Көркем-сурет туындылары мен мүсіндер
Балаларға
арналған танымдық
УДК 73/76 (031.053,2)
ББК 85.1я2
К 69
Ке+есшісі – Н<рпейіс Б. К., өнертану ылымдарыны+ кандидаты.
К 69
КӨРКЕМ-CУРЕТ ТУЫНДЫЛАРЫ МЕН М СІНДЕР – Алматы: «Аруна»
баспасы. – 32 бет. – Сер.: «Балалар а арнал ан танымды! энциклопедия».
ISBN 9965-26-438-4
Хал ымызда «Ізденген – жетер м рат а» деген дана сөз бар. Я ни, әр нәрсені білуге талпынып, білімні тере іне бойлау – адамды кемелдікке жеткізеді, рухани байыта- ды. Д"ниеде балалар т"сіне бермейтін жәйттер көп-а . Өмірді жете таны ысы, бәрін біл гісі келетін олар «Ол кім?», «Б л не?», «Неліктен?», «'айда?», «'ашан?» деген тәріз ді с ра тар а жауап іздеп, бір тыным таппайды. Оларды осылайша ізденімпаз- ды танытуы – таби и за дылы .
Осы орайда, балалар а ба ыт-ба дар сілтейтін т"рлі танымды әдебиеттерді көмегі аса зор екендігін ескере келе, кішкентай о ырмандарды білуге деген штар- лы ын ана аттандыру "шін «Аруна» баспасы «Балалар а арнал ан таным ды энциклопедия» топтамасын сынып отыр. Сан алуан та ырыпты амтитын энциклопедиялар балаларды жан-жа ты кемелденіп, білімін тере дете т"суіне, өзі өмір с"ріп отыр ан ортаны ыр-сырын тану а, алыс-алыс өлкелерге иялында саяхаттау а көп көмегін тигізеді деп сенеміз.
УДК 73/76 (031.053,2)
ББК 85.1я2
ISBN 9965-26-438-4 ISBN 9965-26-435-Х
© «Аруна ltd.» ЖШС
КІРІСПЕ
Тас асырында гірге салын ан су рет- терден бастап б гінгі алып м сіндерге дейінгі өнер т рлері – адамзат өркение- тіні бір бөлігі. Өнер көп технология-
лы өзгерістерге шырады, тіпті ал аш-
ы шеберлерді гір абыр аларына су рет сал анын, ал сурет салу а және
м сін жасау а тас, а аш, саз, ауырсын, те із ба алша тары секілді заттарды пайдалан анын көз алдымыз а елестетуді өзі иын.
Шеберлер сурет салу мен м сін жасауды сан
алуан тәсілін ме герді, рпа тан рпа а алыптас ан рдістер с лулы пен иялды өлшеусіз әлеміні алдында сан былды.
Кескіндеме өнеріні бірнеше т рге бөлінуі – б л өнерді әлем ні әр т кпірінде өзіне сай ерекшеліктерімен дамып, алыпта суына байланысты. Кескіндеме секілді м сін өнері де б кіл әлемде өнер
с йгіштерді зор ы ыласына бөленді. %олдары ызда ы кітап
о ырманды кескіндеме және м сін өнері әлемімен таныстырады.
Әрт рлі кезе дерде өмір с рген сан илы өнер мектептеріні болмысы, ерекшеліктері және бір-біріне әсері о ырманды бірден баурап алады.
Кескіндеме ж˙не м сін өнері деген не?
Сурет салу және м сін жасау – тарих а дейінгі есте жо ерте дәуірден бері адамзатты өз ойын білдіруді өзіндік бір ралы. Кес кіндеме дегеніміз таби и немесе ойша салын ан бедерді бе тін әдемілеп ретке келтіру шін сырлы бояумен әрлеу. #йді суретін салу – Ежелгі Грекия мен Орта асырлы Еуропада беле ал ан.
Суретші ой а ал анындай әсер ету жо- лында көп нәрсе олданады. Мысалы, бетіне пигмент (өсімдік не жануарлар
а засынан алын ан бояу) яки сыр, т.б. жа у. Олар өзін, өзіні болмысын, мен- дігін көрсету, білдіру шін фреска ( и- маратты абыр асына сыла ы кеп пей т р анда салынатын сурет), акварель (су а езілетін бояу), майлы бояу секілді
әрт рлі нәрсе пайдаланады. Кескіндеме бас а өнер т рлерімен етене араласып
Эскиздеу (нобайын салу)
кеткен, оны ішінде м сін өнері, сәулет өнері және т.б. бар.
М сін өнері – балшы тан жапсырып яки тастан ашап, т л а, бейне, бедер жасау өнері немесе ісі. Фигураны мәрмәрдан т таста шауып не бедерлеп, саздан ө деп, а аштан жонып немесе метал- дан йып жасау а болады.
Ертедегі суретшілер мен м сіншілер
дайларын, әміршілері мен айтулы
о и аларды ес керіп отыр ан. Ал б гінгі ше бер лер өзіне на ан нәрсені м сінін
ж а с а й д ы.
Á³ëãåíãå — ìàðæàí!
Суретшілер сурет сал!анда нені е" көп
Мастихинмен* кескіндеу
$олданады?Олар көбіне азіргі заман ы ызы
Суретшілер негізінен кескіндеме өнеріні
ралы саналатын фреска, акварель, майлы бояу, темпера, гуаш тәрізділерді
олданады.
4
та ырыптарды және бейне, лазер, пластмасса тәрізді нәрселерді пай- да ланады. Оларды арасында тә- жірибе жасау – ке етек жай ан.
