат баланстарын бұзбайды.

Егер біз баламалы энергия көздерін тиімді жәнеүнемді пайдаланатын болсақ бұл біздің келешегіміздің кепілі. Жел энергиясын қалай пайдалану туралы ұсыныстар. Қазақстан бірнеше аймақтарына желқондырғысын орнату керек деген ұсыныс білдіремін. Ал орнату үшін, біріншіден бізге тұтынатын энергиямыздың мөлшерін есептеп алу керек және өз жерімізге орташа соғатын желдің жылдамдығын білуіміз керек, екіншіден, жел- қондырғысын орнататын жерді таңдау. Ашық ландшафтағы төбе және тау жотасына жерқондырғысын орнату тамаша орын болып есептеледі. Төбеде жел жылдамдығы жазық тегіс жерге қарағанда ылғида жоғары. Егер 2 немесе бірнеше қондырғылар орнататын болсақ, онда олардың арасы мұнараның биіктігімен кем дегенде 5 есе артық болу керек, олай болмағанда жұмыс істегенде бір-біріне кедергі жасайды.

Жылдамдық артқан сайын, ауа ағысының сипаты өзгере түседі. Ауа қабаттары бірімен-бірі ретсіз араласып кетеді, үйірім пайда болады. Мұндай ағысты турбулентті деп атайды. Турбулентті ағыс жел энергиясын тиімді пайдалану мүмкіндігін азайтады, сонымен қатар машинаның тозуын тездетеді. Сондықтан турбина мұнарасының биіктігін барынша биік етіп қалайды, біріншіден жер бетіндегі пайда болатын турбулентті ағысты болдырмау үшін, екіншіден жел жылдамдығын арттыру үшін. Жел қуаты оның жылдамдығының кубына тура пропроционал. Мысалы, жерден 30 м биіктікте орнатылған желтурбинасы мен жерден 10 м биіктікте орнатылған турбинаның жылдамтықтарының айырмашылықтары 100% болады. 10м биіктікте орнатылған екі жел генераторы мен 30м биіктікте орнатылған бір генератордың өндірілген ток қуаты бірдей. Басында айтып кеткендей, желқондырғының орнын тағайындаған соң, сол аймақтағы орташа жылдамдық мәнін білуіміз керек. Ол үшін айлар бойы зерттеулер жүргізіп немесе метеостанцияның көмегіне жүгінуіне болады.

Жел жылдамдығын өлшеу үшін үш шыныдан жасалған, вертикаль оське бекітілген анемометр аспабы пайдаланылады. 1 минуттағы айналым санын электрондық құрылғы тіркейді. Анемометр жел бағытын анықтайтын аспап, флюгермен жабдықталған. Жел бағытын анықтаудың тағы бір тәсілі, сол аймақтың өсімдік ағаштарын бақылау. Жалғыз және өсіп тұрған ағашты алып қарасақ, жел соққан жағының жапырағы сирек, қураған, бұтақтары ұзын және горизонталь болып келеді. Өз аймағымыздың климаттық жағдайы, бізге керекті энергия мөлшері, орташа жел жылдамдығы, орнын тағайындаған соң, желгенераторын шығаратын мамандардан мәлімет алған соң, желқондырғысының керекті моделін таңдауға болады.

Желэнергетикасының күннен-күнге дамуы қарқындап өсуде. 31 желтоқсан 2005 жылы бүкілдүниежүзілік желэнергетикасының өндірілетін қуаты 58 982 МВт болды. Осындай қарқынды өсу сатысында Бүкіләлемдік желэнергетика ассоциациясы 2010 жылы жел энергиясын қуатын 120 000 МВт-қа өсіруді жоспарлап отыр.

Сондықтан Қазақстан да жел энергиясын дамытуды басты назарға алу керек деп санаймын.

Қолданылған әдебиеттер тізімі 1. Экономика журналы 2011 жылғы шығарылым.2. www.google.kz сайты.3. С.Ə.Əлібекова Қолданылған балама энергетикалық қондырғылардың түрлері мен параметрлері.