Көркем-сурет туындылары мен мүсіндер


Балаларға

арналған танымдық

УДК 73/76 (031.053,2)

ББК 85.1я2

К 69

Ке+есшісі – Н<рпейіс Б. К., өнертану ылымдарыны+ кандидаты.

К 69

КӨРКЕМ-CУРЕТ ТУЫНДЫЛАРЫ МЕН М СІНДЕР – Алматы: «Аруна»

баспасы. – 32 бет. – Сер.: «Балалар а арнал ан танымды! энциклопедия».

ISBN 9965-26-438-4

 Хал ымызда «Ізденген жетер м рат а» деген дана сөз бар. Я ни, әр нәрсені білуге талпынып, білімні тере іне бойлау адамды кемелдікке жеткізеді, рухани байыта- ды. Д"ниеде балалар т"сіне бермейтін жәйттер көп-а . Өмірді жете таны ысы, бәрін біл гісі келетін олар «Ол кім?», «Б л не?», «Неліктен?», «'айда?», «'ашан деген тәріз ді с ра тар а жауап іздеп, бір тыным таппайды. Оларды осылайша ізденімпаз- ды танытуы таби и за дылы .

 Осы орайда, балалар а ба ыт-ба дар сілтейтін т"рлі танымды әдебиеттерді көмегі аса зор екендігін ескере келе, кішкентай о ырмандарды білуге деген штар- лы ын ана аттандыру "шін «Аруна» баспасы «Балалар а арнал ан таным ды энциклопедия» топтамасын сынып отыр. Сан алуан та ырыпты амтитын энциклопедиялар балаларды жан-жа ты кемелденіп, білімін тере дете т"суіне, өзі өмір с"ріп отыр ан ортаны ыр-сырын тану а, алыс-алыс өлкелерге иялында саяхаттау а көп көмегін тигізеді деп сенеміз.

УДК 73/76 (031.053,2)

ББК 85.1я2

ISBN 9965-26-438-4 ISBN 9965-26-435-Х

© «Аруна ltd.» ЖШС

КІРІСПЕ

 Тас асырында гірге салын ан су рет- терден бастап б гінгі алып м сіндерге дейінгі өнер т рлері – адамзат өркение- тіні бір бөлігі. Өнер көп технология-

лы өзгерістерге шырады, тіпті ал аш-

ы шеберлерді гір абыр аларына су рет сал анын, ал сурет салу а және

м сін жасау а тас, а аш, саз, ауырсын, те із ба алша тары секілді заттарды пайдалан анын көз алдымыз а елестетуді өзі иын.

Шеберлер сурет салу мен м сін жасауды сан

алуан тәсілін ме герді, рпа тан рпа а алыптас ан рдістер с лулы пен иялды өлшеусіз әлеміні алдында сан былды.

 Кескіндеме өнеріні бірнеше т рге бөлінуі – б л өнерді әлем ні әр т кпірінде өзіне сай ерекшеліктерімен дамып, алыпта суына байланысты. Кескіндеме секілді м сін өнері де б кіл әлемде өнер

с йгіштерді зор ы ыласына бөленді. %олдары ызда ы кітап

о ырманды кескіндеме және м сін өнері әлемімен таныстырады.

 Әрт рлі кезе дерде өмір с рген сан илы өнер мектептеріні болмысы, ерекшеліктері және бір-біріне әсері о ырманды бірден баурап алады.

Кескіндеме ж˙не м сін өнері деген не?

 Сурет салу және м сін жасау – тарих а дейінгі есте жо ерте дәуірден бері адамзатты өз ойын білдіруді өзіндік бір ралы. Кес кіндеме дегеніміз таби и немесе ойша салын ан бедерді бе тін әдемілеп ретке келтіру шін сырлы бояумен әрлеу. #йді суретін салу – Ежелгі Грекия мен Орта асырлы Еуропада беле ал ан.

 Суретші ой а ал анындай әсер ету жо- лында көп нәрсе олданады. Мысалы, бетіне пигмент (өсімдік не жануарлар

а засынан алын ан бояу) яки сыр, т.б. жа у. Олар өзін, өзіні болмысын, мен- дігін көрсету, білдіру шін фреска ( и- маратты абыр асына сыла ы кеп пей т р анда салынатын сурет), акварель (су а езілетін бояу), майлы бояу секілді

әрт рлі нәрсе пайдаланады. Кескіндеме бас а өнер т рлерімен етене араласып

Эскиздеу (нобайын салу)

кеткен, оны ішінде м сін өнері, сәулет өнері және т.б. бар.

 М сін өнері – балшы тан жапсырып яки тастан ашап, т л а, бейне, бедер жасау өнері немесе ісі. Фигураны мәрмәрдан т таста шауып не бедерлеп, саздан ө деп, а аштан жонып немесе метал- дан йып жасау а болады.

Ертедегі суретшілер мен м сіншілер

дайларын, әміршілері мен айтулы

о и аларды ес керіп отыр ан. Ал б гінгі ше бер лер өзіне на ан нәрсені м сінін

ж а с а й д ы.

Á³ëãåíãå — ìàðæàí!

 Суретшілер сурет сал!анда нені е" көп

Мастихинмен* кескіндеу

$олданады?Олар көбіне азіргі заман ы ызы

Суретшілер негізінен кескіндеме өнеріні

  ралы саналатын фреска, акварель, майлы бояу, темпера, гуаш тәрізділерді

олданады.

4

та ырыптарды және бейне, лазер, пластмасса тәрізді нәрселерді пай- да ланады. Оларды арасында тә- жірибе жасау – ке етек жай ан.