*Мастихин – к рекшеге сас сурет салу
ралы.
Француз кескіндемесі
´àæàï äåðåêòåð
М'сін жасау
2002 жылы10 шілдеде Сотбис аукционында Ру- бенсті «С˙билер асі реті» деп аталатын картинасын лорд Терстон76,2 млн. доллар а сатып ал ан.
Леонардо Да Винчи XVI а- сырда сал ан «Мона Лиза» портреті Париж м$ра жа- йында 1804 жылдан бері са таулы.
Салын анына 17 мы жыл бол ан Ласкайяда ы ' гір су реттері 1940 жылы кез дей- со табыл ан. Оны жо ал ан ит терін іздеп ж'рген 4 фран- цуз бала ай бай а ан.
А аш ою
Бояу
Майлы бояумен ж$мыс
М'сін
Мата а ˙шекей салу
Көркем жазу
Åñ³¤å
ñà¢òà!
LigЕhtуtрaоkпe аeiдgаhtеa nd a hлaыlf mсуinрuеtтesшtoі reбacоhпEРarуtбhеfнroсm
саtнheалSuаnд.ы.5
Тарих бетіндегі өнер
Тас асырында ы тас а салын ан суретт тастардан, таулы айма тардан және Еуро Аустралияны гірлерінен табылды. Ола көбінде піл, б! а, жыл ы және шибөрі се жабайы хайуандар бейнеленген. Ал Афри кішкене етіп жасал ан адам м сіндері көп Негізінен, арапайым фигуралар мен сыз
т ер жа р- р па мен Оларды і секілді Африкада табыл ан. сзы тар
ар ылы м сінделген әйел бейнелері жиі !шрайды. Оны тастан, с йектен, піл с йегінен және не саздан
Тас ал а
жасал ан т рлері бар. Шамасы, оларды ки т! мар ретінде пайдалан ан болса керек. Ау
иі бой- у
мен Тыны м!хитты о т стік аралдарыны байыр-
ы т!р ындары таби атта кездесетін а аш, тас,
а ашты абы ы, к нделікті т!рмыс б!йымдары мен ба алша (!лу абырша ы) секілді заттар ды өнер туындысы ретінде пайдалан ан. Суретті
еш андай тегістеп, жонылма ан жартас беті- не сала беретін бол ан. Ежелгі дәуір суретші- лері б!л бейне, м сіндерді өздеріні наным- сенімдеріне сай !дайына !лшылы ету шін пайдалан ан секілді.
Тас ал а
Керамика –
саздан жасал ан
б йымдарТаста ы бейне
Жартаста ы сурет
Суретшілер ˙детте сурет сал анда нені пайдалан ан?
Тыны м!хит аралдарыны т!р ындары сурет салу
шін а аш абы ынан жасал ан материалдарды пайдалан ан. Оны сурет,
ою-өрнек салып әшекейлеп, безендіру шін бояу немесе саз олдан ан.
6
Пілді" азу с#йегінен жасал ан м#сін
Тас ашау өнері
Жартаста ы сурет
Ежелгі адамдарды!
ралдары
Саздан жасал ан ман т рлері
Адамны! дамуы
´àæàï äåðåêòåð
Ежелгі адамдар бояу алу
шін т рлі-т сті тастарды
гітетін бол ан.
ауырсын б йымдар Гавай аралдары т р ындары ара- сын да жа ары ба а лан ан. Сар баздар дайлары бей- неленген ауырсын та ып ж ретін бол ан.
Шы ыс аралдарында ы м - сін дерді! биіктігі 21 метрге жетеді.
Көптеген байыр ы т р ын- дар денелеріне уа ытша
˙ше кей сурет (та туировка) са лып ж ретін бол ан.
Ежелгі адам
Åñ³¤å
ñà¢òà!
LighТtаtсak eасeыigрhыt and м aсіhнaдlfерmіiнnіu teбsасtoым бөлreігaіcкhөEлaеrмthі fшroаm ын адам бtеhйeнSеuсnі .болып келеді.
7
М сін жасау өнері
Мәрмәр– м сін жасауда адамдар жиі
олда т сі,
атын е атты ба алы тас. Мәрмәрды
рамы әрт рлі бол анмен, м сін жасауда
М сін жасау
тек а мәрмәр ана олданылады.
Та ы бір жиі олданылатын материал
– ола. ола бас а метал т рлеріне а- ра анда жылдам ериді және суы анда тез атады.
М сінді әрт рлі тәсілмен жасау а болады. М -
сінні бедерін шы аруда ж мса саз пайдаланылады. Сондай- а , атты затты, мысалы, тасты кертіп те бедер жасауды жолдары бар. Ал оладан м сін ю шін, гипс ажет. Ыл ал гипс кепкенде, тас болып атып алады. Содан кейін одан
«өзек» деп аталатын гипс м сін жасалады. Ол жасалып біткен со о ан жа а ыл ал т рін осады. Әбден кепкеннен кейін,
ат ан алыпты кесіп, екіге жарады да, өзектен алады. Оны ішін балауызбен толтырады. Екі бөлікті айтадан өзекпен
осады. алып ыздырыл ан кезде ба- лауыз ериді. Бал ып т р ан ысты ола
алып пен өзекті арасына йылады.
ола суы ан со , м сінді алу шін гипсті жару керек. оламен атар, темірден де м сін жасалады.
Á³ëãåíãå — ìàðæàí!
М˙рм˙рдан м сін алай жасалады?
