Біз бүгін ауылға барамыз деп қуанып жүріп ауылғада жеттік.Ауылға бара сала туған жерімнің табиғатына тамсана қарадым.Әрина ауылға барған соң ата-әжеңді көрмей қайда барасың.Ауылдағы үйіме кіргенім сол еді есік алдында атаммен әжем мені күтіп тұр екен.Осы сәтте менің қуанышымда шек болмады атаммен әжемді құшақтауға асықтым екеуіде басымнан сипап бетімнен бір сүйді.Осыдан кейін қызықтың бәрі басталды!Кішкентай кезімде ойнаған достарым мені қасы алып жылы қабылдады.Достарыммен бірге көлге барып бір қызық күн өткіздік.Әжеммен атам мені әлі кішкентай көретін сияқты е бір жұмысқа жұмсамайт мені еркін жіберіп бүкіл істі атам өзі тындыратын.Бірақ мен атама көмектесіп жүрдім енді үлкен жігіт болдымғой.

Ауылда әр күнім қызыққа толы болды бос уақытымда доп теуіп өзенге барып балық аулап тағы басқа қызықты күндер өткіздім.Осылай қызықтарға құмар болып жүріп бір орманға достарыммен түсіп қалдым.Ол жерді сипаттап беретін болсам ол жер өте қараңғы болды және бұл кезде түн уақыты еді жан жағымыздың бәрі тоғай болды.Солай келген жолымызды табамыз деп адасып кеттік.Біз қорықпадық бірақ ата әжемді ойлап уайымдадым өйткені ол сәтте түннің бір уақыты болды.....

Бұрынғы Елбасымыз Н. Назарбаевтің « Болашаққа бағдар: Рухани жаңғыру» атты мақаласында: «...Туған жер –әркімнің шыр етіп жерге түскен ,бауырында еңбектеп , қаз басқан қасиетті мекені, талай жанның өмір бақи тұратын өлкесі», - деген еді.Бір ауыз сөзбен туған жер деген ұғымды толық қамтитындай...

Жалпы туған жер дегенде есімізге балалық шағымыз түсетіні айдан анық, солай емес пе?! Сол туған жерде туылған соң ол жердің табиғатын ерекше ұнатамыз. Біз үшін ауасы, тау-тасы бәрі ерекше болып , бәрінен қымбат санаймыз.Ешқандай адам өзінің туылған жерін ұмытпайтыны айдан анық. Себебі туған жер әрбір адамның жүрегінен орын алады. Оған деген махаббатымыз шексіз... Мейлі біз алыста болсақ та, туған жерді күнде ойламасақ та, тіпті кейде жиі баруға уақыт таппай жатамыз дегенмен де, оны сағынғанымыз есімізге түссе, біз бәрін тастап сонда баруға дайынбыз .Өйткені біз үшін ол анамыздай , оған барсақ демаламыз, шаршағанымызды ұмытып , онымен өткен қызықты күндерімізді еске алып бір марқайып қаламыз.

«Осы туған жер дегеннің қадіріне жетіп жүрміз бе?» деген сұрақ келеді. Тарихқа көз жүгіртіп көрейікші , осы ұлан байтақ жер үшін , ел үшін қаншама адамның қаны төгілді, қаншама жастарымыз тәуелсіздік құрбаны болды.Қан мен тердің арқасында келген жерді қорғау , қадірлей білу біздің міндетіміз . Алайда ,осындай тыныш елде тұрып көптеген діни ағымның жетегіне кетіп жатқан жастарымыз көбейіп кетті қазіргі сәтте, оның барлығы діни сауатсыздық пен патриотизмдік сезімнің азайып бара жатқандығынан деп білемін......