*Мастихин – к рекшеге сас сурет салу

ралы.

Француз кескіндемесі

´àæàï äåðåêòåð

М'сін жасау

2002 жылы10 шілдеде Сотбис аукционында Ру- бенсті «С˙билер асі реті» деп аталатын картинасын лорд Терстон76,2 млн. доллар а сатып ал ан.

Леонардо Да Винчи XVI а- сырда сал ан «Мона Лиза» портреті Париж м$ра жа- йында 1804 жылдан бері са таулы.

Салын анына 17 мы жыл бол ан Ласкайяда ы ' гір су реттері 1940 жылы кез дей- со табыл ан. Оны жо ал ан ит терін іздеп ж'рген 4 фран- цуз бала ай бай а ан.

А аш ою

Бояу

Майлы бояумен ж$мыс

М'сін

Мата а ˙шекей салу

Көркем жазу

Åñ³¤å

ñà¢òà!

LigЕhtуtрaоkпe аeiдgаhtеa nd a hлaыlf mсуinрuеtтesшtoі reбacоhпEРarуtбhеfнroсm

саtнheалSuаnд.ы.5

Тарих бетіндегі өнер

 Тас асырында ы тас а салын ан суретт тастардан, таулы айма тардан және Еуро Аустралияны гірлерінен табылды. Ола көбінде піл, б! а, жыл ы және шибөрі се жабайы хайуандар бейнеленген. Ал Афри кішкене етіп жасал ан адам м сіндері көп Негізінен, арапайым фигуралар мен сыз

т ер жа р- р па мен Оларды і секілді Африкада табыл ан. сзы тар

ар ылы м сінделген әйел бейнелері жиі !шрайды. Оны тастан, с йектен, піл с йегінен және не саздан

Тас ал а

жасал ан т рлері бар. Шамасы, оларды ки т! мар ретінде пайдалан ан болса керек. Ау

иі бой- у

мен Тыны м!хитты о т стік аралдарыны байыр-

ы т!р ындары таби атта кездесетін а аш, тас,

а ашты абы ы, к нделікті т!рмыс б!йымдары мен ба алша (!лу абырша ы) секілді заттар ды өнер туындысы ретінде пайдалан ан. Суретті

еш андай тегістеп, жонылма ан жартас беті- не сала беретін бол ан. Ежелгі дәуір суретші- лері б!л бейне, м сіндерді өздеріні наным- сенімдеріне сай !дайына !лшылы ету шін пайдалан ан секілді.

Тас ал а

Керамика

саздан жасал ан

б йымдарТаста ы бейне

Жартаста ы сурет

 Суретшілер ˙детте сурет сал анда нені пайдалан ан?

Тыны м!хит аралдарыны т!р ындары сурет салу

  шін а аш абы ынан жасал ан материалдарды пайдалан ан. Оны сурет,

ою-өрнек салып әшекейлеп, безендіру шін бояу немесе саз олдан ан.

6

Пілді" азу с#йегінен жасал ан м#сін

Тас ашау өнері

Жартаста ы сурет

Ежелгі адамдарды!

ралдары

Саздан жасал ан ман т рлері

Адамны! дамуы

´àæàï äåðåêòåð

Ежелгі адамдар бояу алу

шін т рлі-т сті тастарды

гітетін бол ан.

ауырсын б йымдар Гавай аралдары т р ындары ара- сын да жа ары ба а лан ан. Сар баздар дайлары бей- неленген ауырсын та ып ж ретін бол ан.

Шы ыс аралдарында ы м - сін дерді! биіктігі 21 метрге жетеді.

Көптеген байыр ы т р ын- дар денелеріне уа ытша

˙ше кей сурет (та туировка) са лып ж ретін бол ан.

Ежелгі адам

Åñ³¤å

ñà¢òà!

 LighТtаtсak eасeыigрhыt and м aсіhнaдlfерmіiнnіu teбsасtoым бөлreігaіcкhөEлaеrмthі fшroаm ын адам бtеhйeнSеuсnі .болып келеді.

7

М сін жасау өнері

Мәрмәр– м сін жасауда адамдар жиі

олда т сі,

атын е атты ба алы тас. Мәрмәрды

рамы әрт рлі бол анмен, м сін жасауда

М сін жасау

тек а мәрмәр ана олданылады.

Та ы бір жиі олданылатын материал

 – ола. ола бас а метал т рлеріне а- ра анда жылдам ериді және суы анда тез атады.

М сінді әрт рлі тәсілмен жасау а болады. М -

сінні бедерін шы аруда ж мса саз пайдаланылады. Сондай- а , атты затты, мысалы, тасты кертіп те бедер жасауды жолдары бар. Ал оладан м сін ю шін, гипс ажет. Ыл ал гипс кепкенде, тас болып атып алады. Содан кейін одан

«өзек» деп аталатын гипс м сін жасалады. Ол жасалып біткен со о ан жа а ыл ал т рін осады. Әбден кепкеннен кейін,

ат ан алыпты кесіп, екіге жарады да, өзектен алады. Оны ішін балауызбен толтырады. Екі бөлікті айтадан өзекпен

осады. алып ыздырыл ан кезде ба- лауыз ериді. Бал ып т р ан ысты ола

алып пен өзекті арасына йылады.

ола суы ан со , м сінді алу шін гипсті жару керек. оламен атар, темірден де м сін жасалады.

Á³ëãåíãå — ìàðæàí!

 М˙рм˙рдан м сін алай жасалады?

