География | МҰНАЙ ЖӘНЕ ГАЗ ҰҢҒЫЛАРЫН БҰРҒЫЛАУ

Мазмұны
1.Кіріспе
1.1. Ұңғы туралы түсінік
1.2. Мұнай және газ ұңғыларының қолданылуына қарай топтасуы.
КІРІСПЕ
Мұнай және газ еліміздің қалық шаруашылығында маңызды міндет атқарады. Ауыр индустрияның дамыуы, бірінші кезекте олардың отын-энергетикалық комплексі сияқты базалық саласы, бүкіл қалық шаруашылық мәселелерін болашақта шешетіні сөзсіз. Академик Е.Велиховтың пікірі бойынша, болашақтағы энергия тұтыну қабылдаудың өсуінің көп бөлігін жабатын, кемінде XXI – ғасырдың бірінші жартысында., отының негізгі түрлері болып табиғи газ, мұнай және көмір табылады. Казіргі кезде 23% құрайтын, әлемдік энергобаланста табиғи газдың үлесі жаңа ғасырдың бірінші тоқсанда 30% дейін көтерілмек.
Көмірсутекті шикізат-энергетика көзінің негіздерінің бірі-еліміздің энергетика балансы жүйесінің үштен екісін алады.
Елімізде 1988 жылға дейін мұнай және газ өнеркәсібі өте жылдам қарқындылықпен дами бастаған. Егер 1940ж. СССР-да 31,1 млн.т. мұнай және 3,2 млрд. м3 газы өндірілсе, онда 1960 жылы мұнай өндіру 147,9 млн.т. құрады және 45,3 млрд. м3 газы өндірілсе, онда 1960 жылы мұнай өндіру 147,9 млн.т. құрады және 45,3 млрд. м3 газ өндірілді, ал 1982 жылы мұнай өндіру деңгейі 624 млн.т. және газ өндіру 770 млрд. м3 –ге жетті. Оның ішінде 569 млн.т. мұнай мен 616 млрд.м3 газ Pоссияда өндірілген.
Есімізде көмірсутекті өндірудің бұндай өсуі елімізде бұрғылау жұмыстарының үлкен қарқындылықпен өсуінің арқасында мүмкін болды. Сонымен егер 1940ж. шамамен 2 млн.метр тау жынысы бұрғыланған болса, онда көмірсутегін өндірудің рекорды болған 1988 жылы 50 жыл млн.метр тау жыныстарын бұрғыланған. Көп уақытқа бағытталған елімідің қалық шаруашылығының әрі қарай дамуын ескере отырып, мұнай және газ өндіруді қажетті деңгейге жеткізуді қамтамасыз етуді тек қана жаңа ашылған екн қорларын пайдалану арқылы емес, мұнай газ және газ кен орындарын өндіру (өңдеу) саласында мұнай және газ ұңғымаларын салудың (бұрғылаудың) техникалық және технологиялық көрсеткіштерін едаур жақсарту және ғылыми- техникалық прогрестің жетістіктерін ендіру жолымен жүргізу керек.
Бұрғылау жұмыстарының техника-экономикалық көрсеткіштерінің көтерілуі мен көлемінің өсуі комплекті шараларды жүргізудің арқасында бұрғылау құралдарының жақсаруын (шыңдалуын), жаңа технологияларды ендіру, бақылау-өлшеу құралдарын, сол сияқты материалдармен химиялық реагенттері шығаруды көбейтумен қантамасыз етіледі.
Ұңғыларды бұрғылау процесі кезінде қажетті компютерлік техниканы ендіруге басты роль беріледі.