М сінші мәрмәрдан өзіне керекті форманы жасау шін бал а мен
ашауды пайдаланады. А ырындап ашап және б р ылап мәрмәр тасты
алыпты кескінге, әдемі келбетке айналдырады.
8
Балшы тан м сін жасау
А аш ою
Саздан м сін
жасау
М сін жасау
аштан м сін асау
М˙рм˙рдан м сін жу
"о а м сін
Åñ³¤å
ñà¢òà!
LightМtakәeрмeiәgрht and мa hсaіlнf mдеinкuөtбeіsнtеo rбeаaсchпEеaнrtкhеfуrдoеm бейtнhеeлSеuнnе.ді.
9
ытай көркем
Көркем жазуды ызы ы
Көркем жазу грекше«каллиграфия», арабша«х сни-хат» (с лулы , әдемілік, көр кемдік, жа сы сапа деген ма ынаны
бе реді) –– аны , әдемі жазу өнері. Көркем
жазуы
Казу
еберлері ыл а лам мен сияны
иі олданады, кей де алам немесе жалпа ш ты ауырсынмен де жазады.
Ислам елдерінде көркем жазу
өнеріне "лкен кө#іл бөлінген. $ ран және мемлекеттік мәні бар жазбалар "шін арнайы әшекейлі жазу т"рі олданыл ан. VІІ а- сырдан бастап ол «Куфи» деп аталды. Араб мәдениеті тарихында ата ты шаирларды# кітаптарын көшіріп, халы а олжазба к"йінде таратушы – х сни-хатшыларды# (полиграфтарды#) ыз- меті де жо ары ба алан ан. Ислам діні тірі жанды бейнелеуге тыйым сал ан. Дегенмен, $ ранда сурет салу а арсы пікір ай- тылма ан. Көркем жазу діни мінәжат орны – мешіттерді сәндеу ісін де жиі олданылды. Безендірілген имарат абыр алары көр- кем жазуды# орны ерекше екенін көрсетеді.
Көркем жазу +ндістанда, $ытайда, Жапония- да жа сы тара ан. $ытай жазба тілі «Иероглиф» деп аталатын, ой немесе зат білдіретін та#балар ж"йесінен т рады. Классикалы "нді тілі – сан- скрит те көркем жазуды пайдаланады. Оны# негі- зі Деванагари әліп биінен шы ады.
Á³ëãåíãå — ìàðæàí!
өркем жазу ерлері олданатын
негізгі рал а не жатады?
Көркем жазу шеберлері негізінен алам мен
ыл аламды пайдаланады. $аламны# шы тік те, дө#ес те болуы м"мкін.
10
ран олжазбасыны бір беті (XII ., Андалузия)
Сун ˙улеті кезе індегі
ытай көркем жазуыны
лгісі (1051 – 1108 жж.),
а ын Ми Фу олта басы
Араб көркем жазуы
Көркем жазу өнеріКөркем жазу өнері
´àæàï äåðåêòåð
Дене. Тыныс. ыл алам
асиетті ран араб тілінде
˙демі көркем жазу лгісімен жазыл ан.
Жалпа ыл аламды көр- кем жазу өнерінде жазу жазылатын пара ты бояу
шін пайдалан ан.
XV – XVI асырларда Еу- ропада кітап беттері л кен
˙ріптермен көркем жа зу л- гісінде жиі бе зен дірелетін бол ан.
Жапон көркем жазуы іш пыстырмайды
Åñ³¤å
ñà¢òà!
Ескі дәуірлерде
аLуiыghрtсtыakнeнeыig h t шanыdн
пышaаh aпlfеmн i nшutкeіsрtлoеп, көрreкaеcмh Eжaаrtзhуf roшmін
олthдeаSнu nа.н.
Көркем жазу
ралдар
Араб көркем жазуы
А ылшын көркем жазуы
$нді көркем жазуы11
анатты жыланны басы
Ежелгі
американды тарды өнері
Америка Солт стік және О т стік р- лы тарды ос анда өте лкен. Со ан орай, көркем өнер туындылары да алуан т рлі.
О ан ай ма та ы басым әлеуметтік ж йе тікелей әсер ететіні аны . Ескі дәуірлер- де өнер де өркениетті салт-дәст ріне, мә-
дениетіне байланысты болды. Б.д.д. 1200 – 4 жылдар аралы ында ы мексикалы тар жа-
са ан м сіндер бір ө кей домала ша болып
келеді. Мексикада 3 – 10 жылдарда жасал ан м сіндер ді
ерекшелігі төртб рышты, арасында д Көгалды, шал ын айма тарда, негізі тіршілік етті. Олар бір жерде за
т ра тап алмайтын. Сонды тан оларды өнер туындылары же іл әрі алып ж руге ы айлы болды. Көшпен ді лер шін а аш ою көрнек- ті іс болып саналды. Пішін, бетпер- де, та ы бас а сәндік б йым жасау
алып а аштарды кескен. Ежелгі мәде дасыны бірі бол ан Орталы Амери
омала тары да бар. інен, көшпенділе р
Тотем-ба ан
шін ниет о р
када ы Майя
халы тарыны к р делі жазбалармен ө рнектелген алып
м сіндері, сурет жазбалары – дамы а лелі. Ежелгі Мек сика дәуірінен жетк
пира мид
н өркениетті дә- н анатты жы лан
сы өнерді та ы д а
Á³ëãåíãå — ìàðæàí!
бір а жа былады.
ып лгісі болып та-
Тотем- ба ан деген не?
Б рын жергілікті амерканды тар өзіні ата -абыройын көрсету
шін на ыштап безендірілген ба ан т р ызатын бол ан. Әр ба анды жеке бір а ашты ді інен
жаса ан.
