Бір дәруіш ұзақ жол жүріп бір ауылға келеді. Алдынан шыққандардан қонақтайтын мекен сұрайды. Сонда ауылдықтар Садық деген байға баруын айтады. Дәруіш келе жатып, бірнеше ауылдарға жолығады. Олардың сөздерінен сол жердің ең бай адамы Садық және одан кейінгі бай....
Атасы он жасар немерсемен далада келе жатып, немересінен сұрайды: - Анау өрмекшіні көрдің бе? Не істеп жүр екен? - Көрдім, өрмек тоқып жүр. - Анау құмырсқаны көрдің бе? - Көрдім, аузында бір нанның уалшығы бар, жүгіріп кетіп барады. - Жоғары қарашы, көкте....
Таң шапағын шаша бастаған кез. Медресе іші. Күнделікті дәрістеріне кіріп, шәкірттер ұстазын күтіп отырған еді. Бір кезде ұстаздары: - Ассалаумағалейкум, шәкірттерім менің! – деп, аз ғана шаршаңқы, бірақ жылы жүзбен кіріп келді. - Уағалейкум салам, ұстаз! - Амансыңдар ма, балалар, денсаулықтарың қалай? - Әлхамдулилла, ұстаз! Бізде бәрі жақсы, – деп, шәкірттер жамыраса жауап берді. Ұстаз бір сәт отырып, тыныққандай болып, шәкірттеріне қарап...
— Қыран, сені, ел деген Құр бекерге мақтайды, Қараңғыда көрмеген Қырағыға жатпайды! — Дұрыс, Үке, ел деген Мені солай атады... Ал жарықта көрмеген Соқырға анық жатады! * * * Өлсе Есек байғұсың, Түлкінің ол қайғысы.
Есек өлді деп естіп, Түлкі өксіп жылады. «Мұнысы енді білместік!»— Деп хайуандар шулады. Ұлы сонда ересек: «Қойшы,— деді,— мұңайма! Өлді ақмақ бір Есек, Соған да жұрт жылай ма!» «Ойлайтұғын ертеңін Әкеңнің де бар басы. Өмір сүріп жүргенім.....
Әкем кешке үйге шаршап келетін. Мен күні бойы үйде отыра беріп жалығып, оның келуін сабырсыздықпен күтетін едім. Ол есіктен кіруімен-ақ алдынан жүгіріп шығып, құшақтап, онымен ойнағым келетін. Әкем құшақтап, сүйіп: «Қане бөлмеңе бар енді» дейтін. Амал жоғынан басым салбырап бөлмеме беттейтін едім. Әкем артымнан: «Кезінде біздің бөлмеміз де жоқ еді. Мұның барлық нәрсесі бар, тағы не керек түсінбеймін»деп айқайлайтын. Бір күні, үндеместен жүретін болсам әкеммен жақсы түсінісетінімізді аңғардым. Бұл жолы үндемей істей алатын ойындар ойнай бастадым. Алдымен сурет сала бастадым. Әкем салған суреттерімді ұнатып: «Міне осылай тыныш отырып ойнасаң болады екен ғой!» дейтін. Бұдан бұлай ашуланып, бөлмеме қумайтын болды. ......
Сонымен бу жалғаннан өттің, кеттің, Мақсатқа, әуре - пенде, қашан жеттің?! "Ас табылса, - дегендей,- дос табылмас!" Бірі болса, бірі жоқ болып кеттің! Бір соны жер қылған жоқ - шиыр, тебін, Қайда барсаң, көрсетіп әркім ебін! Жоқ болғаны жалғанда жаман екен, Аузыңның, сөгер кісі, тіккен жібін. Аспаннан жаңбыр болып жаудың-жаудың, Сарқырап сай-сайынан тас пен таудың. Құрғатып кептіретін күншуақ жоқ, Болған соң ортасында қалдың даудың.
Акқан суды кұйып алатұғын - ешкімде түбі бүгін ыдыстың жоқтығынан, су қалпынан асып кетіп, арнасының өзін бұзып дал-дал қылды. Ақпайын десе, Құдай жаратқан бұлақтың көзі; ағайын десе, қалай ағарын, қалай барарын білмей аң-таң. Аң-таң болатұғыны - мынау замана тиғир (тифир) тауыпты, халық-жұрттың ортасынан опа қашыпты. Ол опа қашқанда, жалғыз қашқан жоқ, сахилыкты, өміруат, адамгершілікті ертіп алып, үшеуі бірге ілесіп шығып кетіпті. Бұл үшеуінің орнында үш нәрсе қалыпты: опа орнына - мүнафиклық, сахилық орнына - сараңдық, мәрауат орнына - хүсүдлік. Бұрынғы аққу мен қаз отыратұғын көлдердің басында қарға, сауысқаннан басқа дым жоқ. Бұлбұл жүретұғын бау-бақшаларда көзі шегір ұзақтан басқа құс жоқ. Есіл Ай мен Күн қатарымен жарыса жүретүғын аспан көкте бұлттан басқа қалған дәнеме жоқ. Бұрынғы уақытта ас пен тойға жұрт өңшең дүлділін қосушы еді. Енді ас пен той болса, алтын қоңырау, атлас жабу жапқан есектерін құлақтарын салпаңдатып, ұялмай алып барып қосып жатыр. .....
Үлкен орманда бір жылан өмір сүрді.Жыланның түрі суық әрі сұсты болатын.Сондықтан да жануарлар «шағып алар,жалмап өтер» - деп,бойын одан аулақ ұстайтын.Жалғыздық жаман зат екен,ол өзінің жылан болғанына......
Қала сыртында жайқалған талдары көп орман болатын.Орман жаз болса жасыл,күз болса сары түсті көйлек киіп,әсемденетін.Жануары да,өсімдігі де бақытты өмір сүріп жатты.Бірақ ішінде өзің бақытсыз сезінетін тал да болатын.Есімі – Тапал.Кішкене бойы мен жуандығына қарап,жануарлар солай есім қойыпты.Өмірдің сыны ма?әлде сәйкестік пе? Тапалдың көршісі ормандағы ең ұзын терек болатын.Есімі – Сұңғақ.Сұңғақтың бойы ұзын болса да,ойы тайыз еді.Ол қасындағы.....
Үшбұрыш пен Төртбұрыш тәжікелесіп қалды. - Текке таласып қайтесің! Бәрібір сенен менің бір бұрышым артық! – деді Төртбұрыш. - Одан не пайда? – деді Үшбұрыш. – Керісінше, бұрышың неғұрлым көп болса, соғұрлым өзіңе қиын болады. - Міне бұл тауып айтылған сөз! – деді домаланған Жұмыр.....
