Қазақ халқының қолданбалы өнері (ши току, киіз басу). Көркем еңбек (қыздар), 8 сынып, сабақ жоспары.

1-бөлім. Сәндік - қолданбалы өнер

Мектеп:

Күні:

Мұғалімнің аты-жөні:

Сыныбы: 8

Қатысушылардың саны:

Сабақтың тақырыбы:

Қазақ халқының қолданбалы өнері (ши току, киіз басу)

Осы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсаттары(оқу бағдарламасына сілтеме)

8.1.2.1 - өнер, қолөнер және дизайн, әр түрлі тарихи және мәдени шығу түсіну ерекшеліктерін корсету

8.1.3.1

шығармашылық идеяларды дамыту мен іске асыруда өз бетінше таңдаған ақпарат көздерін қолдану

 Сабақ мақсаттары

Оқушылар:

• Қазақ халқының қолданбалы өнерінің түрлерін білу;
• Қазақ халқының қолданбалы өнер шығармаларының ерекшеліктері ажырату;
• Қазақ халқының ұлттық ою-өрнек түрлерінің айырмашылықтарын айқындау;
• Алған білімдерін шығармашылық идеяларын іскк асыруда тиімді пайдалану.

 Тілдік мақсаттар

Оқушылар терминологияны қолдана алады.

Оқушылар талдау және қорытынды жасай алады

Кілем – ковер – carpet

Киіз басу - валяние- felting

Пәндік сөздік қор / пәндік лексика және терминология: сәндік-қолданбалы өнер, киіз кілем – сырмақ, түскиіз (қабырға кілемдер), аяккап (сөмкелер үшін ыдыстарды), кереге-кап (кереге футлярлары ), уық-кап (футлярлар үшін жердей киіз үй.

Киізден жасалған бұйымдар: сулық (тоқым) ер-тұрман, киіз бас киім (қалпақ), плащтар (кебенек), киіз шұлықтар үшін етік (байпақ), ухваты үшін казана (қол өт).

Жүн түрлері: өрескел байпақ жүн (этникалық стильдегі бұйымдар), сливер ( жасау негіздері ретінде пайдаланылатын таралған жүн ), тазартылған, таралған және созылған жүн (жер үсті қабаттар құру үшін жарқын фон және бояу үшін), жартылай жуқа қой жүні, жүні меринос жуні, ангора немесе мохер (әшекейлеу мен әрлеу бұйымдары).

Диалогқа/жазуға қажетті пайдалы сөз тіркестері

Қазақ халқының қолөнері саласында ши тоқу, оған боялған түрлі-түсті жүн орап, өрнектеп безендіру ісі ғасырлар бойы қалыптасып келе жатқан ұлттық өнері болып табылады.

Халқымыздың мәдени мұрасын жаңғырту, ата-бабаларымыздың асыл қазынасының бірі жүннен жасалатын бұйымдар туралы, жүннің қасиеттіне тоқталып, мағұлмат алудың маңызы зор.

 Бағалау критерийлері

• Қазақ халқының өнер туындылары мен қолөнерін айқындайды;
• Сабақ үстіндегі іс-әрекетттерде белсенділік танытады;
• Топтық жұмыстарда зерттеу тапсырмаларын орындайды;
• Зерттеу нәтижелерін скейчбукке немесе альбомға түсіреді;
• Алған білімдерін шығармашылық жұмыс барысында тиімді қолданады.

 Құндылықтарды

 дарыту

* Халықтың салт-дәстүрі мен шығармашылығын құрметтеуге тәрбиелеу;

* Халық шығармашылығына сүйіспеншілік ояту;

* Өлкесінің мәдениетін зерттеуге қызығушылығын дамыту;

* Еңбексүйгіштікке, сұлулықты қабылдау сезімін ояту, жинақылыққа, икемділікке, эстетикалық талғамдылыққа тәрбиелеу.

Пәнаралық байланыс

* Қазақстан тарихы - киіз басу және ши тоқу өнерінің тарихы;

* Қазақ тілі – жаңа сөздер, терминдер

АКТ-ны пайдалану дағдысы

Ақпаратты іздестіру, оны іріктеу, салыстыру, фактілер мен құбылыстардын арасындағы байланысты белгілеу арқылы

оқушылардың өздерінің дербес жұмыс істеу дағдыларын дамыту

Әр түрлі зерттеулерді жүргізу үшін вебсайттар мен интернет- ресурстарды пайдалану.