Жақында ғана «Аналайын» сөзінің мағынасын білдім. Сол сәтте өмірімде үлкен өзгеріс енгендей күй кештім. Осы уақытқа дейін бұл сөзді сан мәрте естісем де, назар аудармағаныма өкіндім. Марқұм болған әжем шашымды сипай «айналайын, құлыным менің» деп емешегі езіле қоңыр көздерімен елжірей қарағанда, мектеп кезінде жақсы бағамен қуана кіргенде, «ақылыңнан айналайын, ботам» деп айтқан анамның қуанышты жүзін көргенде, «айналайын, қара қызым менің» деп басымнан құшырлана иіскеп, еркелеткен әкемнің мойнына асылғанда – бұл сөзде тек еркелету ғана емес, соншама мейірім бар екенін білмеппін. Ал, бұл күні осы сөзді естуге құмар болып алдым. Үлкендердің сөз соңында «айналайын» деп бата берер ме екен, анам мен әкем де бұрынғыша «айналайынымен» еркелетер ме екен, мүмкін досым маған осы бір сөзді айтып, төбемді көкке бір жеткізер деп елеңдеп отырамын.

Демек, құлаққа жағымды, жүрекке жылы тиер сөзде тек ерекше мән-мағына ғана емес, ананың мейірлі алақаны да, әженің жағымды үні де, әкенің адастырмас ақылы да, атаның мейірімге толы көздері де, ағаның, әпкенің өз бауырына деген ерекше ықыласы да, жалпы үйдің үлкенінің балаға деген шексіз махаббаты бар екендігіне көзім жетті.

Бұрынырақтарда үйдің үлкендері ауруға шалдыққан жастарды аман алып қалу үшін, өздерін құрбандыққа атаған. Ол үшін ауырған адамды үйдің ортасына жатқызып, өздері үш рет айналып, есікке келгенде «айналайын» деп дауыстайды екен. Осыдан кейін ауырған адам жазылып, әлгі айналған кісі ауруға шалдығады немесе қайтыс болып кетеді дейді. Тағы бір оқығанымда көне түркілердің осы дағдысымен атақты Бабыр өзінің қанынан жаралған ұлы Құмайын ауырғанда оны үш рет айналып, мықты денсаулығына қарамастан қайтыс болыпты деседі. Содан қалса керек сөз қадірін түсіне білетін қазақ халқы балаларына «айналайын» деп еміренеді екен. Онысы «сенің жолыңда менің жаным құрбан» дегені ғой. Әй, менің жүрегі кең, дана халқым-ай........

Есімде... Қараша айының 8-ші жұлдызы, жо-жоқ жұлдызды күн емес мен үшін...қарашаның қара суық желіндей ызғарлы.
Таң. Күзгі қара суықтан мені анамның құшағы ғана құтқаратын. Тəп-тəтті ұйқыда жатырмын. Анамның жып-жылы құшағында. Сол бір жылулық пен тəтті ұйқыны суыт хабар бұзғандай.

Əкемнің о дүниелік болғаны туралы... Небəрі 5 жаста болсам да бəрін түсініп жатырмын. Бəрін түс секілді қабылдадым ба, бала көңіл еш нəрсені алаңдар емес. Сабырлы қалпымды бұзбастан мүмкін өтірік шығар, түс көріп жатқан болармын деген үмітпен тысқа шықтым. Үстімде анам кигізген қызыл көйлек (əлі есімде). Расымен де, жаңа ғана мүлгіген тыныштық бұзылған.
Үйге аяңдап қайта кірдім, кірдім де анамды іздей бастадым. Кішкене ғана пештің жанында анам отыр екен. Жанарындағы жасты байқамау мүмкін емес еді.

- Мама жыламашы...

- Жыламаймын қызым...

Бітті... Əрі қарай арамызда диалог болды ма, болмады ма білмеймін... Есімде қалғаны мені көрші үйге апарып тастағаны ғана... Баламын ғой, ол оқиғаға мүлде сенбедім бе, сенуге қорықтым ба, əйтеуір көзіме жас алмаппын... Əлде ащы ақиқатқа сенгім келмеді ме екен? Білмеймін... Тым ауыр жағдай. .....

Адамды тұрар адам қып,
Ақжүрек пен адалдық.