“Мұнай және газ ұңғыларын орнату” курсында құрамына қондырғысына алаңды дайындауды, бұрғы құралдармен іргетастар мен комуникация салуды (орындатуды), өнімді қабаттарды сынау мен ұңғыма оқпанын бегітуді, бұрғылау процестерін, және де ұңғыларды аяқтау проблемалар мен бұрғы қондырғыларын жаңа орынға (нүктеге) тасымалдауды (апаруды) қосатын жұмыстар комплексі (кешені). Бұған қосылатындар болып ғылыми мен техникалық қазіргі кездегі жетістіктері негізінде мұнай және газ ұңғылармен бұрғылау тәсілдері, бұрғы құралы мен оны таңдау, және әртүрлі бұрғылау жағдайларында бұрғы ертінділерін және олардың негізгі қасиеттнерін анықтау әдістері табылды. Ұңғылардың конструкциясын таңдауға және (құбырлар) колоннаны есептеу принциптеріне байланысты технологиялық есептеулер көрсетіледі. Мұнай және газ ұңғыларын орнатудағы техника-экономикалық көрсеткіштерге және экология проблемаларына аса көңіл бөлінеді.
1.1 Ұңғы туралы түсінік
Бұрғы ұңғысы деп жер бетінен төмен қарай тік немесе көлбеу адамның қауіпсіздік салынатын цилиндр тәрізді (дөңгелек) тау-кен қазбасы. Ұңғыманың жер бетімен қилысуы оның сағасы, ал ұңғының түбі-түбі деп аталады (1.1 сурет). Ұңғыманың бүйір беті оның қабырғасы немесе оқпаны болады. Ұңғыманың басқа элементтері 1.1 суретте көрсетілген.
Мұнай және газ ұңғымаларының айтарлықтай ерекшеліктеріне бірнеше мың метрге жететін үлкен тереңдігі және үлкен емес түпкі диаметрі. Әдетте ұңғыманың бастапқы диаметрі 900 мл-ден аспайды және әр аралықта сатылы өзгере отырып, диаметірге дейін, кейде 165 мм кішілеу болуы мүмкін.
Ұңғыманы бұрғылау кезінде тау жыныстары талқандалуы ұңғыма (түбін) түбінің жаппай (1.1 сурет, а) немесе сақиналай түрде талқандау әдісімен (1.1 сурет, б) жүреді. Сақина тәрізді талқандауда ұңғыма ортасында тау жыныстарының үлгісі қалауы (керн), ол тау жынының қасиеттерін зерттеу үшін әртүрлі аралықтан жер бетіне көтеріліп отырады.
1.1 сурет. Ұңғымаларды сызбасы.
а-тік ұңғымалар; 1-ұңғыманың сағасы; 2-ұңғыманың қабырғасы (оқпаны); 3-ұңғыманың түбі; 4-ұңғыманың тереңдігі; L-ұңғыма оқпанының ұзындығы (ұңғыманың осі бойынша); Дс-ұңғыманың диаметрі; F-ұңғыма түбінің талқандалған ауданы; б-керн алынған ұңғыма; в-көлбеу ұңғыма; К-керн.
1.2 Мұнай және газ ұңғыларының атқаратын қызметіне байланысты топтасуы (классификация)
Мұнай және газ ұңғымалары өзінің атқаратын міндетіне байланысты тіреуіш (опорные), параметрлік, іздеуші, барлама, пайдалану және арнайы болып бөлінеді.
Тіреуіш ұңғымалар аз зерттелген елдің ірі аймақтарындағы (Шығыс Сібір, мысалыға мұнайгаз) тереңдікте жыиналуға қолайлы негізгі жаралу жақтарын зерттеу, стратиграфиялық және аймақтық шөгінділердің таралуының негізгі заңдылықтарын анықтау үшін бұрғыланады. Олар қатты жыныстардың іргебасында дейін бұрғыланады. Тіреуіш ұңғымаларды және сол сияқты ұңғымаларды бұрғылау кезінде алынған геологиялық-геофизикалық зерттеулердің аймақтық мұнай-газдылығының келешектіетегі бағалауды береді және мұнай мен газдың қоры есептеуде қолданылады.
