Экономика | Негізгі капиталдың статистикалық міндеттері

Негізгі капитал-ол өндіріс процесінде жиі немесе үздіксіз пайдаланылатын , пайдалану ұзақтығы бір жылдан жоғары және өз құнын дайын өнімге амортизация түрінде бөліп сіңіретін қаржылық емес экономикалық активтер . Негізгі капитал материалдық және материалдық емес бөліп бөлінеді.
Материалдық активтерге үйлер мен ғимараттар , машиналар мен жабдықтар , өндірілетін биологиялық активтер жатады . Ал материалдық емес активтерге бұрғылау және геологиялық барлау жұмыстары , электрондық есептеу машиналары және компьютерлік бағдарламалар мен қамтамасыз ету ,әдеби және көркем өнер шығармалары және т.б. жатады .
Негізгі капиталдың әртүрлілігі өндірісте бірдей рөл атқармайды . Сондықтан негізгі капитал белсенді және белсенді емес деп бөлінеді.негізгі капиталдың пассив бөлігіне қалыпты ұйымдастыру және өндіріс процесін қамтамасыз ету шарттары қызметтерін іске асыратын негізгі капитал түрлері жатады : үйлер , ғимараттар .
[right][/right]
Негізгі капиталдың статистикалық міндеттері
Негізгі капиталдың статистикалық міндеттеріне келетін болсақ , олар:
1. ақпаратты жинау және негізгі капиталдың көлемін анықтау ;
2. негізгі капиталдың құрылымы мен құрамын зерттеу ;
3. негізгі капиталды бағалау ,қайта бағалау ,
4. негізгі капиталды пайдалануының және қозғалысының күйінің бар болуының статистикалық талдауы.
Статистикада негізгі капиталды мына белгілер бойынша топтастырады:
1. кәсіпорындардың меншігінің формасы ;
2. экономика саласы ,
3. аймақ.
Негізгі кпитал туралы статистикалық ақпараттың алғашқы көзі-баланс.Негізгі капиталдың статистикалық баланстары микродеңгейдегі , макродеңгейдегі , толық бастапқы және қалдықтық құнынан құралады .
Толық құн бойынша негізгі капитал балансының осындай схемасы бар , бірақ құрамына мынадай көрсеткіштер кірмейді:
1. есептелген амортизация сомалары , себебі , ол бастапқы құнын азайтады ;
2. күрделі жөндеуге кеткен шығындар , себебі , жыл аяғында негізгі капиталдың қалдықтық құнын көтеру үшін жасалады .
Күрделі жөндеу көрсеткіштері мынаны сипаттайды :
1. негізгі капитал құнының артуы ,
2. күрделі жұмсалған ақшаларды игеру .
Баланстың мәліметтері бойынша жыл басы мен жыл аяғында арналған негізгі капиталдың қатысуы арасындағы тәуекелділік келісідей :
НК=НК+Т-Ш.
Мұндағы , НК-жыл аяғындағы негізгі капиталдың толық құны ;
НК-жыл басындағы негізгі капиталдың толық құны ;
Т-барлық бап бойынша жыл бойындағы негізгі капиталдың келіп түскен құны ;
Ш-барлық себептер бойынша жыл бойыншағы негізгі капиталдың істен шыққан және тозған құны



Негізгі капиталдың ұдайы өндіріс статистикасы
Негізгі капиталдың ұдайы өндіріс жай және кеңейтілген түрлерге бөлінеді .
Ұдайы өндірісті кеңейтілген жай ұдайы
Жылдық + іске + күрделі = ұдайы + өндірістің
көлем қосу жөндеу өндірістің көлемі
көлемі
Негізгі капиталдың жай ұдайы өндірісі амортизациялық қордың әсер етуі есебінен жасалады .Жай ұдайы өндіріс көрсеткіштері :
1.жай ұдайы өндірістің көлемі(теңге)=ұдайы өндірістің жылдық көлемі-кеңейтілген ұдайы өндірістің көлемі ;
2. амортизациялық қор ;
3.жылдық амортизациялық аударымның сомасы ;
4.амортизация нормасы ;
5.тозу және жарамдылық коэффиценттері;
6.жай ұдайы өндірістің үлесі =жай ұдайы өндірістің көлемі *100/ұдайы өндірістің жылдық көлемі .
Амортизациялық аударымдар негізгі капиталдың ішінара қарпына келтіруін қамтамасыз ету керек , ол жөндеу жұмыстарын жаңғыртудың капиталдық кірісінде жүзеге асырылады .өнімді өткізуіне қарай амортизациялық аударымдар амортизациялық қорда қорланады . Амортизациялық қорда тағайындау –істен шыққан негізгі капиталдың толық қалпына келтіруыін қамтамасыз етуі.
Негізгі капиталды тұтынуға кіретіндер:
–берілген кезеңде тозу нәтижесінде тұтынылған негізгі капитал құнының бір бөлігі;
–жойылған негізгі капиталы амортизацияланып бітпеген минус құнды металлолом және басқа да материалдардың құндықтары;
–сақтандыруға мүмкін болатын негізгі капиталдың жоғарылауы нәтижесіндегі зиян мөлшері таза сақтандыру төлемдерінің сомасына тең болады .
Негізгі капиталдың кеңейтілген ұдайы өндірісті негізгі капиталдың ұдайы өндірісінің капитал салымы ретінде қамтамасыз ету . капитал салымы–жаңарту үшін , сонымен қатар кеңейтуге , негізгі капиталды техникалық жабдықтармен қайта қамтамасыз етуге арналған шығындар.
Кеңейтілген ұдайы өндірістің көрсеткіштері :
1. негізгі капиталдың жаңару және істен шығару сомалары ;
2. негізгі капиталдың жаңару және істен шығару коэффиценттері,
3. кеңейтілген ұдайы өндірістің көлемі-негізгі капиталдың абсолютті өсімі ;
4. күрделі қаржы жұмсалымның көлемі мен құрылымы;
5. жаңа негізгі капиталдың іске қосылуы ;
6. кеңейтілген ұдайы өндірістің үлесі =кеңейтілген ұдайы өндірістің көлемі*100/ұдайы өндірістің жылдық көлемі .
Негізгі капиталдың жаңару көрсеткіштері мынаны сипаттайды:
1. негізгі капиталдың өсу көлемін.
2. жаңа негізгі капиталдар құру үшін күрделі қаржы жұмсауға бағытталған қаражаттың азаюы.
Пайдаланған әдебиеттер
1. Үмбетәлиев Алтынсары , Керімбек Ғалымжан. Кәсіпорын экономикасы және кәсіпкерлік . Алматы «Бастау» 2002.
2. Қ.Қ.Белгібаева.Әлеуметтік экономикалық статистика. Алматы «Қазақ университеті »2006.
3. Адамов В.Е.,Бакланов Г.И.Статистика промышленности.Москва 1970.
4. Ызғарбек Әміреұлы .Стататистикалық жалпы теориясы. Алматы «Экономика »1998. ....