Алтын орда
Ұлыс – ел деген мағынаны білдіреді. Шыңғыс хан жаулап алған жерлерін өзінің 4 баласына бөліп берді. Қазақстан жері оның 3 баласының қол астына қарады. Бөліп берілген жерлер ұлыс деп аталды.
Ұлыстардың құрылуы.
Алтын орданың қоғамдық құрылымы.
• Ордада ұлыстық жүйе қалыптасып, Батый хан тұсында мемлекет екіге бөлінді:
► Оң қанат - Батый хан билігі. ► Сол қанат - Орда Ежен хан билігі (Жошының үлкен баласы).Қазақстан жерінің көп бөлігі сол қанат кұрамына енді. Басқару құрылымы:
• Сұлтандар - ханнан кейінгі әлеуметтік басқарудың ең жоғарғы тобы. • Құрылтай - ақсүйектердің жалпы империялық жиналысы. Құрылтайда хан жариялау жэне таққа отырғызу рэсімдері жасалды. • Диуан - ең жоғарғы атқарушы орган. Қаржы, салық мэселесін, мемлекеттің ішкі істерін атқарды. • Беклербек - эскери істерді басқарушы. • Уәзір - азаматтық істі басқарушы • Мәлік - азаматтық басқару билігін жүргізушілер (түрік эулетінен). • Даруғалар - салық жинады, халық санағын өткізіп, эскер жинады, байланыс қатынасын ұйымдастырды. • Басқақтар - басқару қызметін атқарды, эскери бақылау жүргізді, салық жинады. • Білікшілер, хатшылар - іс қағаздарын жазушылар • Нояндар, бектер, әмірлер, баһадүрлер -эскербасылар. Алтын Орда хандары ислам дінін қабылдағаннан кейін іс жүргізу жұмыстарын түрік (ұйғыр) жазуымен жүргізді. XIV ғ. - Алтын Орда мұсылмандық мемлекетке айнала бастады.Феодалдық жер иелену түрлері.
Інжу – Шыңғыс әулетінен шыққан билеушілерге берілетін үлестік жер.
Сойырғал - әскер немесе азаматтық қызмет атқарғаны үшін шартты түрде сыйға берілген үлестік жер.
Вакф – Мұсылман дінбасыларының жері
Мильк – Жер иеленудің жеке меншік түрі.
Тархандық құқық – улестік жер иелерінің мемлекет пайдасына жиналатын салықтан босатылып, өз пайдасына салық жинауы.
Тағар - әскерді азық-түлікпен қамтамасыз ету үшін жиналатын егін және мал салығы.
Ұшыр – мал салығы
Харадж – егіншілерден жиналатын салық
Зекет – дін басыларына берілетін мал салығы, қолөнершілер мен
Саудагерлерге де салынады
Аваиз – төтенше салық
Әскери міндеткерлік – 10 түтіннен 1 жауынгер алынады.
Алтын орданың гүлденуі мен ыдырауы.
ХІІІ-ХІV ғ.-да Алтын Орда күшті мемлекет болды.
Батый хан тұсында (1227-1255) Алтын орда Моңғол империясына тәуелді болды.
Берке хан (1257- 1267) тұсында тәуелсіздігін жариялады.
Мөңке хан (1267-1280) өз атынан теңге шығарды.
1260ж. – Моңғол империясы бірнеше тәуелсіз ұлыстарға ыдырады.
ХІV ғ.- ң бірінші жартысында Өзбек (1312-1342) және Жәнібек (1342-1357) хандар тұсында мемлекет күшейді. Батыс Еуропамен, Кіші Азия, Египет, Үндістан, Қытаймен сауда қатынасы дамыды.
1312 - Өзбек хан исламды мемлекеттік дін етіп жариялады.
50 ж.-дың ортасында Жәнібек ханды үлкен баласы Бердібек өлтіргеннен кейін “ұлы дүрбелең” басталды.
1357-1380 жж 25 хан ауысты
1380ж Куликова шайқасында түменбасы Мамай әскері Дмитрий Донской әскерінен жеңілді.
Тоқтамыс(1380-1395) осыны пайдаланып хан болды.
1382 ж. Мәскеуді өртеді.
1389,1391,1395ж. Әмір Темір шабуылдап Алтын Орда әлсіреді.
Алтын Орданың күйреуінің себептері:
- Билік үшін өзара қырқыстар
- Әмір Темірдің жаугершілік соғыстары
- Халық көтерілістері
- Ұлыстардың дербестікке ұмтылуы
Әлеуметтік желілерде бөлісіңіз:
Facebook | VK | WhatsApp | Telegram | Twitter
Қарап көріңіз 👇
Пайдалы сілтемелер:
» Туған күнге 99 тілектер жинағы: өз сөзімен, қысқаша, қарапайым туған күнге тілек
» Абай Құнанбаев барлық өлеңдер жинағын жүктеу, оқу
» Дастархан батасы: дастарханға бата беру, ас қайыру
Соңғы жаңалықтар:
» Ораза айт намазы уақыты Қазақстан қалалары бойынша
» Биыл 1 сыныпқа өтініш қабылдау 1 сәуірде басталып, 2024 жылғы 31 тамызға дейін жалғасады.
» Жұмыссыз жастарға 1 миллион теңгеге дейінгі ҚАЙТЫМСЫЗ гранттар. Өтінім қабылдау басталды!