Параметрлік ұңғымалар әсіресе үлкен тереңдікте жатқан геологиялық қиманың құрлысын зерттеуге және келешектегі мұнайлы-газды зоналарды табу үшін бұрғыланады. Бұл кезде қиманың стратиграфиалық, көмірсутектілердің жиналуына қолайлы структурлардың барекендігі анықталады және мұнай және газ қорларының болжамының бағалаудағы тіреуіш ұңғымалардың мәліметтерді түзету. Тіреуіш ұңғымаларға қарағанда бұл ұңғымалар іздеу жұмыстарын қысқарту мақсатында керн алу қысқартылып бұрғыланады.
Іздеуші ұңғымалар параметрлік ұңғымалар мен геофизикалық жұмыстардың нәтижелерін ескере отырып, жаңа мұнай және газ кен орындарын ашу мақсатымен немесе өндіріліп жатқан алаңдарда жаңа кеңіштерді табу үшін бұрғыланады. Ол кезде геологиялық қима және арнайы қабат сынағыштардың көмегімен судың, газдың, мұнайдың сынамасын (проба) алумен оның мұнайгаздылығын нақты (тияқты) зерттеледі. Өнімді қабаттардан және стратиграфиялық тараулардың шектерінен толық керн алу қарастырылады.
Барлау ұңғымалары алаңдарда іздеуіш ұңғымаларды бұрғылаумен олардың мұнай-газдылығы анықталған сын кен орнын дәлелдеу (оконтуривание) мақсатында және оны игеру жобасын жасау үшін керекті алғашқы мәліметтерді жинауда бұрғыланады. Барлау ұңғымаларын бұрғылау кезінде геологиялық қиманы зерттеу іздеуіш бұрғылауды кезіндегідей көлемде жалғастырыла береді.
Пайдалану ұңғымалары мұнай және газ кен орындарын игеру жобаларына сәйкес бұрғыланады. Бұл категорияға сондай-ақ айдайтын(негнетательные), бағалайтын (оценочные), бақылау және пъезометрлік ұңғымалар жатады.
Пайдалану ұңғымалары мұнай мен газды игеріліп жатқан кеніштерден шығару және оларды жер бетіне тасымалдау үшін қолданылады. Айдайтын ұңғымалар қабат арасына су немесе газ айдау арқылы қабаттағы қысымды алғашқы қысым шамасында ұстап тұру үшін қолданылады; ал бақылау немесе пъезометрлік ұңғымалар кенішті пайдалану кезінде қысымның, су мен мұнай түйісінуінің өзгеруін жүйелі бақылау үшін қолданылады.
Арнайы ұңғымалар кен орындарында сейсмикалық әдіспен іздеу және барлауды жүргізу үшін, жер астында газды сақтаумен оған газды айдау үшін орын дайындау, мұнай мен газдың ашық атқылауы жою үшін қолданылады. Сонымен қатар олар өндірістік суларды өнімсіз қабаттарға айдауға, сусыз аудандарды бұрғыланып жатқан ұңғымаларды сумен қамтамасыз ету және т.б. үшін қолданылады.
1.2 сурет. Терең бұрғылаудың мәліметтері бойынша жер қыртысының сызбалық қиылысы.
Барлама бұрғылаудың тереңдік контуры: I-шельф аймағында; (зонасы) II-қатты пайдалы қазбаларда; III-мұнай газ ұңғымаларында. 1-Жердің гидросферасы; 2-мұхиттың базальттар; 3-фанерозойдық шөгінді және шөгінді-вулканогендік жыныстары (жасы 500 млн.жыл); 4-“граниттік” қат-қабатшасының кембрийге дейінгі кристалдық жыныстары (жасы 1000-3000 млн.жыл және жоғары); 5-континетальдық “базальт” қабатның жыныстары; 6-мантия жыныстары; 7-жоғары жылдамдықты қабаттар-Конрада шекарасы (Vр = 6,6-6,8 км/с); 8-Мохоровичича шекарасы (серпімді тербелістердің таралу жылдамдығы Vр =8,0км/с).