12
Маржанмен безендірілген сөмке
Майя өркениетіні д˙лелі
Маржанмен безендірілген сөмке
Åñ³¤å
ñà¢òà!
LigАhtмtеaрkиe кeаigнhыt and
солтa hсaтlfіmк-iбnаuтteыs сtoында
әreлaіcкh Eнaгrеthдfеrйoіmн тотthеeмS-uбnа. ан жасалады.
Маржанмен безендірілген сөмкелер
´àæàï äåðåêòåð
250 – 900 жылдары ежел- гі м˙дениет ордасыны бі- рі бол ан Майя өркениеті Мек си када өз өне ріні көп
л гі сін алдыр ды.
Б.д.д. 1200 – 400 жылдар аралы ында ы Ольмектер м˙дениетіне жататын тас- тан салма ы 20 тон на а дейін жететін алып бас тар
ашап жаса ан.
"абыр а а сурет салу – «"а- быр а кескіндеме өнері» деп аталады. Діни т сініктен шы ан өнерді б%л т рі Орталы Америка өне ріні бір бөлігі болып табылады.
Ацтектер (˙стектер, науа)
– Мексикада ы ндіс хал-
ы ертеректе абыз дарды бетпердесін көгіл дір а ы - пен (бирюза) ˙ше кейлейтін бол ан.
/ндістерді лашы ы – Вигвам
"анатты жылан пирамидасы
13
Жапон суреті
ытай ж˙не жапон өнері
ытай м сін өнері ерте дәуірлерден-а сан алуан
лгісімен танымал. ытай өнеріні әр илы стилі к шті
әміршілерді ы палымен дамы ан. Олар ыш б йымда- ры ны сәнді лгілерін жасаумен атар, жібек шілтер және орама а аз беттеріне әсем суреттер салатын бол ан. Сурет сал анда сия мен сулы бояу т рлерін пайдалан ан.
ытайлар м сін жасау шін 3000 жылдай о пайдалан ан. Сондай-а , олар ш т сті керами жасап, артынан әсемдік шін оны шы ылтыр
аптайтын бол ан. Жапонияда ы ертеректегі м сіндерді басым бөлігі саздан жасал ан.
Олар«Дож» деген атпен жа сы тара ан.
М ндай м сіндер шы ылтырмен апталма ан.
ланы да мика
н
.
Жапонды тар шін имараттар мен м сіндерді і ж а- сау ісінде оны жасайтын материал рамыны таби и бол аны өте ма ызды саналды. Дайындал ан шикізат
рамын көрсете білу шін имаратты немесе м сін- ні белгілі бір бөлігін боямай, ашы алдыр ан.
Ж рт назарын аудару шін жеке бір ж мысты әрт рлі бөліктері асимметриялы (бөліктерді бір-
біріне сай келмеуі) т рде жасалатын бол ан. Себебі,
тосын нәрсе сырт көзге бірден бай алады. Жа-
Á³ëãåíãå — ìàðæàí!
Орамада кескіндем
өнері деген не
Орамада ы кескіндеме – ы тай кес- кіндеме өне рі ні бір т рі. Әдетте, пат- ша сара йын да ы өмірді бейнелеген.
Орамалар өзінше кескіндемелік кітап
ызметін ат арды. Онда суретші өзі- ні ал ан бар әсерін дербестеп, са бөлшегін көрсете алды.
пондар, әдетте, әйел,
с, г л және таби ат көрініс терін сал анды
нат ан.
14
Жапон суреті
ытайды
ола ыдысы
Жапон кескіндеме
өнері
Безендірілген
ытай керамикасы
Айда(ар м сіні
Жапон кескіндеме өнері
Будда м сіні
ытай кескіндеме өнері
Жапон бетпердесі
Åñ³¤å
ñà¢òà!
Light take eight and Айaдhаa lfаmрi–nu teыsтtoай мәreдaеcнhиEеaтrtіhндfrеoкmе
тараth аeнSuтn . л а.
15
Гректерді , римдіктерді ж˙не африкалы тарды өнері
Гректер адам дене пішінін өте жа сы білген. Сонды тан адам
м сі нін жасауды ас ан шеберлері гректерден шы ан. Олар жа- са ан м сіндерді «тірі адам екен» деп аласы . С лулы ты жо а- ры ба ала ан шеберлер сымбатты т л алар жаса ан. Гректер м сін жа са анда оланы көп пайдалан ан. Оларды кескіндеме өнерінен бізге жеткені өте аз. Біразы вазалар мен мыраларда са тал ан.
Римдіктер де өнерге өте жо ары ба а берген. Олар грек өнеріне та
ал ан. Б л ы пал римдік б йымдардан жа сы көрінеді. Олар фреска жасауды немесе абыр а а сурет салуды және мозаика өрнектеуді жа сы білген. Ау атты римдіктер йлерін мозаика- мен өрнектегенді нат ан. Римде лкен йлерді абыр аларына тарих а байланысты, а ыз бойынша және таби ат
көрінісіне арнал ан сурет салу ке тара ан.
Ежелгі африкалы тар да б л т р ыда ешкім нен алыспа ан. Оларды олынан шы ан
а жап б йымдар жасау шін көптеген мате- риал дарды пайдалан ан. Өз өнер туындыла- рын а аштан, к йдірілген ыштан, саздан жә
металдан жаса ан. Африка өнеріне де әрт рлі м сін, сән дік бетперде және діни б йымдар ж жа сы дамы ан. Бетпердені билегенде, салтан кештерде та атын бол ан.
