Жүгіру, секіру реттілігі. Дене шынықтыру, 6 сынып, қосымша материал. 8 сабақ.

Әдістемелік нұсқаулық

1-бөлім Жүгіру, секіру, лақтыру дағдыларын дамыту

Сабақтың тақырыбы: Жүгіру секіру реттілігі

Оқу мақсаты: 6.3.2.1 Дене қыздыру мен қалпына келу техникаларының басты құрамдарының ағзаға тигізетін әсерін түсіндіру және оларды орындау

Сабақтың мақсаты: Дене қыздыру мен қалпына келу техникаларының басты құрамдарының ағзаға тигізетін әсерін түсіндіру және олардың орындалуын көрсету

• Сабақтың басы.

 Сабақтың басында өтетін тақырыппен таныстырып, білім алушылармен бірге оқу мақсаты және сабақтың соңында күтілетін нәтиже анықталады. Осыдан кейін білім алушылар сабақтағы бағалау критерийлері және дескрипторлармен танысады.

• Сабақтың ортасы.

1 тапсырма: Білім алушылар, бір орында, қозғалыста және жүгіру кезінде ЖДДЖ орындайды. Осы кезде екпінмен жүгіріп келіп аяқты бүгіп ұзындыққа секіру кезіндегі қауіпсіздік ережелері мен дене қыздыру, қалпына келу техникаларының басты құрамдарының ағзаға тигізетін әсері түсіндіріліп, олардың орындалуы көрсетіледі. Оқушылар бірнеше топқа бөлінеді.

Ойын алаңының ортасына үлкен шеңбер (диамерті 2-3 м) сызады. Шеңберден, бір-бірінен тең арақашықтықта, 8-10 сызық-сәулелер әр жақтарға таралады. Әр тізбектің ұзындығы — 2,5-3 м. Сәулелердің ұзындығы бірдей болады және әрқайсысының соңында кішкентай шеңбер (диаметрі 15-20 см) құрылады. Бір-бір ойыншы тұрған әрбір кішкентай шеңберге шайба (ағаш шеңбер, жайпақ тас және т.б.) қойылады.

Мұғалімнің белгісі бойынша, ойыншылар, оң аяқта секіріп, өз шайбасын үлкен шеңберге кіргізуге тырысады. Шеңбер шегін секіріп өткеннен кейін, ойыншы екі аяғына тұрып, аз уақыт демала алады. Одан кейін әр ойыншы, енді сол аяқта секіріп, өз тізбегінің шегінде қозғалуға тырысады да, шайбасын кері айдайды. Кішкентай шеңберге бірінші жеткен ойыншы жеңімпаз саналады. Мұғалім оқушыларға ойын көмегімен ептілік пен секіргіштікті дамытуға және аяқтардың сүйек-бұлшықет аппаратын бекітуге болатынын ескертеді.

Сұраңыз: денені қыздыру ағзаға қалай әсер етеді? Аяқ бұлшық еттерін, демді қалпына келтіруге арналған қандай жаттығуларды білесіздер?

2 тапсырма: Екпінмен жүгіріп келіп аяқты бүгіп ұзындыққа секірудің орындалу техникасы көрсетіліп, түсіндіріледі. Секірудің фазалары: екпін алу, итерілу, ұшу, жерге түсу. Осыдан кейін білім алушылар әдісті практика жүзінде орындайды. Тапсырманы орындағаннан кейін оқушылар талдау жүргізеді.

• Екпінмен жүгіріп келіп ұзындыққа секіру фазаларын біледі;
• 10-12 адымнан тұратын қашықтықтан екпін алады. Екпін алған кезде соңғы адым жылдамдырақ орындалады. Итерілетін аяқ итерілетін тақтаға табанымен дәл қойылады. Итерілуді аяқтаған кезде, итерілетін аяқ толығымен жазылады;
• Қолдар иық деңгейіне дейін көтеріліп, серпілетін аяқ тізе буында бүгіліп, алға шығарылады. Итерілгеннен кейін, итерілетін аяқ инерциямен артқа қарай қимыл жасай береді, содан соң секіруші оны тізесімен алға қарай шығарып серпілген аяққа қосады.
• Басында артқа қарай шалқайған дене иықтарымен аяқтарға қарай алға еңкейтіледі. Екі аяқ тізелерімен кеудеге тартылып, табанның ұштары өзіне қарай тартылып, тобықтар жоғары көтеріледі.
• Жерге қону кезінде секіруші тізелерін бүгіп, қолдарын алға созып, денесін барынша еңкейтеді және жерге қонғанда артқа қарай құламауға тырысады.

Сұраңыз: Екпінмен жүгіріп келіп аяқты бүгіп ұзындыққа секірудің фазалары қандай?