«Адам болған соң біреуге зорлық-зомбылықтан,әділетсіз арам пиғылдан,зиянды да кесірлі іс-әрекеттерден тиылуға бейім,ұстамды болса ғой. . . » деп Шәкәрім ақын айтқандай, адам баласының әр күні тек жақсылық жасаудан тұрса. Онда бүгінгідей дамыған қоғамның әр азаматы бай да қуатты өмір сүріп, олардың болашақ пен ұрпағына деген сенімі де еш алаңсыздыққа құрылар еді. Адамның ең асыл қасиеті-жақсылық. Адам адамға жақсылық жасау үшін жаралған. Жақсылық пен игілікті іс жасау-үлкен адамгершіліктің белгісі. Бір күнде –бір жақсылық қаншама қайырымды істерге жетелері сөзсіз! Бір күнде бір жақсылық жасалса, адамның адамға деген құрметі артып, жас буын көргенін жасап, қалыптасқан дағдыдан күнделікті жақсылық жасау деген тамаша әдет пайда болар еді. Адам әрбір атқан таңынан бастап,батар күнге дейін жақсылық жасаудан тайынбау керек. Адам жақсылық жасау үшін жанашыр, адал және ақылды жалпы айтқанда,бойында ізгі қасиеттер болу керек. Ақылды болса,адамға рухани жағынанда мол көмек берері сөзсіз.

Қайырымдылық жасасаң артынан екі есе қайырымы болады деген сөздің астарынында да тамаша мән бар. Жақсы адамдардың мол табысқа, әр күні бақытты болуы осы жақсылықтарының да қайырымы бар шығар бәлкім.....

Тіл-адам баласы пайда болғаннан бері қолданыста жүрген, бізге заманауи өзгеріп келген асыл қазына. Тілсіз бір күнді елестету мүмкін емес. Себебі, бұл біздің өмірімізге әбден араласып кеткен, біздің байланысу құралымыз. Мен қазақ ұрпағы болғандықтан тіл арасынан қазақ тілі мен үшін әлемдегі ең күрделі әрі әдемі сөздерімен айтарын тұспалдап айтатын ерекше тіл. Қазақ тілінің күрделі,әдемі,тұспалдағыш болғаны соншалық қазақтардың өзі қазақша бұлбұлдай сайрай алмайды.

Біз қазіргі кезден тілге аса қатты назар аударамыз. Себебі қазір білім мен ғылымның әбден дамып, шегінен асып кетіп тұрған заманда өмір сүріп жатырмыз. Бұл үлкен мәртебе. Қазақстан Республикасы да заманымызға сай үш тіл меңгеріліп жатыр. Яғни, Қазақстандағы әр бала өз заманына сай білімді деуге болады. Бірақ, "өзге тілдің бәрін біл, өз тіліңді құрметте" деген-ді. Осыны естен тыса шығармау міндет.

Әлем танитын ел болып, бірігу үшін өз тілімізде сайрап тұру қажет. Көп жылдар бойы есте сақталып, ана тілін ерекше сүйген патриоттардың, ата-бабамыздың, аталарымыздың насихаты, шежіресі, кітаптары қазір сақтаулы. Олар әр қазақ қалалары мен ауылдарының мемктебі мен кітапханаларының алтын төрінен орын алып, болашағы жарқын елдің ұрпақтары сол кітаптан білім алуда. .....

Туған жер-тұңған шежіре

"Туған елдің түтіні күйесіз" дейді ғой?
Әсте, сұңқар да қиясын,торғай да ұясын аңсайтыны белгілі ғой. Себебі сол табиғаттың заңы осы. Ғұмыр-дариямызда өлшеусіз толқыны тербелген туған жер жайлы алыста тұрып-ақ жазарым жетерлік..Айтарым көп-ті. Сенсеңіз де, сенбесеңіз де менің өскен жерім жұмақ мекен. Жо-жоқ, бәрі айтатын "жұмаққа" емес менің "жұмағыма" төрлетіңіз ендеше.!
Туған жер-адам табиғатының тынысы. Менің балалық шағымның жұмағына айналған бұл мекеннің ауасы түгіл шаңынан жұпар аңқиды. Шуылында бір жанға жайлы тыныштық бар. Ал,күздегі ескен самалынан бір сырды ұзуға тиіссің! Терезе бойындағы тал-теректен,
шашылған жапырақ бетінен шабыт алуға мәжбүрсің! Мал-жанның, құс тіршіліктің, тау-тастың, құбылған ауа-райының бір күндік ішкі дауысынан хабарыңыз болар ма? Әнге баладым өз басым.Тұнып тұрған табиғаттың таланты.Тіпті бір шығарма дерсіз! Автор табиғат секілді. Еріксіз,себепсіз еліңе деген алай-дүлей белгісіз сезімдерің қаламыңа тұсауланбай, жүрегіңе үстемдік етпей тұрмайды-ау,сірә! Қанатты кеңге, қиялды шыңға апаратын бұл сезімнің рухы биік қашан да.......