Á³ëãåíãå — ìàðæàí!
рлі
асау атты
Фриз деген не?
*андай да бір имарат ты немесе ибадатхананы с- ті не орнатыл ан м сін
«Фриз» деп аталады. Фриз- ді жо а р ы бөлігі төменнен кө ріне тіндей болып шы ып т рады. Парфенон – ата ты грек ибадатханасы, фриз-
ді ажап лгісі болып та- былады.
16
Мозаика
Гректі Венера Милосская
м сіні
Грек бетпердесі
Гректі м сін өнері
Африканы а аш м сіндері
Африка кескіндеме өнері
´àæàï äåðåêòåð
Африкалы м сіндер, негі- зінен, к йдірілген ыштан жасал ан. М ндай м сіндер Алжирден табыл ан.
Парфенон ибадатха насы – е ата ты храм. Ол 7000 жыл б рын Афиныда т р-
ызыл ан.
Римдіктер е ал аш болып фресканы – абыр а кес- кін деме өнерін ж˙не мо заи- каны шы ар ан.
Африканы а аш м сінде- рін шеберлер билеп ж ріп жаса ан деп есептеледі.
Африка бетпердесі
Африканы а аш м сіндері
Африканы
а аш м сіндері
Åñ³¤å
ñà¢òà!
Африкада, Бенинде Lig hоtлtaаkмe eсigінhtгеand тaеhкaкlfоmроinлuьte sаtнoа тreаaпcсhыEрarыthс fбrеoрmе алатthыeнSбuоnл. ан.
Африка өнері
Рим өнеріРим өнері17
Буддистерді , нділерді ж˙не мысыр- лы тарды өнері
Буддизм %ндістанда 2500 жыл б рын пайда бол ан. %ндістаннан
ытай а және бас а көптеген елге тара ан. Будда м сіндері мен киелі жазбалары ытайда, Таиландта, Пәкістанда, Ау анстанда, Жапонияда, Индонезияда, Бирмада, та ы бас а көптеген Азия елдерінде табыл ан. Будданы тас м сіндерімен атар, а аштан, металдан және алтыннан жасал ан т рлері де бар.
Индуизм %ндістанда 5000 жыл б рын г лденген. Индус өне-
ріні басты та ырыбы – дайлар мен дай аналарды өм р .
Со ан сай, м сін және кескіндеме өнері дайлар мен дай аналарды әрт рлі бейнелерімен тікелей байланысты.
Будда, нді ж˙не мысыр кескіндеме өнері
Мысырды м сін және кескіндеме өнері адам кейпі ні сан алуан т рін ал а тартады. « дайларды риза ыла- мыз» деп сенген мы сырлы тар тас пен металдан те ес- тіру есебін пайдаланып, арапайым м сіндер жаса ан.
Олар патша ибадатханаларыны абыр аларын та би-
ат көрінісімен немесе ызметшілер бей неленген м - сіндермен безендірген. Патша айта д ниеге келгенше, сол м сіндер оны со ында еріп ж реді деп илан ан.
Á³ëãåíãå — ìàðæàí!
Индустарды Шива
дайыны билеп ж рген бейнесі нені білдіреді?
Расында да, Шива
дай көбіне билеп ж р ген ында бейне ленеді. Ши ваны жара у ды жә не жоюды бас ара- ы ны на сенген нділер оны өмір мен өлімге себеп ші деп есептеген.
Я ни, ол әлем ар ылы а ып жат ан энергияны символы санал ан.
18
Будда кескіндеме өнері
Будда м сіні
нді кескіндеме өнері
Мысыр кескіндеме өнері
Åñ³¤å
ñà¢òà!
Будданы ола м сіні
ытайда ы кейбір
гір ибадатханалар т гел Будда бейне- сімен толты-
рыл ан.
ндіні ранголи ( йді ішкі абыр аларына ж˙не тазартылып, тегіс телген кіре- беріске салын ан
ою-өрнектер) өнері
Мысыр м сіні
19
Будданы ола м сіні
Еуропалы тарды айта өркендеу д˙уіріндегі өнері
Орта асырларда кескіндеме және м сін өн жілде(діни наным бойынша дайды әмір
ері Ін- ірімен
көктен т скен төрт кітапты бірі) жазыл ан о нио и-
аларды баянда ан. Суретшілер мен м сінші ншілер
шы найы көріністі беруден б рын, тарихты ж жет кі-
Мона Лиза
зуді жолдарын көбірек ойлайтын еді. Сонд ма ызы зор екенін білдіру шін Иса пай амб тым лкен етіп берілген. Өнер туындысы ай-
ды тан бар
ын көрініп, есте жа сы алуын көздеген суретшілер
т с терді молынан пайдалан ан. Шеберлер шіркеулерді безендіргенде де терезе әйнектерін т рлі-т сті ыл ан. Византияны 500 – 1400 жылдарда ы өнерінде Иса- ны , әулиелерді және императорларды алтын бейне- ле рі көп кездеседі. ХV асырдан бастап Еуропа басынан
айта өркендеуді (ренессанс) өткерді. Б л өнерді жа-
аша, ты идеялармен жандану кезе і болды.2айта өркендеу Ежелгі Грекия мен Римні өнеріне, әдебиеті мен сәулет өне ріне негізделді. Жа аша өнер көлем, өлшем және о и алар т р ысынан шына-
йы а жа ын еді. Я ни, к нделікті өмір сах- наларын бейнеледі. Б л кезе де Ра фаэль,,
Леонардо да Винчи
Леонардо да Винчи секілді суретші лер ереке
көзге т сті.