 М сінші мәрмәрдан өзіне керекті форманы жасау шін бал а мен

  ашауды пайдаланады. А ырындап ашап және б р ылап мәрмәр тасты

алыпты кескінге, әдемі келбетке айналдырады.

8

Балшы тан м сін жасау

А аш ою

Саздан м сін

жасау

М сін жасау

аштан м сін асау

М˙рм˙рдан м сін жу

"о а м сін

Åñ³¤å

ñà¢òà!

LightМtakәeрмeiәgрht and мa hсaіlнf mдеinкuөtбeіsнtеo rбeаaсchпEеaнrtкhеfуrдoеm бейtнhеeлSеuнnе.ді.

9

ытай көркем

Көркем жазуды ызы ы

 Көркем жазу грекше«каллиграфия», арабша«х сни-хат» (с лулы , әдемілік, көр кемдік, жа сы сапа деген ма ынаны

бе реді) –– аны , әдемі жазу өнері. Көркем

жазуы

Казу

еберлері ыл а лам мен сияны

иі олданады, кей де алам немесе жалпа ш ты ауырсынмен де жазады.

Ислам елдерінде көркем жазу

 өнеріне "лкен кө#іл бөлінген. $ ран және мемлекеттік мәні бар жазбалар "шін арнайы әшекейлі жазу т"рі олданыл ан. VІІ а- сырдан бастап ол «Куфи» деп аталды. Араб мәдениеті тарихында ата ты шаирларды# кітаптарын көшіріп, халы а олжазба к"йінде таратушы – х сни-хатшыларды# (полиграфтарды#) ыз- меті де жо ары ба алан ан. Ислам діні тірі жанды бейнелеуге тыйым сал ан. Дегенмен, $ ранда сурет салу а арсы пікір ай- тылма ан. Көркем жазу діни мінәжат орны – мешіттерді сәндеу ісін де жиі олданылды. Безендірілген имарат абыр алары көр- кем жазуды# орны ерекше екенін көрсетеді.

 Көркем жазу +ндістанда, $ытайда, Жапония- да жа сы тара ан. $ытай жазба тілі «Иероглиф» деп аталатын, ой немесе зат білдіретін та#балар ж"йесінен т рады. Классикалы "нді тілі – сан- скрит те көркем жазуды пайдаланады. Оны# негі- зі Деванагари әліп биінен шы ады.

Á³ëãåíãå — ìàðæàí!

 өркем жазу ерлері олданатын

негізгі рал а не жатады?

Көркем жазу шеберлері негізінен алам мен

ыл аламды пайдаланады. $аламны# шы тік те, дө#ес те болуы м"мкін.

10

ран олжазбасыны бір беті (XII ., Андалузия)

Сун ˙улеті кезе індегі

ытай көркем жазуыны

лгісі (1051 1108 жж.),

а ын Ми Фу олта басы

Араб көркем жазуы

Көркем жазу өнеріКөркем жазу өнері

´àæàï äåðåêòåð

Дене. Тыныс. ыл алам

асиетті ран араб тілінде

˙демі көркем жазу лгісімен жазыл ан.

Жалпа ыл аламды көр- кем жазу өнерінде жазу жазылатын пара ты бояу

шін пайдалан ан.

XV XVI асырларда Еу- ропада кітап беттері л кен

˙ріптермен көркем жа зу л- гісінде жиі бе зен дірелетін бол ан.

Жапон көркем жазуы іш пыстырмайды

Åñ³¤å

ñà¢òà!

Ескі дәуірлерде

аLуiыghрtсtыakнeнeыig h t шanыdн

пышaаh aпlfеmн i nшutкeіsрtлoеп, көрreкaеcмh Eжaаrtзhуf roшmін

олthдeаSнu nа.н.

Көркем жазу

ралдар

Араб көркем жазуы

А ылшын көркем жазуы

$нді көркем жазуы11

анатты жыланны басы

Ежелгі

американды тарды өнері

 Америка Солт стік және О т стік р- лы тарды ос анда өте лкен. Со ан орай, көркем өнер туындылары да алуан т рлі.

 О ан ай ма та ы басым әлеуметтік ж йе тікелей әсер ететіні аны . Ескі дәуірлер- де өнер де өркениетті салт-дәст ріне, мә-

 дениетіне байланысты болды. Б.д.д. 1200 – 4 жылдар аралы ында ы мексикалы тар жа-

са ан м сіндер бір ө кей домала ша болып

келеді. Мексикада 3 – 10 жылдарда жасал ан м сіндер ді

ерекшелігі төртб рышты, арасында д Көгалды, шал ын айма тарда, негізі тіршілік етті. Олар бір жерде за

т ра тап алмайтын. Сонды тан оларды өнер туындылары же іл әрі алып ж руге ы айлы болды. Көшпен ді лер шін а аш ою көрнек- ті іс болып саналды. Пішін, бетпер- де, та ы бас а сәндік б йым жасау

алып а аштарды кескен. Ежелгі мәде дасыны бірі бол ан Орталы Амери

омала тары да бар. інен, көшпенділе р

Тотем-ба ан

 шін ниет о р

када ы Майя

халы тарыны к р делі жазбалармен ө рнектелген алып

м сіндері, сурет жазбалары – дамы а лелі. Ежелгі Мек сика дәуірінен жетк

пира мид

н өркениетті дә- н анатты жы лан

сы өнерді та ы д а

Á³ëãåíãå — ìàðæàí!

бір а жа былады.

ып лгісі болып та-

 Тотем- ба ан деген не?

 Б рын жергілікті амерканды тар өзіні ата -абыройын көрсету

  шін на ыштап безендірілген ба ан т р ызатын бол ан. Әр ба анды жеке бір а ашты ді інен

жаса ан.