Бастапқы білім

Жеке шығармашылық жұмыстар арқылы өнер құралдарын пайдаланып, тәжірибелік дағдылар құрып уйрену. Қолданылатын көркем шығармаларындағы өнер композиция негіздерін біледі, өз бетінше ақпаратты өңдеуге уйренеді.

Сабақ барысы

Сабақта жоспарланған қызмет

Ресурстар

 1. Ұйымдастыру кезеңі

Сәлемдесу. Оқушылардың сабаққа дайындығын анықтау, оқушыларға сабақ тақырыбын, сабақтың мақсатын таныстыру.

- Балалар, менің сізге сұрағым: қазақ халқының мәдениеті туралы не білеміз?

- Слайдқа қарап біздің бүгінгі сабақтың тақырыбын анықтаңыз.

Сабақтың мақсатымен танысу.

- Бізге мұра болып қалған аталарымыз бен әкелеріміздің өз еліміздің тарихын, салт-дәстүрін, еліміздің әрбір азаматы білуі тиіс. Сондықтан, бүгін сабақта біз сіздермен қазақ халқының дәстүрлі сәндік-қолданбалы өнер түрлері туралы айтатын боламыз.

Презентациямен танысу үшін арналған интерактивті тақта

2-Слайд.

Сабақтың тақырыбы бойынша көрнекіліктер: суреттер мен фотосуреттер, киіз бұйымдары

2. Жаңа материалды зерттеу кезеңі.

Қазақтардын халық кәсіпшілігі мен қолөнер бастауы тұңғиық ғасырларға кетеді.

Мына суреттерге қараңызшы.

Өнер түрлерін қарастырыңыз және анықтаңыз.

Оқушылар сәндік-қолданбалы өнер үлгілер атауын анықтайды.

- теріні өңдеу өнері

- зергерлік өнер.

- суйек кесу өнері.

- тасты өңдеу өнері

- ағаш өңдеу.

-кілем тоқу, ши току және киіз бұйымдарын жасау - киіз басу.

Кілемдердін түрлерін зерттейік: басылған (киіз), өрме (қамысты) және тоқыма.

- Тоқыма кілемдер түкті, алаша және тақыр түрлерімен ерекшеленеді.

- Басылған кілемдерге киіздер, тұскиіздер, сырмақ, сырдақ, текемелер жатады.

- Өрме кілемдер - бұл шым ши, өре ши және шабақ ши.

Ши тоқу үшін ши талдарынан қамыс өріледі - Алдымен әр талды жеке берілген ою бойынша түрлі-түсті жіппен орайды. Талдарды бірге орағанда ерекше кілем шыгады.

Ал киіз басу өндірісі де қызықты қажет ететін күрделі үдеріс, белгілі бір дағдыларды қажет етеді.

Ал қазір, біз киіз басу тарихы жөнінде мультфильм көреміз .....

Киіз басу және өндіру, бірнеше кезеңдерден тұрады:

* жүн дайындау;

* оны жаю;

* ыстық су шашу;

* дайын киіз жасау.

- Қазақ халқы жүнді тұрмыста қалай қолданған?

- Дұрыс, жүн жылуды сақтайды? Сондықтан оны киім, көрпенің арасына салған және бесікке де төсеген.

- Жүннің қандай түрлерін білесіндер?

- Көктермде қырыған және күзде қырқылған жүндердін атаулары бар (жүннің жабағы, күзем).

- Киіз үйдің ішкі көрінісің зерттейк.

Киіз үйдің ішіндегі заттар туралы оқушыларымен талқылау жұмысын жүргізу.

- Балалар, киіз уйде қандай заттар көріп тұрсындар?

- Кілемнің ерекше сырмақ түрін туралы әңгімелесейік.

- Алғашқы сырмақ пішінінің қалыптасуына қазақ елінің ежелгі тұрмысында кездесетін қарапайым жағдайлар себеп болған. Мысалы, көнерген киіздерді қабаттап төсеу, одан соң оны қобырай бермеу үшін қабаттап көктеу. Осындай жағдайдан бара-бара қабаттауды белгілі бір пішінге келтіріп, төсеп, көктеген. Бұдан әрі басылған киіздерден қалаған мөлшерде кесіп алып, оны қабаттап сырып, шағын төсеніштер жасала бастаған.

- Шеберлер саз балшықтан, ағаштан, металдан музыкалық аспаптар (шертер, сыбызғы, асатаяқ, саз сырнай, шыңдауыл, т. б.) жасау білген, олардың көпшілігі енді экспозицияларда көруге ғана болады (Ұлттық музыкалық аспаптар мұражайында, Алматы қ.)