Қазақ батырларының жеңісі ұлтымыздың жадында мәңгі болмақ. Соғысқа қатысушылардың ерлігі еш ұмытылмас. Соғыс-атауы құлаққа жағымсыз,асты қайғы-қасіретке толы қаралы, үрейлі сөз. Осы айқаста жауды жеңу үшін барын аямай, жеңісті жақындату жолында қаза болғандар да жоқ емес. Аспан әрдайым ашық болу үшін барлық күштерін сарп еткен батырларға мың алғыс.

Менің ойымша, осы бүгінгі ашық аспанымызға жетуге дейінгі соғыстарды екіге бөлуге болады. Бірі, атты әскерлермен қара қанға батқан Қанжығалы батыр, Қарабай батыр, Наурызбай батыр, Райымбек батырларымыз әскерлерімен болған қорқынышты соғыстар. Аталып өткен қолбасшылар әрі шешен, әрі батыр, қолбасшы және жоңғар басқыншыларынан азат ету жолындағы азаттық күресетін аса көрнекті ұйымдастырушылар. Атты әскердің қолбасшылары осындай батыл болғаны, әскерінің де мықты және аянбай шайқасатын, ержүрек батырлар екенін мәлімдейді. Екіншісі, 20 ғасырда болған Ұлы отан соғысындағы қазақ батырларының фашистермен шайқасында өз үлесін қосуы болмақ. Бұл соғыста фашистердің аңсап келген арманына 4 жыл ішінде батырларымыз қажымас ерліктерімен тосқауыл берді.

«Шөлде суыңды сақта,Соғыста туыңды сақта» деген уәждемемен өздерінің алдына мақсат қойып, ешқандай тосқауыл оларға төтеп бере алмаған, ержүрек соғыс қатысушылар-көк аспанымыздың айнасы деуге болады.

Бауыржан Момышұлының «Жауынгер тұлғасы» атты шығармасындағы бейнелер әлі есімде. «Жауынгер тұлғасы» әңгімесінде автор қазақтың «Білекті бірді, айлалы мыңды жығады»мақалының кұдірет-күшіне тамсанған. Осы әңгімеде Мұхаметқұл Исламқұлов әлі де жас болғанына қарамастан еліне қызмет еткісі келді, әрине, ол басында уайымдады, қорықты, бірақта оны алға қарай тартқан мақсат! Шығарманың шарықтау шегі кезінде осы жас жауынгердің қарамағына одан жасы үлкен ағаларын жіберген кезде, олар жас балаға бағынғысы келмегенін көре аламыз. Сол кезде ақын, әрі батыр Бауыржан Момышұлы ағамыз.....