12

Маржанмен безендірілген сөмке

Майя өркениетіні д˙лелі

Маржанмен безендірілген сөмке

Åñ³¤å

ñà¢òà!

LigАhtмtеaрkиe кeаigнhыt and

солтa hсaтlfіmк-iбnаuтteыs сtoында

әreлaіcкh Eнaгrеthдfеrйoіmн тотthеeмS-uбnа. ан жасалады.

Маржанмен безендірілген сөмкелер

´àæàï äåðåêòåð

250 900 жылдары ежел- гі м˙дениет ордасыны бі- рі бол ан Майя өркениеті Мек си када өз өне ріні көп

л гі сін алдыр ды.

Б.д.д. 1200 400 жылдар аралы ында ы Ольмектер м˙дениетіне жататын тас- тан салма ы 20 тон на а дейін жететін алып бас тар

ашап жаса ан.

"абыр а а сурет салу «"а- быр а кескіндеме өнері» деп аталады. Діни т сініктен шы ан өнерді б%л т рі Орталы Америка өне ріні бір бөлігі болып табылады.

Ацтектер (˙стектер, науа)

Мексикада ы ндіс хал-

ы ертеректе абыз дарды бетпердесін көгіл дір а ы - пен (бирюза) ˙ше кейлейтін бол ан.

/ндістерді лашы ы Вигвам

"анатты жылан пирамидасы

13

Жапон суреті

ытай ж˙не жапон өнері

  ытай м сін өнері ерте дәуірлерден-а сан алуан

  лгісімен танымал. ытай өнеріні әр илы стилі к шті

әміршілерді ы палымен дамы ан. Олар ыш б йымда- ры ны сәнді лгілерін жасаумен атар, жібек шілтер және орама а аз беттеріне әсем суреттер салатын бол ан. Сурет сал анда сия мен сулы бояу т рлерін пайдалан ан.

  ытайлар м сін жасау шін 3000 жылдай о пайдалан ан. Сондай-а , олар ш т сті керами жасап, артынан әсемдік шін оны шы ылтыр

аптайтын бол ан. Жапонияда ы ертеректегі м сіндерді басым бөлігі саздан жасал ан.

Олар«Дож» деген атпен жа сы тара ан.

М ндай м сіндер шы ылтырмен апталма ан.

 ланы да мика

н

.

Жапонды тар шін имараттар мен м сіндерді і ж а- сау ісінде оны жасайтын материал рамыны таби и бол аны өте ма ызды саналды. Дайындал ан шикізат

рамын көрсете білу шін имаратты немесе м сін- ні белгілі бір бөлігін боямай, ашы алдыр ан.

Ж рт назарын аудару шін жеке бір ж мысты әрт рлі бөліктері асимметриялы (бөліктерді бір-

біріне сай келмеуі) т рде жасалатын бол ан. Себебі,

тосын нәрсе сырт көзге бірден бай алады. Жа-

Á³ëãåíãå — ìàðæàí!

Орамада кескіндем

өнері деген не

Орамада ы кескіндеме – ы тай кес- кіндеме өне рі ні бір т рі. Әдетте, пат- ша сара йын да ы өмірді бейнелеген.

Орамалар өзінше кескіндемелік кітап

ызметін ат арды. Онда суретші өзі- ні ал ан бар әсерін дербестеп, са бөлшегін көрсете алды.

пондар, әдетте, әйел,

с, г л және таби ат көрініс терін сал анды

нат ан.

14

Жапон суреті

ытайды

  ола ыдысы

 Жапон кескіндеме

өнері

Безендірілген

ытай керамикасы

Айда(ар м сіні

Жапон кескіндеме өнері

Будда м сіні

ытай кескіндеме өнері

Жапон бетпердесі

Åñ³¤å

ñà¢òà!

 Light take eight and Айaдhаa lfаmрinu teыsтtoай мәreдaеcнhиEеaтrtіhндfrеoкmе

тараth аeнSuтn . л а.

15

Гректерді , римдіктерді ж˙не африкалы тарды өнері

Гректер адам дене пішінін өте жа сы білген. Сонды тан адам

м сі нін жасауды ас ан шеберлері гректерден шы ан. Олар жа- са ан м сіндерді «тірі адам екен» деп аласы . С лулы ты жо а- ры ба ала ан шеберлер сымбатты т л алар жаса ан. Гректер м сін жа са анда оланы көп пайдалан ан. Оларды кескіндеме өнерінен бізге жеткені өте аз. Біразы вазалар мен мыраларда са тал ан.

Римдіктер де өнерге өте жо ары ба а берген. Олар грек өнеріне та

ал ан. Б л ы пал римдік б йымдардан жа сы көрінеді. Олар фреска жасауды немесе абыр а а сурет салуды және мозаика өрнектеуді жа сы білген. Ау атты римдіктер йлерін мозаика- мен өрнектегенді нат ан. Римде лкен йлерді абыр аларына тарих а байланысты, а ыз бойынша және таби ат

көрінісіне арнал ан сурет салу ке тара ан.

 Ежелгі африкалы тар да б л т р ыда ешкім нен алыспа ан. Оларды олынан шы ан

а жап б йымдар жасау шін көптеген мате- риал дарды пайдалан ан. Өз өнер туындыла- рын а аштан, к йдірілген ыштан, саздан жә

металдан жаса ан. Африка өнеріне де әрт рлі м сін, сән дік бетперде және діни б йымдар ж жа сы дамы ан. Бетпердені билегенде, салтан кештерде та атын бол ан.