- Кендір өңдеу кәсібін умытылған деп айтуға болады. Ешкі жүнімен немесе түйе жүнімен берік кендір талшықтарынан құралған кілем, киім-кешек жасаған.

- Казақ сәндік-қолданбалы өнерінің тарихын зерттей отырып, әр заттын ою-өрнекпен әшекейленгенін көреміз.

- Киіз үй кейінгі қола дәуір б. з. б. XII—IX пайда болып, тарихшылардың кейбір ой-пікірлерінше андрондық тұрақ үйлеріне ұқсаған.

- Киіз үй жабдықтарын зерттеніз: түскиіздер (қабырға кілемдер), сырмактар (төсеніш), аяққаптар ( ыдыстар үшін сөмкелер), кереге-қаптар (кереге үшін футлярлар), әр түрлі ши және т. б.

(Видеофильмді көру)

- Киіз бұйымдарын дайындауға тек бір отбасынын әйелдері ғана емес, бүкіл ауыл тұрғындары қатысты. Киіз үйдін әр түрлі бөліктерін киізбен жабу көшпенді қазақтардын бірнеше ғасырлар бойы бірінші қажеттілігі болған.

- Балалар, киіз тұрмыста пайдалану сәнді болама ?

Тәжірбиелік жұмысты бастамас бұрын оқушыларға қауіпсіздік техникасымен таныстырыңыз.

 Көркем еңбек сабақтарына арналған қауіпсіздік техникасы:

•  жұмысты тек қана мұғалімнің рұқсатымен бастау;
•  оқытушының рұқсатынсыз оқу, жұмыс орнын тастап кетпеу;
•  құрал-саймандарды тек қажетті жағдайда ғана пайдалану;
•  жұмыс орнын таза ұстап, материалдар мен құралдарды тиімді жұмыс істеу;
•  жұмыс кезінде бөтен жаққа назар аудармау;
•  басқа оқушылардың жұмысына кедергі жасамау;
•  жұмыс бітісімен материалдар мен құралдарды өз орындарына жиып қою.

3. Тәжірбиелік жұмыс кезеңі.

Тапсырма:

- Балалар, сынып 2 командаға бөлінеді. Әр топ зерттеу орындайтын болады.

* Бірінші командаға киізден жасалған бұйымдардын атауларын анықтау қажет

* Екінші команда қазақ ұлттық ою-өрнек түрлерін зерттейді.

1ші топқа арналған дескрипторлар:

• Киіз басу өнерін зерттейді;
• Киізден орындалатын бұйымдардын атауларын анықтайды;
• Киіздің емдік қасиеттерін анықтайды
• Бұйымдардын атаулары мен суреттерін скетчбукке түсіреді;
• Өзіңің зерттеу жұмысы туралы баяндайды;
• Атқарылған жұмыстар туралы қорытындылар жасайды.

2 ші топқа арналған дескрипторлар:

• Қазақ халқының ұлттық ою-өрнектерін зерттейді (космогониялық, зооморфтық, өсімдік, геометриялық);
• Қазақ халқының ұлттық ою-өрнек түрлері мен айырмашылықтарын анықтайды;
• Ою атаулары мен суреттерін скетчбукке түсіреді;;
• Өзіңің зерттеу жұмысы туралы баяндайды;
• Атқарылған жұмыстар туралы қорытындылар жасайды.

  - Балалар, сабақтың соңында әр команда өзінің зерттеу нәтижелерімен бөліседі.

Оқушыларға интернетке қосылған ноутбуктер таратылады немесе кітаптар мен журналдар, материалдар ішінен оқушылар тапсырмаға жауаптар таба алады (мәтінді зерттеу үшін суреттер мен парақтарды таратуға болады).

Көз физминуткасы. (Көзді демалту үшін, орнынан тұрмай жоғары, төмен, оңға, солға, көзімен шеңбер немесе өз атынын бірінші әрпін салу керек).

- Дұрыс, балалар, жарайсыңдар, киізден жасалатын заттар: токым, ер-тұрман, бас киімдер (қалпақ), киіз етік (байпак) т. б. Киіз кілем – текеметті зерттеніз.

- Дұрыс, қазақтың ою-өрнектерінің түрлері: зооморфтық, космогониялық, геометриялық, өсімдік.

1. Космогониялық (күн, жұлдыздар, ай);

2. Зооморфтық (жануарлар бейнелерінің элементтері, құстардың бөлшектер);

3. Өсімдік (жапырақтар, гүлдер);

4. Геометриялық ою-өрнек (ромбтар, ирек, үшбұрыш).