Á³ëãåíãå — ìàðæàí!
Давид м сініні не ажабы бар?
Микеланджело жаса ан Давид 2айта өркен деу дәуіріні бі ре гей ту ын- ды сы болып сана ла ды.
Б л – Микеланджелоны олы нан шы -
ан ажап д ниені бірі. М сін Інжілдегі Давид (Дәуіт) патшаны бейнелейді.
20Афины мектебіндегі пікір
айшылы ыны көрінісі
Әшекей ˙йнекті терезелер
Давид Микеланджело
Åñ³¤å
ñà¢òà!
Li«gБhtаtрaоkкeкeоig»hдt еaпnd атaаhлaаlfтmыinнuөteнsерtoді сәrнeдaіcкh сEтarиthлfіr1o6m00 жылдаtрhыe SИuтn.алияда
пайда бол ан.
Давид бейнеленген пошта маркасы
Афины мектебі
Еуропа өнері
Леонардо картинасы
Еуропа м'сін өнері
21
Бояу ж˙не баспа өнері
Әр келкі жерге жа у а болатын сан алуан сыр, бояу т рлері бар. Көбіне көп бояуды
к непке, абыр а а немесе гипске жа ады.
Т рлі-т сті палитра
Әрбір т сті өзіне тән ре і болады. Осындай екі не одан да көп т сті араластырып, кез келген адам бас аша
жа а бір т с шы ара алады.
Жасанды және синтетикалы (химиялы к рделі оспалар ара- ластыру) бояу т рлері пайда болмай т$р ан ерте кезде адамдар белгілі бір т сті жасау шін әрт рлі өсімдікті, а аш абы ын, тасты, т.б. пайдалан ан. %нта тал ан көк тас (лазурит) ашы жылтыр көгілдір т с шы аруда ажетке жара ан. Ал ызыл ре жа сау шін «киноварь» аталатын ызыл т сті минералды $нта та
ан. Әбден $са тал ан малахит (ашы жасыл т сті минерал) жасыл т с жасауда пайдаланыл ан. Осындай $нта т рлерін су мен же- лімге араластырып, акварель бояу жасау а болады. М$ндай бояу тез кебеді. Ал оны маймен араластырса, онда а ырын кебетін бо- лады. Майлы бояу т рлері /айта өркендеу дәуірінде ке танылды.
Сурет салуды алуан т рлі стилі, техникасы бар, соны ішінде бастыру ар ылы сурет салу да ке тара ан. Жапон өнерінде ХVII – XVIII асырларда лкен өзгерістер орын алды, ксилография (а аш-
а ойып өрнек салу) пайда болды. Жапондар к нделікті өмірді не- ме се театрландырыл ан сахнаны көрсету шін техниканы осы
т рін пайдаланды. Бастырма әдісі ар ылы салын ан м$ндай сурет тер әуелі кітап безендіруде олданылды. Алайда, б$л өнерге ж$рт
ызы ушылы ы арт анда, баспагерлер оны жеке шы аратын бол-
ды. Б$л суреттерде әйелді , ата ты адамдарды , $сты , жануарды
Á³ëãåíãå — ìàðæàí!
Укие-э деген не?
Укие-э – жапон ксило- графиясыны бір т рі. Ол ХVII – ХХ асыр лар- да жа сы дамы ан.
«Укие-э» ксилография- сы, әдет те, «су да ы әлем- ді» бей не лей ді. Оны
ал аш кітап бе зен діруде пай далан ан.
22
және таби ат көріністеріні , т.б. кескіндер бедерленді.
ыл аламдар
Жапон кескіндеме өнері
Ксилография
Ксилография
)олта ба
)олта ба ар ылы салын ан сурет
Т рлі-т сті палитра
Майлы бояу тюбиктері
Сурет салатын пара
)ыл аламмен сурет салу
Әрт рлі т сті араластыру
Сурет салу23
азіргі м сін өнері
Заманауи өнер
Батыс өнері ашан да заман а сай өзге- ріп отыр ан. Алайда, ХІХ асырдан со ол т бегейлі өзгерістерге шырады. Б л өзгерістер фотосурет ойлап табыл ан со орын алды. Олар суретшіні ал а а рап, өткенні дәст рін б зып, жа ашыл ой, пікірлерін іске асыруда ы ой ж йесіне
әсер етті. Кубизм, импрессионизм (ХІХ а-
сырды екінші жартысы мен ХХ асырды басында өнерде пайда бол ан а ым, негізінен суретшілерді өмірінен ал ан өткінші әсері мен сәттік кө іл-к йіне рылады), коллаж және дерексіз ым
осы ойлау ж йесіндегі өзгерістерді тікелей нә лып табылады. Пабло Пикассо, Клод Моне, По занн және Анри Матисс секілділер азіргі өнер- де өзіндік ізін алдыр ан есімдер атарынан ата ла ды. М нымен атар, шеберлер өнердегі та ырыпты да өзгертті. Кей суретшілер өзіні т сінде көргендерін салу а тырысты. Енді бі- реулері жалпа ыл аламды пайдаланып, ішкі сезімдерін бейнеледі. Уа ыт өте келе шеберлер өнерді жарнама, кино және теледидар ар ы-
лы мол табыс көзі ретінде пайдалана бастады. Норвегиялы Эдуард Мунк, мексикалы Фре- да Кане жә не ис паниялы Сальва дор Дали
есім дерін де жа а
дәуір өнеріні та н
тижесі бо- ь Се
ер- н
і
мал
Á³ëãåíãå — ìàðæàí!