Á³ëãåíãå — ìàðæàí!

рлі

 асау атты

Фриз деген не?

*андай да бір имарат ты немесе ибадатхананы с- ті не орнатыл ан м сін

«Фриз» деп аталады. Фриз- ді жо а р ы бөлігі төменнен кө ріне тіндей болып шы ып т рады. Парфенон – ата ты грек ибадатханасы, фриз-

ді ажап лгісі болып та- былады.

16

Мозаика

 Гректі Венера Милосская

м сіні

Грек бетпердесі

Гректі м сін өнері

Африканы а аш м сіндері

Африка кескіндеме өнері

´àæàï äåðåêòåð

Африкалы м сіндер, негі- зінен, к йдірілген ыштан жасал ан. М ндай м сіндер Алжирден табыл ан.

Парфенон ибадатха насы – е ата ты храм. Ол 7000 жыл б рын Афиныда т р-

ызыл ан.

Римдіктер е ал аш болып фресканы абыр а кес- кін деме өнерін ж˙не мо заи- каны шы ар ан.

Африканы а аш м сінде- рін шеберлер билеп ж ріп жаса ан деп есептеледі.

Африка бетпердесі

Африканы а аш м сіндері

Африканы

а аш м сіндері

Åñ³¤å

ñà¢òà!

Африкада, Бенинде Lig hоtлtaаkмe eсigінhtгеand тaеhкaкlfоmроinлuьte sаtнoа тreаaпcсhыEрarыthс fбrеoрmе алатthыeнSбuоnл. ан.

Африка өнері

Рим өнеріРим өнері17

Буддистерді , нділерді ж˙не мысыр- лы тарды өнері

Буддизм %ндістанда 2500 жыл б рын пайда бол ан. %ндістаннан

ытай а және бас а көптеген елге тара ан. Будда м сіндері мен киелі жазбалары ытайда, Таиландта, Пәкістанда, Ау анстанда, Жапонияда, Индонезияда, Бирмада, та ы бас а көптеген Азия елдерінде табыл ан. Будданы тас м сіндерімен атар, а аштан, металдан және алтыннан жасал ан т рлері де бар.

Индуизм %ндістанда 5000 жыл б рын г лденген. Индус өне-

ріні басты та ырыбы – дайлар мен дай аналарды өм р .

Со ан сай, м сін және кескіндеме өнері дайлар мен дай аналарды әрт рлі бейнелерімен тікелей байланысты.

Будда, нді ж˙не мысыр кескіндеме өнері

 Мысырды м сін және кескіндеме өнері адам кейпі ні сан алуан т рін ал а тартады. « дайларды риза ыла- мыз» деп сенген мы сырлы тар тас пен металдан те ес- тіру есебін пайдаланып, арапайым м сіндер жаса ан.

Олар патша ибадатханаларыны абыр аларын та би-

ат көрінісімен немесе ызметшілер бей неленген м - сіндермен безендірген. Патша айта д ниеге келгенше, сол м сіндер оны со ында еріп ж реді деп илан ан.

Á³ëãåíãå — ìàðæàí!

Индустарды Шива

дайыны билеп ж рген бейнесі нені білдіреді?

Расында да, Шива

  дай көбіне билеп ж р ген ында бейне ленеді. Ши ваны жара у ды жә не жоюды бас ара- ы ны на сенген нділер оны өмір мен өлімге себеп ші деп есептеген.

 Я ни, ол әлем ар ылы а ып жат ан энергияны символы санал ан.

18

Будда кескіндеме өнері

Будда м сіні

нді кескіндеме өнері

Мысыр кескіндеме өнері

Åñ³¤å

ñà¢òà!

Будданы ола м сіні

ытайда ы кейбір

гір ибадатханалар т гел Будда бейне- сімен толты-

рыл ан.

ндіні ранголи ( йді ішкі абыр аларына ж˙не тазартылып, тегіс телген кіре- беріске салын ан

ою-өрнектер) өнері

Мысыр м сіні

19

Будданы ола м сіні

Еуропалы тарды айта өркендеу д˙уіріндегі өнері

 Орта асырларда кескіндеме және м сін өн жілде(діни наным бойынша дайды әмір

ері Ін- ірімен

көктен т скен төрт кітапты бірі) жазыл ан о нио и-

аларды баянда ан. Суретшілер мен м сінші ншілер

шы найы көріністі беруден б рын, тарихты ж жет кі-

Мона Лиза

зуді жолдарын көбірек ойлайтын еді. Сонд ма ызы зор екенін білдіру шін Иса пай амб тым лкен етіп берілген. Өнер туындысы ай-

ды тан бар

ын көрініп, есте жа сы алуын көздеген суретшілер

т с терді молынан пайдалан ан. Шеберлер шіркеулерді безендіргенде де терезе әйнектерін т рлі-т сті ыл ан. Византияны 500 – 1400 жылдарда ы өнерінде Иса- ны , әулиелерді және императорларды алтын бейне- ле рі көп кездеседі. ХV асырдан бастап Еуропа басынан

айта өркендеуді (ренессанс) өткерді. Б л өнерді жа-

аша, ты идеялармен жандану кезе і болды.2айта өркендеу Ежелгі Грекия мен Римні өнеріне, әдебиеті мен сәулет өне ріне негізделді. Жа аша өнер көлем, өлшем және о и алар т р ысынан шына-

йы а жа ын еді. Я ни, к нделікті өмір сах- наларын бейнеледі. Б л кезе де Ра фаэль,,

Леонардо да Винчи

Леонардо да Винчи секілді суретші лер ереке

көзге т сті.