Ұңғымалардың тереңдіктері кең шамаларда өзгеріп отырады: бірнеше ондықтан (сейсмикалық ұңғымалар) біренше мың метрге дейін. Ресейде Кольск бұғазында ең терең СГ-3 ұңғымасы бұрғыланған және ол жер қойнауын зерттеудің өзінше зертханасы болды, сонымен қатар келешек бұрғыланатын өте терең ұңғымаларды бұрғылау үшін жасалған құралдар мен аспаптар сынауға мүмкіндік берді.
АҚШ-да 1974 жылы ең терең “Берта-Роджерс” ұңғымасы 9583 метр тереңдікке бұрғыланған.
Қазіргі кезде барлау ұңғымаларының орташа тереңдігі 3000 м шамасында, пайдалану ұңғымалары 2200 м құрайды. Минералды шикізаттардың жаңа көздерін іздеуде адамзат теңіз шельфтері мен әлемдік мұхит түбін игеруде.
Континентте кен орындарын барлау тереңдігі мен игеру өсіп келеді (1.2 сурет). Мұнай және газ кен орындарын барлау мен пайдалану 5-6 мың.м. тереңдікте жүргізілуде.
Қазіргі кезде материктік жер қыртысының тереңдегі құрлысын зерттеу бағдарламасы іс асуда. Ол тек қана жер қортындысын емес, сол сияқты оның материктік жоғарғы мантияны жабатын қабаттарын зерттейтін біріңғай жүйе жасауды қарастырды (Мохоровичича қабаты югослав ғылымының атымен аталған).
Америка ғылымдары теңіз түбінің тереңдігі 4-5 мыңм. жерден мұхиттан ұңғыма бұрғылау жобасын ұсынған. Бұл кейін халықаралық жобаға айналып кеткен.Америкалық “Гомар Челенджер” бұрғылау кемесінен барлық мұхиттарда 500-ден аса ұңғымалар жер қыртысына 100 м. дейінгі тереңдікте бұрғыланған. (1.2сурет)
1.3 Ұңғылардың бұрғылаудың мұнай газ комплексі мен елдің басқа да халықшаруашылық салаларының даму рөлі
Елімізде мұндай өндіру 1988 жылға дейін тез қарқындылықпен өсті (1.1кесте). Ол ірі жоғары өнімді кен орындарын ашу мен игеруге берудің арқасында және әртүрлі бағасына қарамай (көмірсутекті шикізат өндірудің өсіуін қарқынды өткізіп) өндірістік қорлар жасау арқасында көмірсутекті шикізат өндірудің өсуін жылдам қамтамасыз етумен жетілді. Көмірсутекті шикізат өндіру олардың едәуір жаңалануы керектігінің негізгі себебі болды, өйткені онымен мұнайгаз саласы соңғы жылдары кездесіп (тоғысып) отырады.
1.1 кесте. Мұнай (млн.т) және газ (млрд.м3) өндіру.
Жылдар
Өндіру 1865 1901 1940 1979 1988 1989 1995 1996 1997 1999
Дүние
Жүзілік
м
0,3 20 300 3280 3100 3000 ~3200
г 2000
СССР
м
31 624
г 3,2 770
Ресей
м
11,5 569 307 293 305 305
г 616 600 575 600 600
Бұрғылау
млн. м.
0,123
(1923ж) 43 12 10 5
Ескерту: м-мұнай; г-газ.
1.1 кестеде көрсетілгендей, мұнай өндіру қарқынының өсіуіне мұнай ұңғымаларын бұрғылаудың жетістіктері себеп болған. Бұрғылау жұмыстарының мұнай өндіру қарқынына тигізетін өткен кездерден алынған мына екі мысалдар көрсетеді. Егер 1985-1988 жылдар аралығында пайдалану мұнай ұңғымаларын бұрғылау 13 млн.т. өсіуі мұнай өндірудің 34 млн.т. үлеюіне мүмкіндік беру және керісінше, 1988 жылдан 1996 жылға дейін пайдалануға бұрғылаудың үш есе кемуі жаңа ұңғымаларды пайдалануға қосуды қысқартуға әкеліп соқты, және мұнай өндіру 293 млн.т. дейін қысқаруы, демек 2 есе шамасы.