Секіру түрлері мен орындау техникасы. Ұзындыққа секіру техникасы

Секіру – бұл тігінен жəне көлденең кедергіні өтудің қарапайым жəне табиғи амалы.

Жеңіл атлетикада секірудің 4 түрі бар:

• ұзындыққа секіру.
• биіктікке секіру.
• үш адымдап секіру.
• Сырықпен секіру.

 Ұзындық пен биіктікке аралықсыз тірек арқылы секіреді, үш адымдап секіруде екі аралық тірек бар, сырықпен секіруде спортшы сырық арқылы тіреп секіреді.Əрбір секірудің өздеріне тəн əдістері жəне тəсілдері бар.

Ұзындыққа секіру – бұл қарапайым табиғи дене жаттығуы. Бұндағы басты мақсат жылдам жəне тұрақты екпінді жүгіріс, аяқпен итеретін жерге дəл түсуді білу., күшті итеру қажет, ұшуда тепе- теңдікті сақтау арқылы түсу немесе қону.Ұзындыққа секіргенде көрсеткен қорытынды екпінді жүгірістің жылдамдығынан жəне мықты итерудің көмегінен тұрады. Бұндағы басты рөльдерде итеру бұрышы, секіруші ұшуда тепе-теңдікті сақтауды білу жəне түсерде аяқты алға жəне алысқа түсу ойнайды. Ұзындыққа секіру мына тəсілдерден тұрады:

• жүгіріп келіп «аяқты бүгіп» секіру
• жүгіріп келіп «аяқты қайшылап» секіру
• жүгіріп келіп «шалқалай» секіру.

Жеңіл атлетикада негізгі спорттық көрсеткішке жеті екі сатыдан

тұрады:

• ұшудың бастапқы жылдамдығынан;
• шығу бұрышынан. Бұл екеуі де екпінді жүгіру жəне итеру арқылы орындалады. Ұзындыққа секіруді мына сатыларға бөледі:
•  Екпінді жүгіріс жəне итеруге дайындық. (бастапқы екпінді жүгірістен басталып, итеретін жерге аяқты қойған кезде бітеді). Екпінді жүгіріс – бұл жылдамдық үлкен дəрежедегі секірушілердің екпінді жүгірісінің жылдамдығы 10,0-10,5 м/с. Екпінді жүгірістің ұзындығы ерлерде 36-46 метр аралығында жəне əйелдерде 30-36 метр. Соңғы адым 25-30 см, қысқа болады, басқа адымдарға қарағанда.
• Итеру. (Аяқты итеретін жерге қойғаннан басталып, итеріп аяқты алған мезгілде аяқталады).

 Итеруді жылдам орындау қажет. (0,11 – 0,13 с) аяқ бүкіл табанмен, тіке жақын қойылады (жерге бірінші өкше тиелі) аяқ пен жолдың бұрышы 65-70^о болады. Аяқты жылдам қою, екпінді жүгірістің жылдамдығын сақтайды. Итеретін аяқ барлық бүгілу жерлерінен бүгіліп жылдамдықтың екпіні арқылы жазыла бастайды. Тізенің бүгілу бұрышы 140^о көп болмауы қажет. Аяқ түзелгеннен кейін бір мезгілде саны жоғары алға шығады. Сілтейтін аяқ дененің жазылуына көмектеседі. Иық жəне кеуде жоғары көтеріледі. Итеру бұрышы 70-75^о тең. Тігінен секіру жылдамдығы 3,2-3,5 м/с жетеді.

• Ұшу (итеретін жерден аяқты алған мезгілден басталып, түскенге дейінгі аралықты қамтиды). Ұшу 18-24^о бұрышымен басталады. Ұшуда секіруші əр түрлі қозғалысты қолданады,

тепе-теңдікті сақтау үшін жəне қолайлы түсу үшін. Ұшудағы бірінші бөлім биік ұшу барлық тəсілдерінде ұзындыққа секіруде. «Аяқты бүгіп» секіру тəсілі тəсілдердің ішіндегі ең қарапайымы. Ұзындыққа секіруде мектепте осы тəсілден бастап үйретеді.

• Түсу немесе қону (түсетін жерге түскен мезгілден бастап дене қозғалысының тақағанына дейінгі арлықты қамтиды). Түсу немесе қону секіруде көрсеткішке көп көмегін тигізеді. Ұзындыққа секіруде тəсілдердің бəрінде түсу бірдей. Бүгулі аяқ жоғары көтеріледі, өкше жамбастан кішкене төмен болады жəне алға қарай аяқ созылады. Түсу аяқтың бүгілуімен аяқталады жəне алға шығады немесе жанға құлайды.