Á³ëãåíãå — ìàðæàí!

Давид м сініні не ажабы бар?

Микеланджело жаса ан Давид 2айта өркен деу дәуіріні бі ре гей ту ын- ды сы болып сана ла ды.

Б л – Микеланджелоны олы нан шы -

ан ажап д ниені бірі. М сін Інжілдегі Давид (Дәуіт) патшаны бейнелейді.

20Афины мектебіндегі пікір

айшылы ыны көрінісі

Әшекей ˙йнекті терезелер

Давид Микеланджело

Åñ³¤å

ñà¢òà!

Li«gБhtаtрaоkкeкeоig»hдt еaпnd атaаhлaаlfтmыinнuөteнsерtoді сәrнeдaіcкh сEтarиthлfіr1o6m00 жылдаtрhыe SИuтn.алияда

пайда бол ан.

Давид бейнеленген пошта маркасы

Афины мектебі

Еуропа өнері

Леонардо картинасы

Еуропа м'сін өнері

21

Бояу ж˙не баспа өнері

 Әр келкі жерге жа у а болатын сан алуан сыр, бояу т рлері бар. Көбіне көп бояуды

к непке, абыр а а немесе гипске жа ады.

Т рлі-т сті палитра

 Әрбір т сті өзіне тән ре і болады. Осындай екі не одан да көп т сті араластырып, кез келген адам бас аша

жа а бір т с шы ара алады.

 Жасанды және синтетикалы (химиялы к рделі оспалар ара- ластыру) бояу т рлері пайда болмай т$р ан ерте кезде адамдар белгілі бір т сті жасау шін әрт рлі өсімдікті, а аш абы ын, тасты, т.б. пайдалан ан. %нта тал ан көк тас (лазурит) ашы жылтыр көгілдір т с шы аруда ажетке жара ан. Ал ызыл ре жа сау шін «киноварь» аталатын ызыл т сті минералды $нта та

ан. Әбден $са тал ан малахит (ашы жасыл т сті минерал) жасыл т с жасауда пайдаланыл ан. Осындай $нта т рлерін су мен же- лімге араластырып, акварель бояу жасау а болады. М$ндай бояу тез кебеді. Ал оны маймен араластырса, онда а ырын кебетін бо- лады. Майлы бояу т рлері /айта өркендеу дәуірінде ке танылды.

 Сурет салуды алуан т рлі стилі, техникасы бар, соны ішінде бастыру ар ылы сурет салу да ке тара ан. Жапон өнерінде ХVII – XVIII асырларда лкен өзгерістер орын алды, ксилография (а аш-

а ойып өрнек салу) пайда болды. Жапондар к нделікті өмірді не- ме се театрландырыл ан сахнаны көрсету шін техниканы осы

т рін пайдаланды. Бастырма әдісі ар ылы салын ан м$ндай сурет тер әуелі кітап безендіруде олданылды. Алайда, б$л өнерге ж$рт

ызы ушылы ы арт анда, баспагерлер оны жеке шы аратын бол-

ды. Б$л суреттерде әйелді , ата ты адамдарды , $сты , жануарды

Á³ëãåíãå — ìàðæàí!

Укие-э деген не?

Укие-э – жапон ксило- графиясыны бір т рі. Ол ХVII – ХХ асыр лар- да жа сы дамы ан.

«Укие-э» ксилография- сы, әдет те, «су да ы әлем- ді» бей не лей ді. Оны

ал аш кітап бе зен діруде пай далан ан.

22

және таби ат көріністеріні , т.б. кескіндер бедерленді.

ыл аламдар

Жапон кескіндеме өнері

Ксилография

Ксилография

)олта ба

)олта ба ар ылы салын ан сурет

Т рлі-т сті палитра

Майлы бояу тюбиктері

Сурет салатын пара

)ыл аламмен сурет салу

Әрт рлі т сті араластыру

Сурет салу23

азіргі м сін өнері

Заманауи өнер

 Батыс өнері ашан да заман а сай өзге- ріп отыр ан. Алайда, ХІХ асырдан со ол т бегейлі өзгерістерге шырады. Б л өзгерістер фотосурет ойлап табыл ан со орын алды. Олар суретшіні ал а а рап, өткенні дәст рін б зып, жа ашыл ой, пікірлерін іске асыруда ы ой ж йесіне

әсер етті. Кубизм, импрессионизм (ХІХ а-

сырды екінші жартысы мен ХХ асырды басында өнерде пайда бол ан а ым, негізінен суретшілерді өмірінен ал ан өткінші әсері мен сәттік кө іл-к йіне рылады), коллаж және дерексіз ым

осы ойлау ж йесіндегі өзгерістерді тікелей нә лып табылады. Пабло Пикассо, Клод Моне, По занн және Анри Матисс секілділер азіргі өнер- де өзіндік ізін алдыр ан есімдер атарынан ата ла ды. М нымен атар, шеберлер өнердегі та ырыпты да өзгертті. Кей суретшілер өзіні т сінде көргендерін салу а тырысты. Енді бі- реулері жалпа ыл аламды пайдаланып, ішкі сезімдерін бейнеледі. Уа ыт өте келе шеберлер өнерді жарнама, кино және теледидар ар ы-

лы мол табыс көзі ретінде пайдалана бастады. Норвегиялы Эдуард Мунк, мексикалы Фре- да Кане жә не ис паниялы Сальва дор Дали

есім дерін де жа а

дәуір өнеріні та н

тижесі бо- ь Се

ер- н

і

мал

Á³ëãåíãå — ìàðæàí!

Поп-арт деген не?

