Қазақ тілі бай тілдердің біріне жатады Оның лексикасы сан алуан жүйелі сөздер мен оның мағыналарынан тұрады. Қазақ тілініқ байлығын Абай, С. Сейфуллин, М Әуезов, С. Мұқанов, Р. Мүсірепов, Ғ Мұстафин сияқты Қазақ әдебиетінің классик жазушыларының әлемге әйгілі шығармалары паш етеді.

Сан есімнін, сөзжасамы тіліміздің сөзжасам жүйесінщ жеке бір мәселесіне жатады. Сондықтан сан есім сөзжасамының тілдің жалпы сөзжасам жүйесімен ортақ мәселелері, заңдылықтары болатыны сөзсіз. Осы жағдай ескеріліп, алдымен тілдің жалпы сөзжасамы туралы қысқаша мәлімет беріп, содан кейін сан есім сөзжасамына көшуді дұрыс көрдік.

Сан атаулары — өте көне заманнан келе жатқан сөздер, оларды барлық көне жазба ескерткіштерден кездестіруге болады. Сан есімдердін көнелігіне байланысты тілдегі барлық сан атауларыньщ калай жасалғаны анық көріне бермейді. Ал марксизм-ленинизм қағидасы бойын-ша жалпы сандық үғымньщ қалыптасуы ақиқат өмірмен байланыстырылды

Сан есім сөзжасам жүйесінде екі тәсіл қызмет етеді. Олар; аналитикалық және синтетикалық тәсілдер. Аналитикалық тәсіл — сан есім сөзжасамының ең негізгі тәсілі. Аналитикалық тәсіл сан есімнің сөзжасамьшда негізгі тәсіл болып сана-латын, себебі — сан есімнің нағыз сан-дық атауларының бәрі дерлік аналитикалық тәсіл арқылы жасалған. Сан есімдегі негізгі түбір сан атауларынан басқа есептік сандардың бәрі аналитикалық тәсілмен жасалған.

Есептік сандар нақтылы сандық ұғымды білдіреді, нақтылы сандық ұғымдарды атайды. Сан есім сөз табынын. негізін есептік сандар құрастырады. Олар сан есім-нің басқа семантикалық топтарынын, жасалуына да негіз болады. Сондықтан сан есім құрамында есептік сандар ерекше орын алады, олардьщ атқаратын қызметі зор.

Сан есім сөзжасамында аналитикалық тәсіл негізгі орын алатындықтан, бұл сөз табы күрделі сан атаулары-на өте бай. Осы сөз табын негізінен күрделі сөздерден тұрады деуге боларлықтай, өйткені мұнда дара сан атаулары өте аз. Сондықтан аналитикалық тәсіл нәтижесінде жасалған күрделі сан атауларын арнайы сөз ету керек.

Сөзжасам процесіне қатысатын элементтердін, бәрінің қызметі бірдей деуге келмейді Сөз синтетикалық тэсіл арқылы жасалғанда, қосымша, яғни сөз тудырушы жұрнақтың қызметі өте күшті, ол арқылы белгілі мағыналы туынды сөз жасалады және ол талай туынды сөздін, жасалуына ұйытқы болады. Сол сияқты күрделі сездін, жасалуына негіз болатын, бірнеше күрделі сөздін жасалуына ұйытқы болатын сөздер де болады Мысалъг. белбеу, желбау, оттегі, сутегі, қара ала, көк ала, қызыл ала т. б.

Сан есімнің синтетикалық сөзжасам жүйесіне жататын қосымшаға -ыншы, -інші, -ншы, -нші жұрнағы жатады. Бұл жұрнақ есептік сан есімнен реттік сан есім жа-сайды, дара, күрделі есептік сан есімдердің қайсысынан да реттік сан есім осы жұрнақ арқылы жасалады.

Жинақтық сан есім жасаушы аффикс -ау, -еу. Бұл аффикс бірден жетіге дейінгі бірлік сан есімдерден жинақтық сан есім жасайды. Ол сандық ұғымды мүлдем өзгертпейді, бірақ есептік санға жинақтау мәнін қосып, оның мәнін абстракцияландырып, заттьтқ ұғым да қосады.

Топтық сан есімдердін. көне замандардан келе жат« қан -ер жұрнағы бар. Бұл жұрнак. арқылы Қазақ тілінде бірер деген жалғыз сөз ғана жасалады. Бірак бұл жұр-нақ басқа түркі тілдерінде Қазақ тіліндегіден әлдеқайда өнімді қызмет атқаратыны байқалады. Осы жұрнақтың бірсыпыра түркі тілдерінде -ар, -әр дыбыстық вариант-тарымен қатар -сар, -сер,-шар, шәр варианттары да бар.