Ұзындыққа секіруде ең маңызды сатысы болып итеру саналады, сонан

кейін екпінді жүгіріс, ұшу, түсу. Бұлар негізінен спорттық көрсеткішке көп көмегін тигізеді, ұзындыққа секіруде жəне үш адымдап секіруде.

 Екпінді жүгіріс жəне итеруге дайындық, екпінді жүгіріс үлкен жылдамдықтан басталады, соңғы үш адым қысқарады.

 Биіктікке жəне ұзындыққа секірудің техникасын меңгеру үшін бастапқыда бір орында тұрып секіруді үйренген жөн. Бір орында тұрып секірген кезде аяқты тіреп итерілу үшін қолайлы орынды қамтамасыз ету қажет. Яғни аяқты тіреп итерілген кезде аяқтың тайғанауымен ойластырған жөн. Бұл үшін спорт алаңында секірген кезде башайларымен шұңқырдың шетінен

«тіреу» ұсынылады. Жұмсақ жерге (қопсытылған құм, гимнастикалық төсеніш), сондай-ақ қатты жерге де секіріледі. Секірулер кезінде ұзындық пен биіктік онша үлкен болмауын жəне жерге жұмсақ секіріп тусуді ұйымдастыру керек.

 Ұзындыққа секірудің нəтижесі жүгіру жылдамдығына жəне серпіліске байланысты. Жүгіру кезінде адымның үнемділігі үшін жəне назар салу үшін бір қалыпты қолайлы жағдай болуы керек. Бақылау сызығына екі аяғын қойған спортшы аяқтарын жай ғана бүгіп, кеудесін алға қарай еңкейтеді, қолын тізесіне қарай немесе төмен салбыратады. Қозғалыс алға қарай

«құлаумен» басталады. Алғашқы адымдар барынша жігерлі орындалады, бұл қарқынды арттыруға жағдай туғызады. Кейде бір аяқ артқа қойылатын жағдай да болады.

 Жылдамдықты бірте-бірте арттырса, ол барынша қатты серпілуге жеткізеді, ал қатты жылдамдықпен келсе, ол серпілуге дейін сақталады. Жүгірудің бірінші бөлімі сөредегі желаяқты еске салады. Қол барынша сермеліп, кеуде алға қарай еңкейеді. Ал жүгірудің орта кезінде кеудені шалқайтып, соңғы адымдар кезінде оны тік қалыпқа келтіру қажет. Жүгіру соңына дейін жылдамжық сақталсын. Бұл жоғарыда айтқандай, қатты серпілуге жағдай туғызады. «Аяқты бүгу» тəсілі қарапайым, ал ұзындыққа секірудің «шалқаю» тəсілі мейлінше тиімді, өйткені ол ұшу кезінде айналып кетуден сақтайды жəне жерге жайлы түсуді көздейді. Көтерілгеннен кейін серпілетін аяқ төмен итерілген аяққа қарай, артқа жіберіледі. Жамбас төмен, алға қарай қозғалыс жасайды. Дененің кеуде жəне бел омыртқа тұсы бүгіледі, ал аяқ

аздап артқа жіберіледі. Осыдан кейін, жерге түсер алдында алғашқы жағдайға келеді.

«Қайшылау» тəсілінің алдындағы тəсілдерден біраз өзгешілігі бар. Секіруші көтерілген кезде белгілі бір жағдайда болмай, жүгірген кездегі қозғалыстарды жасайды. Ол бейне бір ауада жүгіріп жүрген тəрізді болады. Көтерілгеннен кейін серпілген аяқ төмен, артқа қарай жіберіледі. Серпілген аяқтың төмен жіберілуі жамбастың алға қарай жіберілуімен қоса атқарылады. Содан кейін итерілген аяқ артқа, серпілген аяқ алға жіберіледі. Бұл жағдайда аяқтар тізе тұсынан бүгіледі, қолдар аяқ қозғалысымен қатар қозғалады. Жерге түсер кезде секіруші аяқтарын қосып, оларды кеудесіне тақайды, содан кейін алға қарай сермейді.

 Сөйтіп, «қайшылау» тəсілімен секіргенде секіруші жүгерген кездегідей қозғалыс жасап, көтерілген кезде 2,5 немесе 3,5 қадам жасайды.

 Жерге түсудің жаттығудыңбасынан бастап итеруге назар аударған жөн себебі ол секірудің нəтижесіне əсер етпек. Жерге түсу ұзындыққа секірудің барлық тəсілдеріне бірдей.