1950 – 60 жылдары көптеген суреткер- лер азіргі өнер лгі- ле рін, мәселен, ки но ж л дызын, ар да ты т л аны, т.б. шы ар- ма шылы та ырып ретінде та дай бас- тады. Олар а зіргі

өмірді зерттеуді ма сат етті. Міне, өнер- ді осы т рі «Поп-арт» деп аталады.

24

суретшілері ретіндее атау болады.

Коллаж жасау

Адам ж зіні м сіні

Сюрреалистік (тылсым шынайылы ) кескіндеме өнері

Есті орны тылы ы, Дали

&азіргі заман кескіндеме өнері

А аш м сін

Сюрреалистік кескіндеме өнері

&азіргі заман кескіндеме өнері

´àæàï äåðåêòåð

Импрессионизм кез кел- ген о и аны ˙серін аша отырып, біра о и аны өзін көрсетуге бар майтын өнер т рі.

Коллаж негізгі мате- риал а а аз иын ды ла- рын немесе бас а н˙рсе- лерді жапсыру ар ылы жа салатын туынды.

Сюрреализм «Басымыз

алай ж#мыс істейдіде ген ойды негізге ал ан өнер т рі.

Өнер туындысы ретінде

ойыл ан ˙деттегі б#йым

«Реди-мейд» деп аталады.

Åñ³¤å

ñà¢òà!

Пабло Пикассо кескіндеме өнеріні «Кубизм» деп аталатын жа а стилін ашты.

Сальвадор Дали

Адам м сіні

&азіргі заман м сін өнері

Заманауи өнердегі бастыру ар ылы салын ан сурет

25

Мысы ты м сіні

Барбара Хейвортты дерексіз м сіні

Дерексіз өнер

(aбстракционизм)

 Дерексіз өнер т рі формалар, өлшем- дер, сызы және т с ар ылы ой салу-

 ды көздейді. Ол адамды, жан-жануарды, таби ат көрінісін, с, та ы бас а осындай

шынайы өмірді еске салатын нәрселерді көр-

сетуге тырыспайды. Форма мен кескін т рлері имарат, кітап, т.б. сәндеу ісінде олданылды. Т с пен форманы дерексіз өнерде алар орны ерекше.

 Кескіндеме өнеріні та ы бір т рі бар. Ол «Тамшы» графикасы деп ата лады. М нда кенепке ыл алам тимейді. Бояу көбіне жер ге төселген кенепті стіне төгіледі.

 1930 жылдары Александр Кольдер бөліктері желмен оз алып т ратын м сін жасады. М ндай м сіндер « оз алмалы м сіндер» деп аталады.

Барбара Хейворт м сін жаса анда лу абырша ын, тас және

жапыра т рлерін пайда- ланып көруді ойлады.

Әлде принтер драйверіні

ателігі ме?

Á³ëãåíãå — ìàðæàí!

  оз алмалы м сін деген не?

оз алмалы м сін

бір неше бө лік тен - ра ла ды. Б л бөлік те р жел со анда оз а ла- ды. Але ксандр Каль- дер – оз алма лы м - сін ні ата ты ше бері.

26

Дерексіз өнер. Бастырма

˙дісімен салын ан сурет.

Дерексіз өнер. Бастырма ˙дісімен салын"ан сурет.

Åñ³¤å

ñà¢òà!

Дерексіз өнерге жататын ал аш ы көркем-сурет туындыларыны бірін орыс суретшісі Василий Кандинский сал ан.

А"аш м сін

Дерексіз өнер туындысы

Дерексіз кескіндеме өнері

Дерексіз өнер. Бастырма ˙дісімен салын"ан сурет.

Дерексіз өнер м сіні

Дерексіз өнер м сіні

27

Будда м сіні

Алып м сін жасау өнері

 Алып, өте лкен м сіндер, негізінен, тастан және металдан жасалады. Б л материал т р- лері ауа райы шартына, ысты а және аяз а айтарлы тай төзімді болып келеді, б зыла

оймайды.)за уа ыт а төтеп бере алады. Адамдар ежелгі дәуірлерден-а андай да бір той а немесе сыйлы бір т л аны рметіне арнап лкен м сіндер жасап келген.

 Ерте кездерде дайлар мен дай аналар- ды мейірімін алу шін, көбіне алып м сіндер жасал ан. Пирамидаларда ы м сіндер – алып м сін т ріні е тамаша лгілері.

+лкен өнер туындылары, негізінен, адам көп

жиналатын әрі жо ары ба алайтын саяба тарда немесе орта лы көшелер де орнатылады. М ны б дан бас а да ма саты бар. Мәселен, сондай жерлерге адамдарды көп келуін амтамасыз ету. Нью-Йорктегі (А6Ш) лтты ес- керткішке айнал ан алып Азатты м сінін, Бразилияны Рио де Жанейро аласында ы Иисус Христос м сінін, аме- рикалы Клас Ольденбургты Миннеаполистегі М сіндер саяба ында ы ж мысын алып, м сін жасау өнеріні басты

лгілері ретінде атау а болады.

Á³ëãåíãå — ìàðæàí!

Азатты м сіні

 Биіктігі жа ынан лемдегі е

лкен м сін

айсысы?

Әлемдегі е биік м сін – «Отан-ана» м - сіні. Евгений Вучетич бетоннан жаса ан б л м сін Ресейді Волгоград аласында

орналас ан. Оны жалпы биіктігі – 85 – 87 метр, салма ы 8 мы тоннадан астам.