Эксперттердің бағалауы бойынша, мұнай өндіруі бұрынғы жетістіктер деңгейіне жеткізу үшін пайдалану ұңғымаларын бұрғылауды үшесе көтеруді қажет етеді.
1. Шикізат саласы базасының құрылымдық өзгерістері мұнай өндірудің төмендеуіне себептің бір болды. 1980 жылдарының аяғы мен 1990 жылдардың басында ірі кен орындардың (ының) қоры апатты түрде азая бастаған. Барланған қоры жағынан ресей көп елдерден артта қала бастады, ал мұнай және газ кен орындарын қазу қарқындылығы, мысалы Сауд Аравиясымен салыстырғанда, 3-5 есе арқан. Бүгінгі күні біз жер қойнауындағы мұнайдың ~ 40 % шығардық (көтердік), ал қазіргі Тюменнің 77 % мұнай және газ қоры өңделуде.
Егер 1991ж. дейін жылдағы мұнай қорының өсімі өндіру көлемінен екі есе артса онда бұл байланыс (өзара қатынас) 1997 ж. тек 75 % құрады. Бұл, ең алдымен, іздеу-барлама бұрғылаудың 1985-1991жылдарда 5млн.м қазіргі кезде 1,2 млн.м шамасында күрт қысқарғанымен анықталды.
Мұнайдың бүгінгі әлемдік қоры шамамен 140млрд.т. және газдың 130 трлн. м3 құрайтынын, ал жалпы дүниежүзділік энергия тұтыну келешек жүзжылдықта 4-6есе өсетінін ескерсек, мұнай және газ ұңғыларын бұрғылауды қоса есептегенде, геологиялық – барлау жұмыстарының ролі одан әрі өсе бермек.
Сол себептен, өз баяндамасында РФ отын және энергетика министрі И.М.Губкин атындағы РМУ 1999 жылы 27-29 қаңтарда өткен 3 ғылыми-техникалық конференциясын мұнай газ комплексі жұмыстарының тиімділік проблемасын гелогия-барлау жұмыстарының көлемін көбейту және тиімділігін көтеру мәселелері қойылған болатын.
2. Көлденең ұңғыларды бұрғылау. СССР мен басқа елдердің 1940 жылдардан басталған зерттеулері құрғату аймақтарын және өкімді қабаттардың үстін көбейту олардың үстінен көлденең ұңғыларды бұрғылау арқасында сол кездегі өнімімен мұнайдың жыиналған өнімінің көбейтіндігін көрсетеді.
Бұл көлденең (КҰ) және көлденең тармақталған (КТҰ) ұңғыларды бұрғылаумен жетілдіреді, олардың саны дүниежүзлік тәжрибе бойынша жыл сайын өсуде. Біздің елде 200 жылға дейін 1000 нан көп КҰ бұрғыланған, сол кезде АҚШ-та жылына 2000 шамасында ұңғылар бұрғыланады. Тік ұңғыларға қарағанда көлденең ұңғыларды бұрғылау өте күрделі және қымбатқа түседі, бірақ шығындар тез ақталады
Мысалы, Италиядағы РОСПО-Маре кен орында, КҰ бұрғылау бағасы тік ұңғыларға қарағанда 1,3-2,6 есе жоғары болсада, 2,5 жылдан кейін оларды пайдалану арқасында кіріс (пайда) 2,8 млн. долларда құрады.
Біздің елде Саратов облысындағы Иринов мұнай кен орнында бұрғылау кезінде КҰ бастапқы дебиттері 10-20 есе үлкейген, Орынбор кен орнында газдың дебиті тік ұңғылардағыға қарағанда 5-6 есе көбейген. Жұмыс істемей тұрған ұңғыларды іске қосу мақсатымен, ал олардың саны шамамен 35 мың немесе барлық ұңғыларды бұрғылау ерекше мағана береді.