 Жерге түсуді бір орында тұрып секіруден бастау қажет. Бұлжағдайда аяқты неғұрлым алға қарай серпу қажет. Содан кейін жерге түсу «адымдап» секірумен, аяқты бүгіп секірумен орындалады. Аяқты неғұрлым алға жіберу үшін белгілі бір қашықтықты белгілеп, ол жерге жіп, лента қойып, жерге түсер кезде аяқты белгіленген жерден əрі қарай түсуге итермелеу керек.

 Көтеріліп келе жатқан кездегі қозғалыс. Егерде жаттығушы итерілуді жəне адымдауды игерген болса, онда оған аяқты бүгу көп қиындық тудырмайды.

• •  Адым жасағаннан кейін итерген аяқты серпілген уақаттан ерте қоспауға тырысу қажет
  •  Қысқа қашықтықтан жүгіре отырып., 50-60 см биіктіктегі таяқшадан секіру, ол таяқша итерілген жерден 180-200 см қашықтықта орналасады.
  • Б. Қ. – итерілетін аяқ алда. 6-8 адымнан ұзындыққа секіру: «бір» дегенде адым жасап,

«екі» дегенде жамбасты алға қарай қозғап, серпетін аяқтың сирағын сəл төмен түсіріп, «үш» дегенде баяу жылжыту қажет, аяқты артқа шалқайтпау керек. Денені түзу ұстап, орташа жылдамдықпен орындаған дұрыс.

 «Шалқаю» тəсілі. Бұл тəсілді үйрену кезінде біршама қиындық кездеседі. Мұнда төмендегідеі жаттығуларды қолдану ұсынылады:

• Үш адымнан жүгіріп, серпілетін аяқты жерге тірегеннен кейін, алға қарай жүгіріп өту;
• Серпілетін аяқты адымдап секіруде жерге түсіріп, қос аяқты да артқа жіберу;
• Қолды жан-жаққа немесе төмен, артқа, жоғары қозғап ұштастыру;
• Толық шалқаю жəне секіру, бұл жағдайда гимнастикалық көпіршені пайдалану, көпіршеден итерілу;
• Жүгіру қашықтығын бірте-бірте 10-12 қадамға дейін арттыра отырып секіру.

«Қайшылау» тəсілі. Осы тəсілді үйрену үшін мына жаттығуларды орындау керек: Серпілетін аяқпен жерге түсу арқылы «адымдап» секіру, содан кейін алға қарай жүгіру;

Жұмсақ төсенішке «адымдап» секіру арқылы түсу;көтеріліп келе жатып, «адымдап» секіруде аяқты алмастыру жəне адымдау жағдайынан жерге түсу;

Гимнастикалық көпіршеден «қайшылау» тəсілімен секіру жəне бірте-бірте қашықтықты арттыра отырып, жүгіріп келіп секіру.

Ұзындыққа секіруде тұтастай алғанда мынадай жаттығулар қолданылады:

• Таңдап алған тəсілмен қысқа, орта қашықтықтан жəне алыстан жүгіріп келіп секіру;
• соңғы адымдарға назар аудара отырып, жүгіру жылдамдығын мүмкіндігінше азайтпай, тезірек итерілу,
• Орта қашықтықтан жүгіріп келіп 60-80 см биікте тұрған кедергіден секіру;
• Ұзындыққа секіруден жарыс өткізу. Басты назарды жедел жəне нық итерілуге назар аудару қажет.

• Сабақтың соңы.

Сабақ соңында білім алушылар демді қалыпқа келтіру жаттығуларын орындап, рефлексия жүргізеді:

- нені білдім, нені үйрендім?

- нені толық түсінбедім?

- немен жұмысты жалғастыру қажет?- деген сұрақтары бар парақшаға жауап береді.

Сабақ уақытында орындаған жұмыстарын бағалау үшін білім алушыларға дескрипторлар арқылы бірін-бірі бағалауды жүргізуді ұсыныңыз.

Ресурстар: Үлкен бос кеңістік, фишкалар, конустар, мұғалім үшін ысқырық, бор, өлшеуіш, рефлексия парағы. Дене қыздыру жаттығуларына сілтеме: http://okafish.ru/tennis/114_123.htmЕкпінмен жүгіріп келіп ұзындыққа секіру интернет ресурсына сілтеме: http://www.rosatletika.ru/content/%D0%BF%D1%80%D1%8B%D0%B6%D0%BE%D0%BA-%D0%B2-%D0%B4%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D1%83-%D1%81-%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%B1%D0%B5%D0%B3%D0%B0.htmlМектептегі жеңіл атлетика теориясы мен әдістемесі интернет ресурсына сілтеме: http://emirb.org/mekteptegi-jeil-atletika-teoriyasi-men-edistemesi-penini-ou-ed-v2.html?page=2