Әлемнің қай түкпірін алсақ та, өзінің елін-жерін жырға қосатын, сонымен қатар тылсым табиғаттың керемет дүниелерін қызығушылықпен зерттейтін, туған жерінің пайдалы жақтарын жүзеге асыра білетін, қоршаған ортаға ненің пайдасы, зияны бар екенін ақ-қарадай ажырата білетін, өзінің кіндік қаны тамған жерін әлемнің алдыңғы қатарлы елдеріне кіргізу үшін өзіндік үлесін қосатын белгілі ғалымдары болады. Міне, сол секілді еліміздің, яғни Қазақстан Республикасының гүлденуіне септігін тигізген, әлемдік саясат пен мәдениеттен хабардар болған, кеңестік Қазақстан ғылымын ұйымдастырушы, инженер-геолог, Қазақ КСР Ғылым академиясының тұңғыш президиенті-Қаныш Имантайұлы Сәтбаев. Бүгінін емес, ертеңін ойлаған ғалым Алтайдан Атырауға дейінгі, Ұлытаудан Қаратау жеріне дейін, Сарыарқаның көптеген аумағын ерекше назарға алып, олардың шығу тегі туралы маңызды ғылыми қорытындылар жасап қалдырды. Оның өлшеусіз еңбегі, төккен тері, елінің болашағы үшін бар ғұмырын сарп етуі келешек ұрпақты қалай толғандырмайды. Әрине өскелең, кемелденген жастар Қазақстан ғылымы мен мәдениетінде өзіндік орнын ойып тұрып ала білген ғалымның еңбегіне қалайша басын имейді. Мұндай зор құрметке ие болған ғалымның өткен өмірі туралы неге сыр шертпеске. Сәтбаевтың геологиядан басқа ғылымдарда, мәдениет саласында, тарихта қалдырған еңбектері мол. Атақты ғалым Ш.Уалиханов жазып алған «Едіге» жырының мәтініндегі қазақ оқырмандарына түсініксіз араб, татар сөздерінен тазартып, қазақ тілінің жаны орфографиясының негізінде қайтадан дайындаған. Мұның өзі келешек ұрпақтың өмірі бұлынғыр болмасын, қазақ тілінің құдіреттілігін басқа елге, жерге танытсын деген ойымен ұштасып жатыр емес пе?! Ғұлама ғалым Ұлытау өңіріндегі басты-тарихи, мәдени, археологиялық ескерткіштерді зерттеді. Жезқазған-Ұлытау өңірінен көптеген этнографиялық мұраларды жинап, «Жезқазған ауданындағы көне заман ескерткіштері» атты еңбегін жазады. Онда Ұлытау өңірі ежелгі металлургия орталығы болуымен қатар қазақ этносының саяси орталығы екендігі де толық дәлелденді. Қазақ орта мектебінің төменгі және жоғары сынып оқушыларына арналған «Алгебра» оқулығын дайындап шығарды. Бұдан басқа, ғалым қазақ халқының музыкалық мұрасының інжу маржаны болып есептелетін 25 әнді өзі орындап, орыс тілінде ғылыми түсініктеме беріп енгізген. Геологиялық барлау мамандығы бойынша Томск технологиялық институтының тау-кен факультетін бітіріп келгеннен кейінгі Қаныш Сәтбаевтың бүкіл өмірі Қазақстанның минералдық ресурстарын және рудалық кендер генеологиясын зерттеуге арналған......

Екі жыр жазсам саған бірін арнап,
«Ана» деп жаздым ылғи сөз басына.

Мұқағали Мақатаев

«Ана» деген ұғымды қалай түсінесіз деген сұрақ маған қойылған болса, мен сірә жауап бере алмас едім. Неге дерсіз, анашым? Себебі, сіздің кереметтігіңізді сөзбен жеткізу мен үшін, сіздің перзентіңіз үшін мүмкін емес. Сіз – ең ерекше тұлғасыз. Сіз туралы қаншама айбатты аңыздар, жүректі толқынша тербеткен жырлар, әсем әуендер мен тағылымды тарихтар жазылғаны да өтірік емес. Ана атты ұлылыққа мына әлемнің ешбір кереметі жетпеген, жеткен емес, жетпейді де. Неге дерсіз?

Адам баласы мына жарық дүниенің есігін ашқаннан, мына қамшының сабындай ғана тағдырға аяқ басқаннан - ақ күннің жылуынан артық ыстықты, бар әлемнің махаббат атаулы сезімдерін, қамқорлық пен мейірімділікті тек бірақ жаннан алады. Ол – тағы да Ана! Менің дәл қазір осы өмірдің бір кірпіші болып қалануым да, мына тағдырдың кішкене бөлшегі болуымның да басты себепшісі сізсіз. Маған, мына бар әлемге, адамзат атаулының бәріне де өмір сыйлаған, жарық дүниені тарту ете білген Аналар қоғамның ең биік, ең қастерлі, ең құрметті тұлғалары болып қала бермек.

Менің сізді қаншалықты жақсы көретінімді білесіз бе, сезесіз бе, Анашым? Бүкіл ғаламның сезім атаулысы да бала мен ананың арасындағы махаббаттың қасында түкке тұрғысыз, әсте. Дүниеде ананың махаббатынан асқан мықты, асқан құрметті, асқан қасиетті, асқан шебер махаббаттың жоқтығына сенімдімін......