- Казақтың ою-өрнектері

- Халық ою тілі - бай. Әрбір өрнектін өз тарихы бар. Ислам адамдарды бейнелеуге тыйым салды сондықтан, өз дүниетанымын қазақ ою-өрнекпен көрсеткен. Мысалы: күйеуге шыккан қыз, ата-аналарына өз қолымен жасаған сыйлық жіберуге тиісті болған. Жиі онда ою-өрнек көмегімен қыз өзінің өмірін суреттеген. Егер ою-өрнектегі бейнелерде арық адам жанында толық адам болса, онда мұндай сыйлық қызының шамалы тұрғанын корсеткен Ал егер құс қанаттары болса – бұл қыз еркін құсы ретінде өмір сүреді екен, онда ата-аналары жиналып, барлық туыстарына той жасаған.

- Киіз бұйымдарының емдік қасиеттерін зерттеніз.

Интерактивті тақта, слайдтар

3-Слайд.

4-5 слайдтар

6-Слайд.

Киіз басу өнерінің шығу тарихы туралы мультфильм көру

https://youtu.be/D1qoET0oQI0

7-Слайд.

Киіз үй туралы видеофильм көру

1 фильм

https://youtu.be/yu_2aAQEUsY

2 фильм

https://youtu.be/3W_PZ2KFLcY

Заманауи қазақ үй

https://youtu.be/eGxqIBrdsWI

тұскиіз

(киіз үй туралы видеофильм)

Слайд 8-9.

Кітаптар, журналдар, зерттеу үшін мәтін, фотосуреттер, суреттер.

Скетчбуктер немесе альбомдар, түсті қарандаштар.

Слайд 10.

Слайд 11.

4. Рефлексия және бағалау:

Топтың жұмысын талдау. Өзін-өзі бағалау және өзара бағалау. Тақтаға жапыстыру арқылы стикер (жапсырма) қағазы көмегімен оқушылардың кері байланысы.

Нені білдім, нені үйрендім?

- Не түсініксіз?

- Немен жұмыс істеу қажет?

-Келесі практикалық жұмыста мен қандай қабілеттерімді жетілдіруім қажет?

-Тағы қандай көңілді және тартымды жұмыс істегініз келеді?

Мұғалімнің кері байланысы. Мұғалімнің ескертулері мен тілектері.

5. Жұмыс орның жинастыру.

стикерлер

12-13 слайдтар

Саралау - оқушыларға қалай көбірек қолдау көрсетуді жоспарлайсыз? Қабілетті жоғарықандайміндетқоюдыжоспарлапотырсыз?

Бағалау – оқушылардың материалды меңгеру деңгейін қалай тексеруді жоспарлайсыз?

Денсаулық және қауіпсіздік техникасының сақталуы

Саралау көрсетілетінін таңдау командада жұмыс. Әр екі топтың оқушылары өздері таңдайды күрделілік дәрежесі бойынша :

• Күрделі өрнектер

салуга болады немесе

жай таңдау;

• Қарапайым немесе күрделі киізден жасалған бұйымдар.

Бағалау дескриптор және бағалау өлшемдері бойынша жүргізілетін болады, олармен оқушылар тапсырманы орындауға дейін танысады. Өзін-өзі бағалау және өзара бағалау.

Көз физминуткасы .

(Көзді демалту үшін, орнынан турмай (жоғары, төмен, оңға, солға, көзімен шеңбер немесе өз атынын бірінші әрпін салу керек).

қауіпсіздік техникасы Ережесі:

• егер қолында қарындаш болса қолмен бұлғауға болмайды ;

• егер қолында кітап, скейчбук, альбом немесе журнал болса қолмен бұлғауға болмайды ;

Сабақ бойынша рефлексия

Сабақ мақсаттары/оқу мақсаттары дұрыс қойылған ба? Оқушылардың барлығы ОМ қолжеткізді ме? Жеткізбесе, неліктен? Сабақта саралау дұрыс жүргізілді ме? Сабақтың уақыттық кезеңдері сақталдыма?

Сабақ жоспарынан қандай ауытқулар болды, неліктен?

Жалпы баға

Сабақтың жақсы өткен екі аспектісі (оқыту туралы да, оқу туралы да ойланыңыз)?

1:.

2:

Сабақты жақсартуға не ықпал ете алады (оқыту туралы да, оқу туралы да ойланыңыз)?

1:

2:

Сабақ барысында сынып туралы немесе жекелеген оқушылардың жетістік/қиындықтары туралы нені білдім, келесі сабақтарда неге көңіл бөлу қажет?