Поп-арт деген не?
1950 – 60 жылдары көптеген суреткер- лер азіргі өнер лгі- ле рін, мәселен, ки но ж л дызын, ар да ты т л аны, т.б. шы ар- ма шылы та ырып ретінде та дай бас- тады. Олар а зіргі
өмірді зерттеуді ма сат етті. Міне, өнер- ді осы т рі «Поп-арт» деп аталады.
24
суретшілері ретіндее атау болады.
Коллаж жасау
Адам ж зіні м сіні
Сюрреалистік (тылсым шынайылы ) кескіндеме өнері
Есті орны тылы ы, Дали
&азіргі заман кескіндеме өнері
А аш м сін
Сюрреалистік кескіндеме өнері
&азіргі заман кескіндеме өнері
´àæàï äåðåêòåð
Импрессионизм – кез кел- ген о и аны ˙серін аша отырып, біра о и аны өзін көрсетуге бар майтын өнер т рі.
Коллаж – негізгі мате- риал а а аз иын ды ла- рын немесе бас а н˙рсе- лерді жапсыру ар ылы жа салатын туынды.
Сюрреализм – «Басымыз
алай ж#мыс істейді?» де ген ойды негізге ал ан өнер т рі.
Өнер туындысы ретінде
ойыл ан ˙деттегі б#йым
«Реди-мейд» деп аталады.
Åñ³¤å
ñà¢òà!
Пабло Пикассо кескіндеме өнеріні «Кубизм» деп аталатын жа а стилін ашты.
Сальвадор Дали
Адам м сіні
&азіргі заман м сін өнері
Заманауи өнердегі бастыру ар ылы салын ан сурет
25
Мысы ты м сіні
Барбара Хейвортты дерексіз м сіні
Дерексіз өнер
(aбстракционизм)
Дерексіз өнер т рі формалар, өлшем- дер, сызы және т с ар ылы ой салу-
ды көздейді. Ол адамды, жан-жануарды, таби ат көрінісін, с, та ы бас а осындай
шынайы өмірді еске салатын нәрселерді көр-
сетуге тырыспайды. Форма мен кескін т рлері имарат, кітап, т.б. сәндеу ісінде олданылды. Т с пен форманы дерексіз өнерде алар орны ерекше.
Кескіндеме өнеріні та ы бір т рі бар. Ол «Тамшы» графикасы деп ата лады. М нда кенепке ыл алам тимейді. Бояу көбіне жер ге төселген кенепті стіне төгіледі.
1930 жылдары Александр Кольдер бөліктері желмен оз алып т ратын м сін жасады. М ндай м сіндер « оз алмалы м сіндер» деп аталады.
Барбара Хейворт м сін жаса анда лу абырша ын, тас және
жапыра т рлерін пайда- ланып көруді ойлады.
Әлде принтер драйверіні
ателігі ме?
Á³ëãåíãå — ìàðæàí!
оз алмалы м сін деген не?
оз алмалы м сін
бір неше бө лік тен - ра ла ды. Б л бөлік те р жел со анда оз а ла- ды. Але ксандр Каль- дер – оз алма лы м - сін ні ата ты ше бері.
26
Дерексіз өнер. Бастырма
˙дісімен салын ан сурет.
Дерексіз өнер. Бастырма ˙дісімен салын"ан сурет.
Åñ³¤å
ñà¢òà!
Дерексіз өнерге жататын ал аш ы көркем-сурет туындыларыны бірін орыс суретшісі Василий Кандинский сал ан.
А"аш м сін
Дерексіз өнер туындысы
Дерексіз кескіндеме өнері
Дерексіз өнер. Бастырма ˙дісімен салын"ан сурет.
Дерексіз өнер м сіні
Дерексіз өнер м сіні
27
Будда м сіні
Алып м сін жасау өнері
Алып, өте лкен м сіндер, негізінен, тастан және металдан жасалады. Б л материал т р- лері ауа райы шартына, ысты а және аяз а айтарлы тай төзімді болып келеді, б зыла
оймайды.)за уа ыт а төтеп бере алады. Адамдар ежелгі дәуірлерден-а андай да бір той а немесе сыйлы бір т л аны рметіне арнап лкен м сіндер жасап келген.
Ерте кездерде дайлар мен дай аналар- ды мейірімін алу шін, көбіне алып м сіндер жасал ан. Пирамидаларда ы м сіндер – алып м сін т ріні е тамаша лгілері.
+лкен өнер туындылары, негізінен, адам көп
жиналатын әрі жо ары ба алайтын саяба тарда немесе орта лы көшелер де орнатылады. М ны б дан бас а да ма саты бар. Мәселен, сондай жерлерге адамдарды көп келуін амтамасыз ету. Нью-Йорктегі (А6Ш) лтты ес- керткішке айнал ан алып Азатты м сінін, Бразилияны Рио де Жанейро аласында ы Иисус Христос м сінін, аме- рикалы Клас Ольденбургты Миннеаполистегі М сіндер саяба ында ы ж мысын алып, м сін жасау өнеріні басты
лгілері ретінде атау а болады.
Á³ëãåíãå — ìàðæàí!
Азатты м сіні
Биіктігі жа ынан лемдегі е
лкен м сін
айсысы?
Әлемдегі е биік м сін – «Отан-ана» м - сіні. Евгений Вучетич бетоннан жаса ан б л м сін Ресейді Волгоград аласында
орналас ан. Оны жалпы биіктігі – 85 – 87 метр, салма ы 8 мы тоннадан астам.
