Ғарышты игеру жетістіктері. Қазақ тілі, 8 сынып, қосымша ресурс. 4 сабақ.

Әдеби ой-пікірлерді кеңінен насихаттау үшін әдеби сын баспасөздің мақала жанрын барынша пайдаланады.Кей зерттеушліер мақаланың әдеби сында ең көп қолданылатындығын, талдаушылық пікір білдірушілік мүмкіндіктерінің молдығын, көлемі формасы жағынан ыңғайлығын ескере отырып оны сын жанрларының ішіндегі ең бастысы, негізгісі деп те біледі. Мақаланың мкақсаты әдеби өмірде болып жатқан құбылыстарды, оқиғаларды, талдап-бағалау, оның заңдылықтарын ашу, оқырмандар,а түсіндіріп отыру. Сондықтан да мақалада әдеби сынның ғылыми -публицистикалық сипаты айқын көрінеді. М-ның құрылымдық жағына келсек, мұнда сынныңм басқа жанрларының көптеген элементтерінің кездесетіні көрінеді. Мысалы: мақала жеке кітаптарға пікір білдіретін рецензияның, жекеленген қаламгерлердің шығармашылық портретін жасайтын творчествалық портреттің, бір жанрдағы шығармаларды бағдарлауға арналған щолудың талдаудағы, ой айтудағы өзіндік артықшылықтарын мақала емін-еркін пайдаланады.Сондықтан мақала әдеби сынның құрылымы жағынан аса күрделі, сипаты жағынан сын жанрларының аса қажетті сипатын бойына сіңірген, пікір білдірудің небір ыңғайлы, ұтымды формаларын тауып, қолдана білетін өміршең де әмбебап жанр. Мақаланың басқа сын жанрларынан өзгешеленіп тұратын өзіндік ерекшеліктері бар. Мақала міндетті түрде күн тәртібінде тұрған әдеби процесс алға ұсынған қоғамдық маңызы бар зәру мәселеге арналады. МАҚАЛАНЫҢ ТҮРЛЕРІ теориялық немесе ғылыми мақала, проблемалық мақала, айтыс мақала. МАҚАЛА терминінің әдетте екі түрлі ұғымы бар. Бірінші, көбіне баспасөз бетінде жарияланған материалдардың жалпы аты ретінде қолданылып жүр. «Газетке мақала шығыпты» дегенде, ол рецензия да, хабар да, шолу, фельетон да болуы мүмкін. Екінші, нақтылы баспасөз жанрының атауы. Газеттің хабар, аннотация, репортаж, очерк, рецензия сияқты жанрлары бар десек, мақала да сол секілді осы қатардан белді орын алады. Мақала баспасөз жанрларының ішіндегі ең көп қолданылатын және кеңінен қамтып, тереңірек талдайтын мүмкіндігі молырағы.

Гулсезим Иса

 https://massaget.kz/forum/viewtopic.php?f=130&t=18957

 Жанр - белгілі бір нақты шығармашылық міндеттерді жүзеге асыратын шығарманың түрі. Ол музыка, театр, бейнелеу өнері, әдебиет, публицистика секілді шығармашылықтың барлық саласына қатысты. Барлық қызметтің негізінде адамдардың кез-келген қажеттіліктерін қанағаттандыру үрдісі жатыр. Аудиторияны әлеуметтік ақпараттандыру, халықты интелектуалдық жағынан басқару, олардың қоғамда орын алған үрдістерге деген көзқарасын қалыптастыру, осының барлығы журналистиканы көпшіліктің сөзін сөйлеп, ойын қалыптастыратын күшті құрал екенін аңғартады. Сондықтан да журналистикадағы жанрдың басты мақсаты - қызмет ету. Бірақ іс-әрекет өз алдына жеке-дара бола алмайды. Алдымен белгілі бір мақсат пайда болады, одан кейін сол мақсатқа жету үшін нақтылы іс-әрекетке көшуге болады.