3. Шоқталған ұңғыларды бұрғылау. Көмірсутектердің қорын ары қарай өсірудің сақталған қорының бірі болып және оларды өндіруді көбейту теңіздегі кен орындарын шоқталған әдіспен бұрғылау болып табылады. Бұл кезде бір түптен немесе теңіз платформасынан кен орын игеру торына сәйкес бірнеше көлбеу ұңғылар бұрғыланады.
Ескеретін нәрсе, континентальді шельфте және теңіз акваторияларында шоқталған бұрғылаудың техникасы мен технологиясын дамыту үлкен күрделі қаржыландыруды керек етеді. Печора теңізіндегі Приразломный теңіз мұнай кен орнын меңгеру үшін салынып жатқан мұзға төзімді салмағы 80 мың тонна платформаның бағасы 900 млн. доллар шамасында екенін айта, кетуге болады. Бұл платформадан 2-3 жыл ішінде бағасы 1 млрд. 300 млн. доллар құрайтын 60 ұңғы бұрғылануы керек. Платформаның өлшемі 126х126 метр, теңіз тереңдігі 30 м-де биіктігі 90 м.
Есептелулердің көрсетуінше, теңіз платформаларынан көлденең ұңғыларды бұрғылау олардың теңіз акваторияларында бұрғылануларына кететін шығындарды қысқартуға және олардың (ұңғылардың) санын азайтуға мүмкіндік береді.
4. Өте терең ұңғыларды бұрғылау. Кольская СГ-3 сияқты, елдің бірнеше аудандарында жер қыртысының терең қойнауларын нақты зерттеу үшін салынып жатқан өте терең ұңғыларды бұрғылаудың ерекше ролі бар екенін айтып кету керек.
СГ-3 ұңғысын бұрғылау процесі кезінде тереңдігі жыныстардың заттық құрамы мен физикалық қалпы туралы ғажайып мәліметтер алынған. Олардың кейде бұл ұңғыны бұрғыланбай тұрғандағы геофизикалық зерттеулерден алынған модельді қиманың мәліметтерінен елеулі айырмашылығы болады.
Өте терең ұңғыларды бұрғылау жердің даму теориясын құру жайлы біздің ойымызды және еліміздің минералды-шикізат қорының келешектегі дамуын болжамдауды едауір кеңейтеді.
5. Ұңғыларды басқа халықшаруашылық салаларында бұрғылау. Мұнай және газ өнеркәсібінен басқа бұрғы ұңғыларын салу еліміздің басқада халықшаруашылық салаларында кеңінен қолданылады.
Тау-кен өнеркәсібінде бұрғы ұңғыларын қатты пайдалы қазбаларды іздеу және барлауда, көірді жер астында газдандыру кезіндегі шахталық және желдендіру оқпандарын салуда, тау-кен қазбаларынан суды шығару және басқалар үшін бұрғыланады. Ауыл шаруашылығының мұқтаждығына суараласы жұмыстарды сумен қамтамасыз ету, шөлді аудандардың жерлерін суландыру үшін артезан ұңғылары бұрғыланады. Химия өнеркәсібінде әртүрлі тұздар, бром, йод және басқа заттарды алу мақсатымен бұрғы ұңғыларының көмегімен минералды сулар өндіріледі.
Кавказ аймағында, Ресейдің кейбір орталық аудандарында ұңғыларды емді минералды сулары алу мақсатымен бұрғылайды. Камчаткада өндіріс орындарын және теплицаларды жылумен қамтамасыз ету үшін ыстық жер асты суларын алуда ұңғыларды бұрғылаудың тәжрибесі бар.
Өндірістік және азаматтық құрлыстарда әртүрлі кешендер салынатын жеріндегі топырақты зерттеу мақсатымен, көлдер мен шоссей жолдарының астына жерасты құбырларды өткізу мақсатында ұңғылар бұрғыланады.
