География | Дүние жүзiнiң тiлдiк құрамы Тiлдердiң этникалық классификациясы

Дүние жүзi халықтары тiлiнiң жалпы санын лингвистер 4-5 мың деп анықтады. Дүние жүзi кең байтақ региондарының кейбiреулерiнiң (оңтүстiк Америка, Австралия, Жаңа Гвинея т.б.) аз зерттелуiне және әр түрлi тiлдер аралығындағы айырмашылықтар мен бiр тiлдiң диалектiлiгiнiң әртүрлiлiгiне байланысты толық зерттелмеген .Әр халық бiр тiлде сөйлейдi, кейде тiл iшiндегi диалектi-айырмашылығы үлкен болып, халықтың әр топтарының аралығындағы сөйлесу әдеби тiлдi бiлмегендер үшiн мүмкiн емес. Бiрақ мұндай кезде екi тiл-билингвизм-кең таралады. Мысалы, францияның шығысында тұратын-эльзастар екi тiлдi (немiс және француз тiлi), Бельгия мен Швейцария сияқты көп ұлтты мемлекеттер халқының көп бөлiгi-екi тiлдi және үш тiлдi. Екi тiлдiң қосарланып жүруi – көп ұлтты мемлекеттердегi жиi жағдай, мұнда – ұлттық аздықтардағы халықтар - өздерiнiң ана тiлiнен басқа саны жағынан көп және басшылық ететiн ұлттық тiлiн пайдаланады. Екi тiлдi тұрғындар – жас мемлекеттерде –Азия және Африка елдерiнде қалыптасады. Мұнда жергiлiктi тiлмен қоса ресми-мемлекеттiк тiлдер кең өрiс алады. Мысалы, Үндiстанда-хинди, Пакистанда-урду, Индонезияда-бахаса инденисиа немеесе индонезиялық, Филиппинде пилипино немесе тагалог, ал Африканың кей елдерiнде –ағылшын және француз тiлдерi.
Кей жағдайда – бiрнеше халық бiр тiлде сөйлейдi. Мысалы, ағылшын тiлiнде және оның жергiлiктi нұсқауларында ағылшындықтар, ағылшын австралиялықтар, ағылшын жаңа зеландықтар, ағылшын канадалықтар, АқШ американдықтарды, Кариб бассейнi елдерiнiң көп халықтары және тағы басқа этностар. Испан тiлi – испандықтар үшiн ғана ана тiл емес, сонымен қатар Латын Америка халықтарының көп бөлiгi үшiн ана тiлi болып табылады.
Бiр әдеби тiлдi немiстер, австралиялықтар, герман-швейцариялықтар және тағы басқа халықтар пайдаланады. Жеке тiлде сөйлейтiндер саны мен ана тiлiнде сөйлейтiндер саны бiрдей емес. Әсiресе бұл жағдайдың –ұлтаралық және халықаралық қарым-қатынас үшiн пайдаланатын тiлдерге қатысы бар. Дүние жүзiнiң ең көп таралған тiлдерiне (1087 ж ортасында млн. адам )-қытай тiлi(1085), ағылшын (425), хинди және оған жақын урду (320), испан(290), орыс (220), бенгаль индонезиялық және араб (170 әрқайсысы), португал(150), жапон(120), немiс және француз(95 әрқайсысы). Бұл аталған 13 тiлде-бүкiл адамзаттың 243 бөләгә сөйлейдi. Олардың 6(ағылшын, француз, орыс, испан, араб, қытай)-ООН ресми және жұмысшы тiлдерi болып саналады. Ресми немесе мемлекеттiк тiлдердiң өсiп келе жатқан маңызын айта кету керек. Өткенде отарланған елдер статусындағы елдер бұрынғы метрополиялардың ресми тiлдi қабылдады. Мысалы, Африканың 55 елiнiң 21 елiнде ресми тiл –француз (сонымен қатар ағылшын және бiр жергiлiктi тiл), 19 елде – ағылшын (9-басқа тiлмен қоса), 5 елде – португал тiлi. Осындай жағдайда – креольдi тiлдердiң таралуы сипат алады. Олар африкандықтардың, үндiстердiң, Азия және океания мемлекеттерiнiң тұрғындарының – Европалық отаршылдарымен қарым-қатынаста европалық тiлдердiң толық меңгермеуi негiзiнде таралған. Ең көп таралған мынадай креольдық тiлдер –португалдық тiлдер негiздегi –Африканың атлантикалық жағалауындағы абовердиялық және сантомийлiк тiл; испан және португал негiздегi – Кюросао мен Венесуэлламаңындағы аруба аралындағы папьяменто тiлi; француз тiлi негiдегi – Ганти халқының, мартиники Гваделуга, Доминика Республикасы халқының бiр бөлiгi, Тринидада Маврикия, Француздық Гвиана тұрғындары ағылшын тiлi негiздегi – Гайана, Ямайка, Барбадос, Багам аралдары, Суринама, тринидао тұрғындарының бөлiгi крио тiлi – Сьерра-Леонда және тағы басқа елдердегi тiлдер. Меланезия мен ағылшын тiлi негiзiнде пайда болған –токи-писин тiлiн (меланезиялық пиджин, неомеланизия тiлi), креольдық тiл деп санауға болады. Олар Папуа-Жаңа Гвинея кң таралған (1,5 млн ада....
Курстық жұмыстар
Толық