Мысыр м сін өнері

28

Рон Мьюек жаса ан алып

«Бала ай» м сіні

Брест амалыны ішіндегі алып м сін

Берлиндегі кітаптарды алып м сіні

´àæàï äåðåêòåð

Роберт Смитсонны «Шиыр- шы айла жолы» жер ге ор- натыл ан алып рылыс, оны зынды ы – 457 метр, ені – 4.6 метр.

Осыдан 1000 жылдай б - рын, Перудегі бір жотадан

лкендігі футбол ала ына ба рабар кактус бедеріні не

шін ойып алын аны азір ешкімге бейм˙лім.

«Отан-ана» бетон конструк- циясы Екінші д ниеж зі- лік со ысты мытпау шін ор натыл ан ескерткіш.

Иисус Христосты 30 метр- лік м сіні Бразилияны Пор- тугалиядан т˙уелсіздігін ал-

аныны 100 жылды ме ре- кесіне арнап т р ызыл ан.

Рио де Жанейрода ы Иисус Христос м сіні

Åñ³¤å

ñà¢òà!

Рио де Жанейрода ы Иисус Христос

м сініні салма ы 1000 тоннадан асады.

29

Желая аша

Өнердегі жа а өлшемдер

 Технология дамып, өз туындылары- ны өмірі аншалы ты за болатынын ойлап, ала дап, бас атырмайтын су ре

ші лерді саны көбейді. Б ларды атарына ашы ауа астында д ниеге келген туындыларды жат ызу!а болады. М сінді, су- ретті аптап к н, жел, жауын, адамдар – бәрі-бәрі б лдіруі м м- кін. А!аштан, с йектен, кептірілген өсімдіктерден, ар дан

жа сал!ан м сіндерге таби!ат былысы әсер етеді. Белгілі бір мер зім өткен со , оларды ө і ашады. Дегенмен, бір а-

тар су ретші лер жапыра тан, г лден немесе жан-жануарды с йегінен уа ыт ша м сіндер жасайды.

Жапыра тармен сурет салу да өнерді ма ызды бір т рінен саналады. Жапо- нияда осындай жапыра тан жасал!ан м сін т рлері ке етек жая бастады. 'азіргі суреткерлер шы!армашылы-

!ын дамыту ма сатында камера, лазер, бейне, пластмасса, шыны тәрізді нәр- селерді пайдалан!анды жөн көреді.

 Енді бір атар суретшілер жа ашыл өнерді дамыту шін м сін және кес- кіндеме өнеріні материалдарын бірге пай далан!анды натады. Өнерді м н- дай т рі м сін және кескіндеме өнерін біте айнастырады.

Á³ëãåíãå — ìàðæàí!

 «Шы пен шөп» деген кескіндеме өнері бар ма?

Британды суретші Крис Парсонс щетка- ны пайдаланып, шы бас ан шал!ын!а аса зор бейнелер са ла тын көрінеді. Та аты сы-

мен салын!ан б л бейнелер, к н шы!ы сы- мен м лде жо болып кетеді екен.

30

Г лден жасал ан м сін

 Боял&ан жапыра

Алып асы пен шиені) м сіні, Клас Ольденберг

 Б та тардан жасал&ан м сін

´àæàï äåðåêòåð

Американды м сінші Эн- ди Голдзворти д ние ж зін шарлап, жапыра , та мыр, б та , г л, с йек, балшы ,

т.б. н˙рселерді пай дала нып, м сіндер мен көркем-сурет туындыларын жасайды.

1992 жылы американды Джеф Кунс «Г л к шік» м - сінін жас г лдерден, бо лат пен то пы ра ты пайдалана отырып жасады.

1976 жылы Кристо мен Жан-Клод «Желая аша» деп атал&ан 39 ша ы рым- ды оршауды а матадан жасады. Ол т йе өркеші-

не сас жо таларды көзге елес тетеді.

Джеф Кунс ж байымен

Боял&ан жапыра тар

 Боял&ан жапыра пен

 бастыру ар ылы алын&ан сурет

Åñ³¤å

ñà¢òà!

Әр келкі жапыра тарды пайдаланып, неше

т рлі ызы бейне жасау а болады.

Г лден жаса&ан к шікті) м сіні,

1992 жыл, Джеф Кунс

Пластик м сін31

АЙУ

Кіріспе……К……….3Ұ

Тарих бетіндеҚгі өнер6-7

Ф

ВЛҺ

М сін жасау өнері8-9

Көркем жазуды !ызы"ы10-11

%ытай ж˙не жапон өнері ……………………14-15Ч

ДӨ

Заманауи өнҢер …………………………24-25Ы

Ё Дерексіз өнер т рімен таныПсты!.26-27

Алып м сін жасау өнері ……………………….2І8-29 Ь

ЖР

Э

З ИТЯ



Толық нұсқасын 30 секундтан кейін жүктей аласыз!!!


Әлеуметтік желілерде бөлісіңіз:
Facebook | VK | WhatsApp | Telegram | Twitter

Қарап көріңіз 👇



Пайдалы сілтемелер:
» Ораза кестесі 2024 жыл. Астана, Алматы, Шымкент т.б. ауыз бекіту және ауызашар уақыты
» Туған күнге 99 тілектер жинағы: өз сөзімен, қысқаша, қарапайым туған күнге тілек
» Абай Құнанбаев барлық өлеңдер жинағын жүктеу, оқу

Соңғы жаңалықтар:
» 2024 жылы студенттердің стипендиясы қанша теңгеге өседі
» қазақ тілі тестілеуде_келген_сұрақтар_зерттеуші
» Наурыз мейрамы Қазақстанда жаңа форматта тойланады
Пікір жазу