Қоғамның этникалық құрылымын әлеуметтанудың "этио-социология" деген арнаулы теориясы зерттейді. Бұл теория қоғамның әр турлі этностарының (яғни, ру, тайпа, халық, ұлт бірліктерінің) пайда болуын, мәнін, мазмұнын, олардың қоғамдағы әрқайсысының атқаратын қызметін (функциясын), араларындағы мәвді, тұрақты, қайталанатын, қажетті байланыстарды анықтап, жалпы зандылықтарын ашады, әлеуметтік қатынастар жүйесіңдегі олардың даму жолдарын анықтайды. Басқаша айтқанда, этносоциология этникалық қауымдастықтың өмірі мен іс-қызметтерінің әлеуметтік жақтарын, ерекшеліктерін зерттейді. Осыған сәйкес "этноге¬нез", т.с.с. ұғымдарды (категорияларды) терең түсінген жөн.
"Этника" деген ұғым "этнос" деген ұғымнан, терминнен шыққан. "Этнос" грек сөзінен алынған, оның мағынасы ру, тайпа, халық дегендерді білдіреді. Этнос адамдардың тарихи-этникалық тұрақты бірлігі. Бұл термин "халық" деген ұғымға өте жақын. Бұл жерде "метаэтнос", "субэт-нос" деген терминдер шығады. Метаэтнос (немесе үлкен этникалық бірлік) — бұл халықтардың ең үлкен топ бірлігі. Мұнда мәдени және өзіндік сананың ортақ белгілері болады. Мысалы, славян немесе түрік халықтары — ортақ жақтары көп. Субэтнос немесе субэтникалық топ — бұл халықтың территориясынан бөлініп шыққан ерекше бөлігі.
Этника немесе этникалық қауымдастық — белгілі бір халықтың өзіндік ерекшеліктеріне тән құрамы.
Бұл табиғи-тарихи қалыптасқан адамдардың қажетті, тұрақты бірлігі. Бұлардың белгілі бір территорияда орналасқан, мәдениетте өздерінің бірлігі, бірін-бірі түсіну, т.б. белгілері болады.
Адам қоғамдық әлеуметтік организм ретінде өзінің әлеуметтік-этникалық дамуында алуан түрлі байланыс, қатынастардың бірнеше кезеңдерінен өтеді. Сөйтіп негізінде рудан тайпаға, тайпадан халыққа, халықтан ұлтқа өту процесі болған. Жеке адамның белгілі бір тарихи қауымдастықта болуы, оның өзін-өзі білуі, тануы, түсінуі, ұғынуы-әлеу-меттік объективтік қажеттілік, ал, бұл қажеттілік алуан түрлі адам топтарының өмір сүру жағдайына, тұрмысына, қызметіне, санына, мүдде-мұқтажына, талап-тілегіне, т.б. белгілі бір деңгейде әсер етеді.
Бұл қауымдастықтардың өздеріне тән шығу және даму белгілері мен ерекшеліктері болады. Бұл, ең алдымен, олардың белгілі территориясынан — қауымдастықтың қалыптасу бесігінен мәдениетінен басқа топтардың айырмашылығын түсінуден, т.б. көрінеді. Бұл объективтік қажеттілік адамның өмір сүруіне тікелей әсер етеді. ....