Мысыр м сін өнері
28
Рон Мьюек жаса ан алып
«Бала ай» м сіні
Брест амалыны ішіндегі алып м сін
Берлиндегі кітаптарды алып м сіні
´àæàï äåðåêòåð
Роберт Смитсонны «Шиыр- шы айла жолы» жер ге ор- натыл ан алып рылыс, оны зынды ы – 457 метр, ені – 4.6 метр.
Осыдан 1000 жылдай б - рын, Перудегі бір жотадан
лкендігі футбол ала ына ба рабар кактус бедеріні не
шін ойып алын аны азір ешкімге бейм˙лім.
«Отан-ана» бетон конструк- циясы – Екінші д ниеж зі- лік со ысты мытпау шін ор натыл ан ескерткіш.
Иисус Христосты 30 метр- лік м сіні Бразилияны Пор- тугалиядан т˙уелсіздігін ал-
аныны 100 жылды ме ре- кесіне арнап т р ызыл ан.
Рио де Жанейрода ы Иисус Христос м сіні
Åñ³¤å
ñà¢òà!
Рио де Жанейрода ы Иисус Христос
м сініні салма ы 1000 тоннадан асады.
29
Желая аша
Өнердегі жа а өлшемдер
Технология дамып, өз туындылары- ны өмірі аншалы ты за болатынын ойлап, ала дап, бас атырмайтын су ре
ші лерді саны көбейді. Б ларды атарына ашы ауа астында д ниеге келген туындыларды жат ызу!а болады. М сінді, су- ретті аптап к н, жел, жауын, адамдар – бәрі-бәрі б лдіруі м м- кін. А!аштан, с йектен, кептірілген өсімдіктерден, ар дан
жа сал!ан м сіндерге таби!ат былысы әсер етеді. Белгілі бір мер зім өткен со , оларды ө і ашады. Дегенмен, бір а-
тар су ретші лер жапыра тан, г лден немесе жан-жануарды с йегінен уа ыт ша м сіндер жасайды.
Жапыра тармен сурет салу да өнерді ма ызды бір т рінен саналады. Жапо- нияда осындай жапыра тан жасал!ан м сін т рлері ке етек жая бастады. 'азіргі суреткерлер шы!армашылы-
!ын дамыту ма сатында камера, лазер, бейне, пластмасса, шыны тәрізді нәр- селерді пайдалан!анды жөн көреді.
Енді бір атар суретшілер жа ашыл өнерді дамыту шін м сін және кес- кіндеме өнеріні материалдарын бірге пай далан!анды натады. Өнерді м н- дай т рі м сін және кескіндеме өнерін біте айнастырады.
Á³ëãåíãå — ìàðæàí!
«Шы пен шөп» деген кескіндеме өнері бар ма?
Британды суретші Крис Парсонс щетка- ны пайдаланып, шы бас ан шал!ын!а аса зор бейнелер са ла тын көрінеді. Та аты сы-
мен салын!ан б л бейнелер, к н шы!ы сы- мен м лде жо болып кетеді екен.
30
Г лден жасал ан м сін
Боял&ан жапыра
Алып асы пен шиені) м сіні, Клас Ольденберг
Б та тардан жасал&ан м сін
´àæàï äåðåêòåð
Американды м сінші Эн- ди Голдзворти д ние ж зін шарлап, жапыра , та мыр, б та , г л, с йек, балшы ,
т.б. н˙рселерді пай дала нып, м сіндер мен көркем-сурет туындыларын жасайды.
1992 жылы американды Джеф Кунс «Г л к шік» м - сінін жас г лдерден, бо лат пен то пы ра ты пайдалана отырып жасады.
1976 жылы Кристо мен Жан-Клод «Желая аша» деп атал&ан 39 ша ы рым- ды оршауды а матадан жасады. Ол т йе өркеші-
не сас жо таларды көзге елес тетеді.
Джеф Кунс ж байымен
Боял&ан жапыра тар
Боял&ан жапыра пен
бастыру ар ылы алын&ан сурет
Åñ³¤å
ñà¢òà!
Әр келкі жапыра тарды пайдаланып, неше
т рлі ызы бейне жасау а болады.
Г лден жаса&ан к шікті) м сіні,
1992 жыл, Джеф Кунс
Пластик м сін31
АЙУ
Кіріспе………К……….3Ұ
Тарих бетіндеҚгі өнер6-7
Ф
ВЛҺ
М сін жасау өнері8-9
Көркем жазуды !ызы"ы10-11
%ытай ж˙не жапон өнері ……………………14-15Ч
ДӨ
Заманауи өнҢер …………………………24-25Ы
Ё Дерексіз өнер т рімен таныПсты!.26-27
Алып м сін жасау өнері ……………………….2І8-29 Ь
ЖР
Э
З ИТЯ
Әлеуметтік желілерде бөлісіңіз:
Facebook | VK | WhatsApp | Telegram | Twitter
Қарап көріңіз 👇
Пайдалы сілтемелер:
» Ораза кестесі 2024 жыл. Астана, Алматы, Шымкент т.б. ауыз бекіту және ауызашар уақыты
» Туған күнге 99 тілектер жинағы: өз сөзімен, қысқаша, қарапайым туған күнге тілек
» Абай Құнанбаев барлық өлеңдер жинағын жүктеу, оқу
Соңғы жаңалықтар:
» 2024 жылы студенттердің стипендиясы қанша теңгеге өседі
» қазақ тілі тестілеуде_келген_сұрақтар_зерттеуші
» Наурыз мейрамы Қазақстанда жаңа форматта тойланады