 Қоғамдағы бар қызметтің түрі бір жүйе бойынша жүзеге асады. Бізді қоршаған орта табиғаттың бір бөлігі, адам қызметінің, іс-әрекетінің нәтижесі. Адам қызметінің бір түрі, журналистикадағы әрбір жанр белгілі бір міндеттерді атқарады. Әрбір журналистің шығармашылығында көпшілікке көрінбейтін жақтары мен жұмыс әдісі бар. Нәтижесінде белгілі бір мақала, хабар, бағдарлама пайда болады. Міндеттер неғұрлым көп болса, жанр да соғұрлым әртүрлі болады. Егер адамнан ақпарат алумен шектелмей, сол кісі туралы айтқың келсе, сұхбат-портрет жанрында жазу керек. Бір мәселе жайлы ақпаратты жан-жақты іздестіріп, жария еткің келсе, сұхбат-сауалнама жанрында жазу шарт. Белгілі ресми тұлғалардан алынған сұхбатты баспасөз-конферециясы деп атайды. Журналист алдындағы міндеттің күрделілігі оны жүзеге асыратын әдіс-тәсілдердің күрделенуіне әкеп соғады.

 Журналистің жұмысы шығармашылық болғандықтан үнемі ізденісте болу журналистің парызы. Тас қалаушы үйді қалыптасқан бір жүйе бойынша кірпішпен өреді. Сол секілді монтаждаушы, бетоншы, слесарь, столяр сынды мамандар да бұл үрдіске қатысады. Әртүрлі жанрда, тақырыпта жазу үшін үнемі біліміңді толықтырып, кәсібіңді шыңдап отыру керек. Журналист қызметінде жеке дарын, кәсіби дайындық, өмірде болып жатқан өзгерістерге жеке позицияның болуы өте маңызды.

 Академик Д.С. Лихачев: «Журналистика жанрлары бір-біріне тәуелді. Олар өзгеріп біртұтас жүйені құрайды. Журналистика жанрларының жүйесі қоғамның саяси өмірімен біте қайнаса отырып дамиды»[10,48-б],-дейді.

 Жалпы журналистиканың жанрлары газеттің ақпаратты ұсыну түрлерін негізге ала отырып, жеке стилін біртіндеп қалыптастырады. Бұған мысал ретінде жиырмасыншы жылдардағы радиогазеттің пайда болуын атап кетуге болады. Бір жағынан, радио арқылы сол кездегі көпшілікке, яғни сауатсыз халыққа жеткізу мүмкіндігі пайда болса, екінші жағынан, баспасөз тәжірибесін дыбыстық мүмкіндіктерді қолдана отырып, телерадиожурналистикаға тән жанрларды қалыптастырды. Сонымен бірге, телерадиожурналистиканың дамуына баспасөзден басқа театр, кино, соңынан телевизияның ықпалы зор болды. Соңғы жылдардың тәжірибесі көрсеткендей, жанрлар арсындағы шекаралар жойыла бастады. Сұхбат көп жағдайда әңгіме немесе дөңгелек үстел түрінде өтіп жатады. Очерк пен репортаж, репортаж бен радиокомпозиция немесе телерепортаж бен деректі драма жанрларының жақындасуын да байқауға болады.

 Жанрларда ақпаратты ұсынудың үш негізгі түрі бар:

 - дәйектерді хабарлау;

 - деректер мен оқиғалардың өзара интерпретациясы;

 - деректер мен оқиға желісін көркем-публицистикалық жағынан ашу.

 Ақпаратты берудің бұл әдістері баспасөз, телерадиожурналис-тиканың үш негізгі жанр топтарының пайда болуына септігін тигізді.

•  Ақпараттық – хабар-ошар, заметка, сұхбат, репортаж, есеп.
•  Сараптамалық - корреспонденция, комментарий, әңгіме, шолу.
•  Көркем-деректі (публицистикалық) - очерк, фельетон, деректі драма және телерадиокомпозиция.

 Жанр жүйесінде оның барлық элементтерінің арасында байланыс бар екенін айтқан жөн. Әрбір жанр дербес болғанымен, бүкіл жүйенің тәуелді бөлшегі болып табылады. М.М. Бахтиннің пікірінше: «Жаңа пайда болған жанр бұрыннан келе жатқан жанрдың орнын баса алмайды. Керісінше, өзінше реңк беріп, толықтыра түседі. Жанр санын көбейтіп сапасын жақсартады»[11,67-б],-дейді. Журналистік ақпараттың қандай жанрда жасалуына әсер ететін бірнеше мәселелер бар. Ең алдымен, журналистің өзіндік тұлғасы, кәсіби дайындығы, тәжірибесі. Екіншіден, уақыт талабы, баспасөздің, телерадиоком-паниялардың қоғамдық-саяси ұстанымы сынды бірнеше фактордан тұратын жүйеге байланысты.

repository.enu.kz/.../Шындалиева%20М.Б.%20Публ.жанрлары%20мен%20пішінде