Қорыта келе, мұнай және газ ұңғыларын бұрғылау (салу) қаржыны көп төлеп ететін мұнайгаз саласындағы өндірістің өнеркәсібі екенін айтуға болады. Бұған барлық мұнай және газ өндіруге кететін күрделі қаржыландырудың (қаржының) 50% шамасы жұмсалады. 1.2 кестеде ұңғыларды бұрғылаудағы (салуда) шығындар туралы кеибір мәліметтер берілген, оның ішінде жер бетімен теңіз бетімен бұрғыланған бұрғыланған көлденең ұңғылар бар.
1.2 кесте. Мұнай және газ ұңғыларын бұрғылаудың бағасы және 1 м. бұрғылаудың пайдалану шығыны.
Ұңғының
орташа
тереңдігі,
м Ұңғы бұрғылаудың бағасы,
доллар Бұрғылау
регионы
(ауданы) Бұрғылау
түрі 1м бұрғылау-дың пайдалану
шығыны,
доллар Ескерту
АҚШ
1501
4500жоғары
4500жоғары
3000
3000 400
2,6млн
6,4млн
1,2млн
1,2млн жер
жер
теңіз
жер
жер тік
тік
тік
көлденең
көлденең оқпан 250
512
1243
503
1500 1990 жылғы
мәліметтер
РЕСЕЙ
3000
2200 4000-6000р
2000-1420
Барлау,
пайдалану
ұңғысы
Бұрғы қондырғысының бағасы
“Уралмаш” заводы
БУ 5000-8000
БУ 3200-5000 123млн. руб ҚБН-сіз
83 млн. руб ҚБН-сіз
“Баррикада” заводы
БУ 1600-2500
Бу 1000-1600 40 млн. руб.
13 млн. руб
Жүк көтерімділігі 500т. шетелдік бұрғы қондырғыларының бағасы шамамен 8 млн. доллар. құрайды.
2 МҰНАЙ ЖӘНЕ ГАЗ ҰҢҒЫЛАРЫН БҰРҒЫЛАУДЫҢ ТАБИҒИ ШАРТТАРЫ
2.1 Мұнай газ кен орнының геологиялық қимасын сипаттайтын тау жыныстары
Шөгінді тау жыныстары жер қыртысының массасының 5% шамасын мұнай және газ кен орындары орналасатын (жиналасатын) шөгінді тау жыныстары құрайды. Ол кристалдық және кесекті тау жыныстары. Олар бір бірінен қабаттылығымен, жіктеуімен, кеуектілігімен және жарықшақтығымен айырылады, олардан тау жыныстарының физика-механикалық қасиеттері тәуелді болады.
Тау жыныстарының талқандау процесіне келетін болсақ, бізге олардың тығыздығы, беріктігі және қажағыштығы сияқты қасиеттері керек.
Тау жынысының тығыздығы кеуектілігі нольге тең кездегі оның қатты денедегі көлем бірлігінің массасы.
Минералдардың тығыздығы 1850-5200 кг/м3 аралығында (аллофанадан магнетитке дейін), ол тау жыныстарынікі – 2100-2900кг/м3 .
Көлемдік масса – ол тыныш күйде жатқан кездегі жыныстың көлем бірлігінің массасы.
ρоб = ρГП (1-0,01 П) ρж
мұнда: П – жыныстың кеуектегі қуыстылығы, %;
Ρж – қуыстарды толтырып тұрған суықтардың тығыздығы,
кг/м3 .
Тығыздықты (көллемді масса) білу ұңғының берілген тереңдіктер аралығында тау қысымын бағалау кезінде керек.
Шегендеуіш колонаны (тізбекті) беріктікке есептерде (есептеулерде) кезде (кейде) геостатикалық қысымның әсерін ескеруге тура келеді, демек, жоғары жатқан тау жыныстарының массасынан түсетін қысым:
Ρгс = ρоб gz,
мұнда: Ρоб – жоғары жатқан тау жыныстарының орташа көлемдік массасы, кг/м3 ;
Z – ұңғының қарастырылып жатқан бөлігінің тереңдігі, м.......